Przeczytaj
Grzyby rozmnażają się zarówno płciowo, jak i bezpłciowo.
Rozmnażanie bezpłciowe
Sposoby rozmnażania bezpłciowego grzybów:
podział komórki lub pączkowanie (formy jednokomórkowe);
fragmentacja plechy (grzyby wielokomórkowe);
rozmnażanie przez zarodniki (grzyby wielokomórkowe).
Rozmnażanie płciowe
Rozmnażanie płciowe grzybów może mieć postać gametogamii, gametangiogamii lub somatogamii.
Cykle rozwojowe grzybów
Cykl rozwojowy grzybów to szereg okresowych i regularnie się powtarzających przemian morfologicznych i fizjologicznych, występujących w rozwoju gatunków.
W cyklu rozwojowym grzybów wyróżnia się trzy fazy:
fazę diploidalną, zwaną także diplofazą (2n);
fazę haploidalną (n), czyli haplofazę;
fazę jąder sprzężonych, inaczej dikariofazędikariofazę (n + n).
Cykl rozwojowy sprzężniaków (Zygomycetes)
W cyklu życiowym sprzężniaków występuje rozmnażanie bezpłciowe z udziałem zarodników sporangialnychzarodników sporangialnych oraz rozmnażanie płciowe, przyjmujące postać gametangiogamii.
Haploidalne zarodniki (n) są rozsiewane przez wiatr, a następnie kiełkują w nitkowatą grzybnię. Na końcach jej strzępekstrzępek powstają wypustki – gametangia, zawierające po kilka haploidalnych jąder (n). Różnoimienne (tzn. niewykazujące różnic morfologicznych, lecz zróżnicowane fizjologicznie) gametangia łączą się ze sobą w wyniku rozpuszczenia się oddzielających je ścian. Proces ten nosi nazwę gametangiogamiigametangiogamii. Po nim następuje plazmogamiaplazmogamia, czyli zlewanie się cytoplazmy obu gametangiów. Skutkiem zespolenia się dwóch gametangiów jest powstanie grubościennej zygosporyzygospory, mającej charakter przetrwalnikowy. Młoda zygospora jest na tym etapie dikariotyczna (n + n): zawiera liczne, niepołączone haploidalne jądra pochodzące od rodzicielskich różnopłciowych strzępek. Na terenie dojrzałej zygospory dochodzi wkrótce do kariogamiikariogamii, czyli połączenia się haploidalnych jąder (n). W efekcie powstają diploidalne jądra (2n), które następnie dzielą się podczas mejozy.
Po podziałach mejotycznych zygospora kiełkuje. Wyrasta z niej wielojądrowa haploidalna strzępka (n). Na jej szczycie rozwija się kulista zarodnia, czyli sporangium. Powstają w niej zróżnicowane genetycznie, haploidalne (n) zarodniki sporangialne, które zasiedlają nowe podłoża. Kiełkujące z nich nowe grzybnie mogą rozmnażać się płciowo (po wykształceniu gametangiów) lub bezpłciowo (przez identyczne genetycznie – powstające na drodze mitozy – haploidalne zarodniki).
W cyklu rozwojowym sprzężniaków faza haploidalna dominuje nad fazą diploidalną i dikariofazą.
Cykl rozwojowy workowców (Ascomycetes)
Workowce rozmnażają się bezpłciowo z udziałem zarodników konidialnychzarodników konidialnych (konidiów) oraz płciowo na drodze gametangiogamii, w wyniku której powstają zarodniki workowe.
Konidia (n) powstają na zewnątrz zarodni, na szczytach strzępek zwanych konidioforami. Konidia są roznoszone przez wiatr. Kiełkują w grzybnie, które ponownie rozmnażają się bezpłciowo, wykształcając nowe zarodniki konidialne (n), lub też wytwarzają grzybnie zróżnicowane płciowo. Grzybnie takie formują wielojądrowe gametangia: męskie plemnie (n) oraz żeńskie lęgnie (n).
Za pośrednictwem włostka – cienkiego wyrostka wytworzonego przez lęgnię – dochodzi do gametangiogamii, polegającej na przelaniu zawartości plemni do lęgni. Tam też następuje plazmogamia. Zróżnicowane płciowo, ułożone parami, ale nie zespolone ze sobą, jądra sprzężone (n + n), zwane także dikarionami, przemieszczają się do strzępek wytworzonych na szczycie lęgni. W ten sposób na końcach dikariotycznych strzępek powstaje grzybnia dikariotyczna, która wytwarza wiele worków – komórek mających charakter zarodni.
W workach dochodzi do zlania się jąder sprzężonych, czyli kariogamii. W jej wyniku w każdym worku występuje jedno diploidalne jądro (2n), które następnie przechodzi mejozę. Skutkiem podziału mejotycznego jest powstanie czterech haploidalnych jąder (n). Każde z nich dzieli się mitotycznie, czego z kolei efektem jest powstanie ośmiu zarodników workowych – askospor. Uwolnione zarodniki tworzą haploidalne grzybnie, które znów mogą rozmnażać się płciowo (w procesie gametangiogamii) lub bezpłciowo (za pomocą konidiów).
W cyklu rozwojowym workowców, podobnie jak w cyklu rozwojowym sprzężniaków, faza haploidalna dominuje nad fazą diploidalną i dikariofazą.
Wiele workowców prowadzi pasożytniczy tryb życia. Przykładem jest buławinka czerwona (Claviceps purpurea), która wytwarza grzybnię przetrwalną zwaną sporyszem. Wiosną ze sporyszu wyrastają główki z owocnikami zawierającymi worki z askosporami. Przenoszone przez wiatr askospory kiełkują na kwiatach zbóż. Powstaje z nich grzybnia haploidalna, która wytwarza zarodniki konidialne i wydziela słodki płyn wabiący owady. Następnie przenoszą one wytworzone konidia, infekując kolejne uprawy zbóż.
Sporysz zawiera wiele trujących alkaloidów. Zatrucie sporyszem określa się jako ergotyzm lub ogień świętego Antoniego i powoduje silny, palący ból, gorączkę, manię, drgawki, halucynacje, przykurcze mięśni i niedokrwienia prowadzące do martwicy tkanek i niewydolności nerek.
Cykl rozwojowy podstawczaków (Basidiomycetes)
U podstawczaków występuje rozmnażanie bezpłciowe z udziałem zarodników konidialnych oraz płciowe. Podstawczaki nie wytwarzają jednak gametangiów. Rozmnażanie płciowe zachodzi na drodze somatogamiisomatogamii, w wyniku której powstają zarodniki podstawkowe (bazydiospory)zarodniki podstawkowe (bazydiospory).
Haploidalne zarodniki (n) kiełkują w nitkowate, wielokomórkowe i krótkotrwałe strzępki tzw. grzybni pierwotnej. Zróżnicowane płciowo strzępki zrastają się w procesie somatogamii, a następnie dochodzi do plazmogamii. W jej wyniku tworzy się dikariotyczna grzybnia wtórna: w każdej z jej komórek występuje para jąder sprzężonych (n + n). Grzybnia rozrasta się, znacznie dominując nad grzybnią pierwotną, by wreszcie – pod wpływem deszczu lub zmiany temperatury – wytworzyć owocniki (n + n). Mogą one przybierać różnorodne kształty, najczęściej jednak mają formę kapelusza umieszczonego na trzonie.
W szczytowych komórkach owocników (podstawkach) dochodzi do zlania się jąder sprzężonych, czyli kariogamii. Powstają diploidalne (2n), zygotyczne jądra, które dzielą się mejotycznie, przy czym z każdego diploidalnego jądra powstają cztery jądra haploidalne (n). Przekształcają się one następnie w zarodniki podstawkowe (bazydiospory), które znów mogą wykiełkować.
W cyklu rozwojowym podstawczaków dikariofaza dominuje nad haplofazą i diplofazą.
Pasożytnicze podstawczaki, takie jak rdze (Pucciniomycetes), nie wytwarzają owocników. Do swojego rozwoju wymagają dwóch żywicieli. Zarodniki podstawkowe kiełkują na liściach pierwszego żywiciela, następnie w powstałej grzybni haploidalnej zachodzi plazmogamia i tworzą się kubeczkowate zarodnie, które wytwarzają zarodniki ognikowe. Przenoszone przez wiatr zarodniki ognikowe infekują zboża. Powstała z nich grzybnia wytwarza zarodniki letnie, zarażające kolejne uprawy zbóż. Jesienią wytwarzane są zarodniki zimowe, mające charakter przetrwalny. Wiosną zachodzi w nich kariogamia i mejoza, w wyniku której powstają bazydiospory.
Słownik
faza jąder sprzężonych, stadium dwujądrowej grzybni w cyklu rozwojowym grzybów z grupy workowców i podstawczaków; pojawia się w wyniku szczególnego przebiegu procesu zapłodnienia, w którym zlaniu się cytoplazmy komórek nie towarzyszy równoczesne zlanie się jąder; w trakcie kolejnych podziałów komórek grzybni jądra męskie i żeńskie (lub + i –) trzymają się razem jako tzw. jądra sprzężone, do momentu ich zlania się i dokończenia w ten sposób zapłodnienia
płciowe komórki rozrodcze męskie lub żeńskie o zredukowanej do połowy liczbie chromosomów w stosunku do innych komórek ciała
proces łączenia gametangiów; występuje u workowców i sprzężniaków
organ płciowego rozmnażania się roślin, grzybów; wytwarza komórki płciowe (gamety)
połączenie dwóch haploidalnych jąder komórkowych w jedno diploidalne jądro
zarodniki grzybów powstające przez odcięcie komórki na końcu strzępki; najczęściej są roznoszone przez wiatr
żeńskie gametangium; organ rozmnażania płciowego glonów i grzybów; wytwarza komórki jajowe
zlewanie się cytoplazmy dwu lub więcej komórek bez łączenia się jąder komórkowych (kariogamii); także: łączenie się cytoplazmy gamet przy zapłodnieniu
męskie gametangium, wewnątrz którego wytwarzane są plemniki; u grzybów plemnie są utworami jednokomórkowymi, często wielojądrowymi (komórczak), których ścianę stanowi ściana komórkowa
proces zlewania się różnoimiennych (tzn. niewykazujących różnic morfologicznych, lecz zróżnicowanych fizjologicznie) strzępek u podstawczaków
jednostki strukturalne plechy grzybów; strzępki są silnie rozgałęzione, rosną szczytowo i tworzą luźne sploty budujące grzybnię; mogą być wielojądrowe (np. u grzybów niższych) albo jedno- lub dwujądrowe (u workowców i podstawczaków); rozrastają się w głębi oraz na powierzchni podłoża
komórki haploidalne (n) służące do bezpłciowego rozmnażania się grzybów, powstające na zewnątrz podstawek u grzybów z klasy podstawczaków
zarodniki grzybów, które tworzą się w kulistych zarodniach (sporangiach) na końcu haploidalnych strzępek po podziałach mitotycznych; po pęknięciu zarodni są rozsiewane przez wiatr
powstają w zarodniach (workach) u workowców
występujący u sprzężniaków, twardy wielojądrowy twór, w którym odbywa się kariogamia i mejoza