System partyjny

Systemem partyjnymsystem partyjnySystemem partyjnym nazywamy ogół partii politycznych działających w danym państwie oraz całokształt zachodzących między nimi zależności i powiązań, jak również normy regulujące stosunki między partiami a organami państwa. Można spotkać się z rozmaitymi klasyfikacjami systemów partyjnych. Do najczęściej przywoływanych modeli należą:

Analiza wybranych systemów partyjnych w niektórych państwach

Stany Zjednoczone

W USA istnieje klasyczny system dwupartyjny. Od ponad 150 lat o władzę stale walczą te same partie:

• Partia Demokratyczna istniejąca od 1830 r.;

• Partia Republikańska istniejąca od 1854 r.

RIYhBIjBX28wY1

Rysunek przedstawia mężczyznę w garniturze siedzącego na zboczu góry. Mężczyzna zapiera się nogą na brzegu zbocza i wyrastającym nieopodal konarze drzewa, i ciągnie za ogon spadającego w przepaść osła. Nieopodal niego, na drugim planie na brzegu zbocza leży słoń. Nad nim stoi mężczyzna w garniturze i kapeluszu. W oddali znajduje się budynek Białego Domu.

Obie główne partie polityczne w USA oprócz używania oficjalnych logotypów są przedstawiane symbolicznie jako osioł (demokraci) i słoń (republikanie). Oba te wizerunki spopularyzował w latach 70. XIX w. Thomas Nast, słynny wówczas karykaturzysta polityczny.

Od roku 1865 co cztery lata partie walczą o głosy wyborców. Od 1884 r. obowiązują fundamentalne zasady: „Zwycięzca bierze wszystko” oraz tzw. „zasada systemu łupów” – co oznacza, że nowy prezydent, np. z Partii Demokratycznej, po wygranych wyborach zwalnia urzędników, których powołał prezydent z Partii Republikańskiej. Ponieważ w USA obowiązuje system prezydencki, właśnie te wybory są w kraju najważniejsze. Również w wyborach do Kongresu USA rywalizują o władzę głównie te dwie partie, reszta ugrupowań może zdobyć pojedyncze mandaty.

Współczesny system partyjny charakteryzuje się tym, że w amerykańskich partiach nie występuje problem członkostwa w znaczeniu europejskim, tzn. nie ma legitymacji, składek, nie przyjmuje się nowych członków partii. Za członków partii uważa się tych, którzy głosują na kandydatów danej partii. Jest to ewenement w skali światowej. W Konstytucji USA nie ma żadnych regulacji dotyczących systemu partyjnego i funkcjonowania partii politycznych. Nie wspomina się tam też o pluralizmie politycznym, a mimo to niektórzy uważają USA za klasyczne państwo demokratyczne i republikańskie od początku jego powstania w 1776 r. Instytucjonalizacja pozycji partii politycznych dokonuje się w ustawodawstwie stanowym, które określa:

• sposób wybierania delegatów na konwencje partyjne;

• terminy zwoływania tych konwencji;

• sposób finansowania kampanii wyborczych;

• istnienie okręgów jednomandatowych.

Programy polityczne obu partii modyfikowane są głównie przed wyborami prezydenckimi, gdyż wybory do Izby Reprezentantów, podobnie jak do Senatu, odbywają się co dwa lata (wybiera się wówczas 1/3 składu Senatu).

Wielka Brytania

System partyjny Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest najstarszym systemem partyjnym świata. Jego geneza sięga końca XVII w., kiedy to wyodrębniły się dwa ugrupowania polityczne (torysów i wigów) stale walczące o władzę w państwie. Torysi reprezentowali starą szlachtę mającą ziemię, a wigowie byli przedstawicielami nowej szlachty (gentry) oraz burżuazji. Obecnie rywalizują ze sobą Partia Konserwatywna (powstała w 1832 r. na bazie stronnictwa torysów) oraz Partia Pracy (powstała w 1906 r.).

Partia Konserwatywna i Partia Pracy walczą o głosy wyborców co pięć lat w wyborach do Izby Gmin. Ta z nich, która zdobywa większość, tworzy rząd, natomiast partia przegrana tworzy opozycję. W okresie powojennym Partia Konserwatywna cieszyła się większym zaufaniem obywateli i częściej sprawowała władzę. Jej najbardziej znani przywódcy to Winston Churchill i Margaret Thatcher, zwana Żelazną Damą.

Rty5c09lciJCS

Zdjęcie przedstawia twarz starszego mężczyzny. Mężczyzna jest tęgi, widać wyraźnie zarysowany drugi podbródek. Mężczyzna ma duży nos, głęboko osadzone oczy. Ubrany jest w garnitur, koszulę. Pod szyją ma muchę. Na głowie melonik.

RlMbk0QM14Fdd

Zdjęcie przedstawia dojrzałą kobietę siedzącą w fotelu. Kobieta ma pociągłą twarz, wysokie czoło. Uśmiecha się. Ma jasne, falujące włosy sięgające do uszu. Ubrana jest bluzkę koszulową i sukienkę.

Założenia programowe największych brytyjskich partii

Republika Federalna Niemiec

System partyjny RFN, określony w konstytucji z 1949 r. oraz w Ustawie o partiach politycznych z 1967 r., uważany jest za najbardziej stabilny w Europie. Wynika to z:

• pięcioprocentowego progu wyborczego w wyborach parlamentarnych;

• publicznego finansowania partii politycznych;

• poparcia dla partii ze strony wpływowych grup interesu;

• odrzucenia możliwości tworzenia gabinetu jednopartyjnego przez dwie dominujące partie CDU i SPD;

• dużego (masowego) poparcia obywateli dla partii w każdych wyborach parlamentarnych;

• programu Wolnej Partii Demokratycznej (FDP), która może zawierać sojusze, zarówno z chadecją (CDU‑CSU), jak i z socjaldemokratami (SPD).

System panujący w Niemczech jest systemem wielopartyjnym z ograniczoną liczbą partii, przez lata funkcjonował jako system dwuipółpartyjnysystem dwuipółpartyjnydwuipółpartyjny.

Konfederacja Szwajcarska

Funkcjonujący w SzwajcariiKonfederacja SzwajcarskaSzwajcarii system wielopartyjny w formie kooperacyjnej to najbardziej oryginalny system partyjny w świecie. Państwo to składa się z 26 kantonówkantonkantonów, dlatego niektórzy politolodzy twierdzą nawet, że „w Szwajcarii istnieje 26 systemów partyjnych, a 27 to system federalny”.

System ten funkcjonuje na dwóch płaszczyznach:

• federacji, gdzie wszystkie partie kooperują ze sobą, a miejscem kooperacji jest rząd federacyjny;

• kantonów, w których działają systemy autonomiczne wobec ogólnokrajowego (federacyjnego).

Federalizm Szwajcarii wpływa na to, że partie są tam luźnymi ugrupowaniami organizacji kantonalnych, a ogólnokrajowy system partyjny składa się z samodzielnych (autonomicznych) systemów kantonalnych. Partie są słabo zintegrowane wewnętrznie, członków nie obowiązuje dyscyplina partyjna, ich liczba ciągle spada i mają słabe poparcie w wyborach. W Szwajcarii obowiązuje specyficzna zasada, według której cztery partie (bez względu na wynik wyborów!) tworzą wielką koalicję i kooperują ze sobą. Inna zasada, zwana formułą magiczną, głosi, że każda partia, która zdobędzie w wyborach „magiczne” 10%, uzyskuje prawo do udziału w rządzie. Trzy największe partie mają prawo nominowania po dwóch reprezentantów do rządu. Co ciekawe, wyniki wyborów nie mają wpływu na skład rządu. Obowiązuje reguła, że premier (Prezydent Konfederacji) jest desygnowany na rok przez każde z ugrupowań tworzących rząd.

Republika Francuska

RgHQ3jfedXK111

Obraz przedstawia dziedziniec przy murowanej kamienicy. Stoją na nim męzczyźni w czarnych płaszczach i biretach na głowie. W drzwiach wejściowych widać postać mężczyzny w stroju wojskowego. Tłum mężczyzn patrzy na niego.

Współczesny system partyjny Francji jest elementem systemu politycznego V Republiki, która powstała w 1958 r. Istotny wpływ na jego funkcjonowanie ma większościowa ordynacja wyborcza stosowana w wyborach do Zgromadzenia Narodowego. Charakteryzuje się ona okręgami jednomandatowymi oraz koniecznością przeprowadzenia drugiej tury głosowania w tych okręgach, w której żaden z kandydatów nie uzyskał bezwzględnej większości głosów. Taki system sprawia, że na francuskiej scenie politycznej partii jest relatywnie dużo (choć w większości są to drobne ugrupowania), ale zawierają one ze sobą przedwyborcze porozumienia polityczne. Doprowadziło to do ukształtowania się we Francji systemu dwublokowego – koalicja partii prawicowych przez kilkadziesiąt lat rywalizowała z koalicją partii lewicowych.

Blok prawicowy tworzyły od lat 70. XX w. Zgromadzenie na rzecz Republiki (RPR) oraz Unię na rzecz Demokracji Francuskiej (UDF), będącą koalicją kilku partii centroprawicowych. W 2002 r. większość polityków obu tych stronnictw powołała do życia nową partię – Unię na rzecz Ruchu Ludowego (UMP), która w 2015 r. przekształciła się w ugrupowanie o nazwie Republikanie. Pozostaje ono w koalicji z małą centroprawicową partią UDI (Unia Demokratów i Niezależnych).

Blok lewicowy zbudowany został przez Partię Socjalistyczną (PS), Francuską Partię Komunistyczną (PCF), Zielonych i kilka mniejszych grup centrolewicowych. Komuniści opuścili ten sojusz przed wyborami z 2012 r.

Na francuskiej scenie politycznej funkcjonuje jednak kilka innych partii, których obecność sprawiła, że system partyjny w tym kraju zaczął stopniowo tracić charakter systemu dwublokowego. Są to m.in.:

• narodowo‑populistyczne Zjednoczenie Narodowe (Rassemblement national; do 2018 r. funkcjonujące pod nazwą Front Narodowy);

• lewicowo‑populistyczna Francja Nieujarzmiona (La France insoumise);

• centrowy Ruch Demokratyczny (MoDem).

Rewolucję w systemie partyjnym Francji przeprowadził jednak Emmanuel Macron – zwycięzca wyborów prezydenckich z 2017 r. Na kilka miesięcy przed wyborami powołał do życia całkowicie nowe ugrupowanie – Republiko Naprzód (La République en marche). Ta liberalna partia uzyskała większość w Zgromadzeniu Narodowym i – wraz z nowym prezydentem – przejęła władzę, rozbijając dotychczasowy polityczny układ.

Słownik