System partyjny

Systemem partyjnymsystem partyjnySystemem partyjnym nazywamy ogół partii politycznych działających w danym państwie oraz całokształt zachodzących między nimi zależności i powiązań, jak również normy regulujące stosunki między partiami a organami państwa. Można spotkać się z rozmaitymi klasyfikacjami systemów partyjnych. Do najczęściej przywoływanych modeli należą:

RvKfkfvbbBzmS
system jednopartyjny legalnie działa tu tylko jedna partia, która sprawuje władzę, zaś działalność ugrupowań opozycyjnych jest zakazana (np. Kuba);, system partii hegemonicznej jedna partia permanentnie sprawuje władzę, ale dopuszczona jest działalność innych – mniejszych – stronnictw, które jednak akceptują swoją podrzędną rolę i pozostają w sojuszu politycznym z partią rządzącą (np. Chiny);, system partii dominującej nominalnie jest to system wielopartyjny, jednak jedna partia dominuje na scenie politycznej i zawsze wygrywa wybory (np. Rosja);, system dwupartyjny scena polityczna zdominowana jest przez dwie duże partie, które ze sobą rywalizują – jedna z nich ma zwykle samodzielną większość w parlamencie (np. USA);, system dwóch partii dominujących dwie partie uzyskują dużo większe poparcie niż wszystkie pozostałe, ale żadna z nich nie jest w stanie zdobyć samodzielnej większości (np. Hiszpania);, system dwublokowy scena polityczna zdominowana jest przez dwie koalicje partii – zwykle prawicową i lewicową, zaś ta z nich, która wygrywa wybory, przejmuje władzę i tworzy rząd koalicyjny (np. Francja do 2017 roku);, system wielopartyjnego rozbicia na scenie politycznej funkcjonuje wiele partii z szansą na udział we władzy, mogą powstawać rozmaite koalicje, a parlament jest politycznie rozdrobniony (np. Belgia);, system kooperacji partii występuje kilka partii, które ze sobą rywalizują, ale po wyborach przystępują do współpracy i tworzą wspólny rząd (przypadek Szwajcarii).

Analiza wybranych systemów partyjnych w niektórych państwach

Stany Zjednoczone

W USA istnieje klasyczny system dwupartyjny. Od ponad 150 lat o władzę stale walczą te same partie:

  • Partia Demokratyczna istniejąca od 1830 r.;

  • Partia Republikańska istniejąca od 1854 r.

RIYhBIjBX28wY1
Rysunek Thomasa Nasta z 1879 r.: „Stranger things have happened. Hold on, and you may walk over the sluggish animal up there yet” („Dziwniejsze rzeczy się zdarzały. Trzymaj się, a możesz jeszcze przeskoczyć to ospałe zwierzę”).
Źródło: domena publiczna.

Obie główne partie polityczne w USA oprócz używania oficjalnych logotypów są przedstawiane symbolicznie jako osioł (demokraci) i słoń (republikanie). Oba te wizerunki spopularyzował w latach 70. XIX w. Thomas Nast, słynny wówczas karykaturzysta polityczny.

Od roku 1865 co cztery lata partie walczą o głosy wyborców. Od 1884 r. obowiązują fundamentalne zasady: „Zwycięzca bierze wszystko” oraz tzw. „zasada systemu łupów” – co oznacza, że nowy prezydent, np. z Partii Demokratycznej, po wygranych wyborach zwalnia urzędników, których powołał prezydent z Partii Republikańskiej. Ponieważ w USA obowiązuje system prezydencki, właśnie te wybory są w kraju najważniejsze. Również w wyborach do Kongresu USA rywalizują o władzę głównie te dwie partie, reszta ugrupowań może zdobyć pojedyncze mandaty.

Współczesny system partyjny charakteryzuje się tym, że w amerykańskich partiach nie występuje problem członkostwa w znaczeniu europejskim, tzn. nie ma legitymacji, składek, nie przyjmuje się nowych członków partii. Za członków partii uważa się tych, którzy głosują na kandydatów danej partii. Jest to ewenement w skali światowej. W Konstytucji USA nie ma żadnych regulacji dotyczących systemu partyjnego i funkcjonowania partii politycznych. Nie wspomina się tam też o pluralizmie politycznym, a mimo to niektórzy uważają USA za klasyczne państwo demokratyczne i republikańskie od początku jego powstania w 1776 r. Instytucjonalizacja pozycji partii politycznych dokonuje się w ustawodawstwie stanowym, które określa:

  • sposób wybierania delegatów na konwencje partyjne;

  • terminy zwoływania tych konwencji;

  • sposób finansowania kampanii wyborczych;

  • istnienie okręgów jednomandatowych.

Programy polityczne obu partii modyfikowane są głównie przed wyborami prezydenckimi, gdyż wybory do Izby Reprezentantów, podobnie jak do Senatu, odbywają się co dwa lata (wybiera się wówczas 1/3 składu Senatu).

Wielka Brytania

System partyjny Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest najstarszym systemem partyjnym świata. Jego geneza sięga końca XVII w., kiedy to wyodrębniły się dwa ugrupowania polityczne (torysów i wigów) stale walczące o władzę w państwie. Torysi reprezentowali starą szlachtę mającą ziemię, a wigowie byli przedstawicielami nowej szlachty (gentry) oraz burżuazji. Obecnie rywalizują ze sobą Partia Konserwatywna (powstała w 1832 r. na bazie stronnictwa torysów) oraz Partia Pracy (powstała w 1906 r.).

Partia Konserwatywna i Partia Pracy walczą o głosy wyborców co pięć lat w wyborach do Izby Gmin. Ta z nich, która zdobywa większość, tworzy rząd, natomiast partia przegrana tworzy opozycję. W okresie powojennym Partia Konserwatywna cieszyła się większym zaufaniem obywateli i częściej sprawowała władzę. Jej najbardziej znani przywódcy to Winston ChurchillMargaret Thatcher, zwana Żelazną Damą.

bg‑gray2

Przypomnij sobie rolę W. Churchilla w tworzeniu koalicji antyfaszystowskiej.

Założenia programowe największych brytyjskich partii

R1DqkzYBdUxM91
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: [bold]program [br]Partii Pracy[/]{color=#AE2012}{value=35}
    • Elementy należące do kategorii [bold]program [br]Partii Pracy[/]
    • Nazwa kategorii: upaństwowienie [br]przemysłu [br](tylko do 1990 r.){color=#BB3E03}{value=25}
    • Nazwa kategorii: reorganizacja [br]systemu [br]podatkowego{color=#C35303}{value=25}
    • Nazwa kategorii: reorganizacja [br]systemu ubezpieczeń [br]społecznych{color=#CA6702}{value=25}
    • Nazwa kategorii: kontrola państwa [br]nad gospodarką{color=#A84212}{value=25}
    • Nazwa kategorii: kontrola wydatków [br]publicznych [br]przez rząd{color=#861D21}{value=25}
    • Nazwa kategorii: równość obywateli [br]wobec prawa{color=#BA5C11}{value=25}
    • Nazwa kategorii: zmiany roli rodziny[br] w społeczeństwie{color=#EE9B00}{value=25}
    • Nazwa kategorii: równouprawnienie [br]mniejszości[br] narodowych [br]i imigrantów{color=#A12E12}{value=25}
    • Koniec elementów należących do kategorii [bold]program [br]Partii Pracy[/]{color=#AE2012}{value=35}
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RBeBeQmkraqLM1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: [bold]program [br]Partii Konserwatywnej[/]{color=#1F77B2}{value=35}
    • Elementy należące do kategorii [bold]program [br]Partii Konserwatywnej[/]
    • Nazwa kategorii: zachowanie[br] tradycji [br]narodowej{color=#109B96}{value=25}
    • Nazwa kategorii: zachowanie [br]brytyjskiej[br] kultury{color=#11B5A8}{value=25}
    • Nazwa kategorii: zachowanie [br]roli [br]rodziny{color=#14A8AA}{value=25}
    • Nazwa kategorii: zachowanie wolności [br]jednostki{color=#07C593}{value=25}
    • Nazwa kategorii: zachowanie [br]równości obywateli[br] wobec prawa{color=#46B2C3}{value=25}
    • Nazwa kategorii: zachowanie [br]bezwzględnej [br]ochrony własności [br]prywatnej{color=#06B184}{value=25}
    • Nazwa kategorii: silny rząd [br]niezależny [br]od parlamentu{color=#10A199}{value=25}
    • Nazwa kategorii: liberalizm[br] ekonomiczny{color=#1A90AE}{value=25}
    • Nazwa kategorii: kontrola[br] wydatków publicznych[br] przez rząd{color=#08D9A1}{value=25}
    • Nazwa kategorii: obrona jednostki [br]przed ingerencją [br]państwa{color=#119092}{value=25}
    • Koniec elementów należących do kategorii [bold]program [br]Partii Konserwatywnej[/]{color=#1F77B2}{value=35}
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Republika Federalna Niemiec

System partyjny RFN, określony w konstytucji z 1949 r. oraz w Ustawie o partiach politycznych z 1967 r., uważany jest za najbardziej stabilny w Europie. Wynika to z:

  • pięcioprocentowego progu wyborczego w wyborach parlamentarnych;

  • publicznego finansowania partii politycznych;

  • poparcia dla partii ze strony wpływowych grup interesu;

  • odrzucenia możliwości tworzenia gabinetu jednopartyjnego przez dwie dominujące partie CDU i SPD;

  • dużego (masowego) poparcia obywateli dla partii w każdych wyborach parlamentarnych;

  • programu Wolnej Partii Demokratycznej (FDP), która może zawierać sojusze, zarówno z chadecją (CDU‑CSU), jak i z socjaldemokratami (SPD).

System panujący w Niemczech jest systemem wielopartyjnym z ograniczoną liczbą partii, przez lata funkcjonował jako system dwuipółpartyjnysystem dwuipółpartyjnydwuipółpartyjny.

RRtienbBBrUn41
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: [bold]najważniejsze partie [br]polityczne RFN[/]{color=#1F77B2}
    • Elementy należące do kategorii [bold]najważniejsze partie [br]polityczne RFN[/]
    • Nazwa kategorii: Socjaldemokratyczna [br]Partia Niemiec[br] (SPD) [br]zał. 1891 r.{value=35}{color=#109B96}
    • Nazwa kategorii: Unia Chrześcijańsko-[br]-Demokratyczna[br] (CDU) [br]zał. 1950 r.{value=35}{color=#11B5A8}
    • Nazwa kategorii: Unia [br]Chrześcijańsko-Społeczna[br] (CSU) [br]zał. 1946 r.{value=35}{color=#14A8AA}
    • Nazwa kategorii: Wolna Partia[br] Demokratyczna[br] (FDP)[br] zał. 1948 r.{value=35}{color=#07C593}
    • Nazwa kategorii: Sojusz ‘90/Zieloni[br] (DB/DG)[br] zał. 1993 r.{value=35}{color=#46B2C3}
    • Nazwa kategorii: Lewica [br](Die Linke) zał. 2007 r.{color=#06B184}
    • Nazwa kategorii: Alternatywa [br]dla Niemiec[br] (AfD) zał. 2013 r.{color=#1A90AE}
    • Koniec elementów należących do kategorii [bold]najważniejsze partie [br]polityczne RFN[/]{color=#1F77B2}
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Konfederacja Szwajcarska

Funkcjonujący w SzwajcariiKonfederacja SzwajcarskaSzwajcarii system wielopartyjny w formie kooperacyjnej to najbardziej oryginalny system partyjny w świecie. Państwo to składa się z 26 kantonówkantonkantonów, dlatego niektórzy politolodzy twierdzą nawet, że „w Szwajcarii istnieje 26 systemów partyjnych, a 27 to system federalny”.

System ten funkcjonuje na dwóch płaszczyznach:

  • federacji, gdzie wszystkie partie kooperują ze sobą, a miejscem kooperacji jest rząd federacyjny;

  • kantonów, w których działają systemy autonomiczne wobec ogólnokrajowego (federacyjnego).

Federalizm Szwajcarii wpływa na to, że partie są tam luźnymi ugrupowaniami organizacji kantonalnych, a ogólnokrajowy system partyjny składa się z samodzielnych (autonomicznych) systemów kantonalnych. Partie są słabo zintegrowane wewnętrznie, członków nie obowiązuje dyscyplina partyjna, ich liczba ciągle spada i mają słabe poparcie w wyborach. W Szwajcarii obowiązuje specyficzna zasada, według której cztery partie (bez względu na wynik wyborów!) tworzą wielką koalicję i kooperują ze sobą. Inna zasada, zwana formułą magiczną, głosi, że każda partia, która zdobędzie w wyborach „magiczne” 10%, uzyskuje prawo do udziału w rządzie. Trzy największe partie mają prawo nominowania po dwóch reprezentantów do rządu. Co ciekawe, wyniki wyborów nie mają wpływu na skład rządu. Obowiązuje reguła, że premier (Prezydent Konfederacji) jest desygnowany na rok przez każde z ugrupowań tworzących rząd.

Rl2zoKxDQGS6u1
Skład polityczny rządu Szwajcarii – magiczna formuła 2+2+2+1.
Kolor zielony – Szwajcarska Partia Ludowa (SVP; znana też jako Demokratyczna Unia Centrum; wcześniej jako Partia Rolników, Kupców i Niezależnych, BGB)
Kolor żółty – Partia Burżuazyjno‑Demokratyczna (BDP)
Kolor niebieski – Radykalno‑Demokratyczna Partia Szwajcarii (FDP)
Kolor pomarańczowy – Chrześcijańsko‑Demokratyczna Partia Ludowa Szwajcarii (CVP; wcześniej Katoliccy Konserwatyści, KK)
Kolor czerwony – Socjaldemokratyczna Partia Szwajcarii (SP)
Źródło: domena publiczna.
bg‑gray2

Zastanów się, czy magiczna formuła wpływa na stabilność rządów w Szwajcarii.

Republika Francuska

RgHQ3jfedXK111
20.06.1789 r. – reprezentanci Stanu Trzeciego niewpuszczeni do sali obrad; obraz autorstwa Lucien‑Étienne'a Mélingue'a. Przypomnij sobie, w jakich okolicznościach we Francji wykształcił się klasyczny podział na lewicę, centrum i prawicę.
Źródło: domena publiczna.

Współczesny system partyjny Francji jest elementem systemu politycznego V Republiki, która powstała w 1958 r. Istotny wpływ na jego funkcjonowanie ma większościowa ordynacja wyborcza stosowana w wyborach do Zgromadzenia Narodowego. Charakteryzuje się ona okręgami jednomandatowymi oraz koniecznością przeprowadzenia drugiej tury głosowania w tych okręgach, w której żaden z kandydatów nie uzyskał bezwzględnej większości głosów. Taki system sprawia, że na francuskiej scenie politycznej partii jest relatywnie dużo (choć w większości są to drobne ugrupowania), ale zawierają one ze sobą przedwyborcze porozumienia polityczne. Doprowadziło to do ukształtowania się we Francji systemu dwublokowego – koalicja partii prawicowych przez kilkadziesiąt lat rywalizowała z koalicją partii lewicowych.

Blok prawicowy tworzyły od lat 70. XX w. Zgromadzenie na rzecz Republiki (RPR) oraz Unię na rzecz Demokracji Francuskiej (UDF), będącą koalicją kilku partii centroprawicowych. W 2002 r. większość polityków obu tych stronnictw powołała do życia nową partię – Unię na rzecz Ruchu Ludowego (UMP), która w 2015 r. przekształciła się w ugrupowanie o nazwie Republikanie. Pozostaje ono w koalicji z małą centroprawicową partią UDI (Unia Demokratów i Niezależnych).

Blok lewicowy zbudowany został przez Partię Socjalistyczną (PS), Francuską Partię Komunistyczną (PCF), Zielonych i kilka mniejszych grup centrolewicowych. Komuniści opuścili ten sojusz przed wyborami z 2012 r.

Na francuskiej scenie politycznej funkcjonuje jednak kilka innych partii, których obecność sprawiła, że system partyjny w tym kraju zaczął stopniowo tracić charakter systemu dwublokowego. Są to m.in.:

  • narodowo‑populistyczne Zjednoczenie Narodowe (Rassemblement national; do 2018 r. funkcjonujące pod nazwą Front Narodowy);

  • lewicowo‑populistyczna Francja Nieujarzmiona (La France insoumise);

  • centrowy Ruch Demokratyczny (MoDem).

Rewolucję w systemie partyjnym Francji przeprowadził jednak Emmanuel Macron – zwycięzca wyborów prezydenckich z 2017 r. Na kilka miesięcy przed wyborami powołał do życia całkowicie nowe ugrupowanie – Republiko Naprzód (La République en marche). Ta liberalna partia uzyskała większość w Zgromadzeniu Narodowym i – wraz z nowym prezydentem – przejęła władzę, rozbijając dotychczasowy polityczny układ.

Słownik

kanton
kanton

w Konfederacji Szwajcarskiej kraj wchodzący w jej skład, mający dużą samodzielność i odrębność; nazwa upowszechniona w XVII w., oficjalnie funkcjonująca od 1798 r. (tzw. Pierwsza Konstytucja Helwecka)

Konfederacja Szwajcarska
Konfederacja Szwajcarska

luźny związek kantonów powołany w określonym celu (federacja to ścisły związek), tzn. w celu utworzenia niezależnego państwa; istnieje od 1921 r. – 23 kantony i 3 półkantony (razem 26) tworzą jednolity organizm państwowy

system dwuipółpartyjny
system dwuipółpartyjny

system pośredni między dwupartyjnym a wielopartyjnym; w systemie tym obok dwóch partii dominujących istnieje trzecia, która jest zdolna uzyskać 20% mandatów; ponieważ żadna z dwóch partii dominujących nie jest w stanie zdobyć większości bezwzględnej, trzecia partia może zawrzeć z nią koalicję, co pozwala stworzyć stabilny rząd większościowy

system partyjny
system partyjny

partie polityczne działające w danym państwie oraz całokształt zachodzących między nimi zależności i powiązań, jak również normy regulujące stosunki zachodzące między partiami a organami państwa