Znamienna rola rodziny jako podstawowej komórki społecznej oraz jej znaczenie to fundament prawidłowo rozwijającego się społeczeństwa. Za rodzinę uważa się grupę społeczną składającą się z rodziców, ich dzieci i krewnych. Rodziców łączy więź małżeńska, a rodziców z dziećmi – więź rodzicielska, która stanowi podstawę wychowania rodzinnego, oraz więzy pokrewieństwa (choć te ostatnie nie zawsze, np. w przypadku adopcji). Rodziców i dzieci łączy ponadto więź formalna, określająca ich obowiązki względem siebie.

Funkcje i typy rodziny

Rodzina, zbudowana na wymienionych rodzajach więzi, powinna mieć stały wzorzec postępowania oraz wiedzę na temat norm wzajemnego oddziaływania członków grupy rodzinnej. Oznacza to, że role członków rodziny określane są nie tylko przez wzajemne zaangażowanie uczuciowe, pochodzące ze stosunku małżeństwa i rodzicielstwa, ale także przez szersze zbiorowości, do których członkowie rodziny należą, a więc przez państwo, szkołę, grupy rówieśnicze, społeczność lokalną itd.

Wzajemne relacje członków rodziny są więc uwarunkowane nie tylko przyczynami wewnętrznymi, do których należy zaliczyć osobiste potrzeby człowieka, jego dążenia, uczucia, ale również siłami zewnętrznymi, czyli formami kontroli ze strony państwa, obyczaju, tradycji czy też przesłankami religijnymi.

W najbardziej popularnej klasyfikacji grup rodzinnych wyróżnia się:

Współczesna rodzina ulega szybkim przemianom. Dawny schemat rodziny patriarchalnej (w której ojciec był jedynym żywicielem rodziny i niepodważalnym autorytetem), a także, rzadziej spotykany, model matriarchalny (w którym to kobieta miała dominujące znaczenie w rodzinie) stopniowo ustępuje miejsca rodzinie demokratycznej. Taki typ rodziny charakteryzuje się przeważnie tym, że zawodowo pracują oboje rodzice oraz często dorosłe już dziecko. W rodzinie takiej panują partnerskie relacje, wzajemna przyjaźń, zrozumienie i współpraca, nie ma natomiast sztywnego podziału na obowiązki domowe typowo kobiece lub męskie. Uważa się, że w rodzinie demokratycznej powstają korzystniejsze warunki do wychowania dzieci.

R9MzaQQwmYIFh

Zdjęcie przedstawia wielopokoleniową rodzinę. Są to dzieci oraz kobiety i mężczyźni w różnym wieku. Kobiety są ubrane w suknie, a mężczyźni w garnitury i koszulę z krawatem. Jedno z dzieci trzyma strzelbę. Najmłodsze z dzieci sięga rączką w stronę szczeniaka. Cała rodzina pozuje do zdjęcia na tle drewnianego budynku z oknem.

W rozumieniu grupy społecznej rodzina stanowi duchowe zjednoczenie jej członków, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, opartymi na wierze w siłę więzi biologicznej (lub duchowej w przypadku dzieci adoptowanych) oraz tradycji rodzinnej i społecznej. W tym znaczeniu rodzina to grupa osób zamieszkujących razem, noszących to samo nazwisko, posiadających wspólną własność i kulturę.

W znaczeniu instytucji społecznej rodzina powinna spełniać szereg cech i funkcji odpowiadających jej formalnemu ustanowieniu i funkcjonowaniu według określonych norm społecznych w ramach danego systemu społecznej kontroli. Jako instytucja społeczna rodzina rozpatrywana jest pod względem swojej struktury, zakresu działania, podziału i charakteru ról jej członków, a przede wszystkim pełnionych funkcji.

Funkcje rodziny dzielą się na trzy główne grupy:

• funkcje instytucjonalne;

• funkcje osobowe;

• funkcje istotne i akcydentalne.

RETswD3JhqbDm1

Zdjęcie przedstawia stópki niemowlęcia, które są obejmowane przez dłonie kobiety i mężczyzny. Ułożenie stópek i dłoni przypomina kształt serca.

Funkcja prokreacyjnafunkcja prokreacyjnaFunkcja prokreacyjna, zwana biologiczną, uważana jest za podstawową funkcję instytucjonalną. Spełnia bardzo istotną rolę dla ogółu społeczeństwa.

Rodzina w świetle prawa jest zalegalizowanym związkiem, który wydaje na świat potomstwo. Przez spełnianie tej funkcji realizowana jest równocześnie funkcja małżeńska, polegająca między innymi na zaspokajaniu potrzeb seksualnych małżonków oraz ich planów rodzicielskich.

Z kolei zaspokojenie potrzeb uczuciowych rodziców i dzieci względem siebie nazywane jest funkcją rodzicielską. Z funkcją małżeńską i rodzicielską wiąże się ponadto funkcja braterska, dopełniająca krąg funkcji osobowych. Podstawową jej cechą jest budowanie odpowiednich relacji między rodzeństwem.

Innymi funkcjami instytucjonalnymi są:

Rg5zyC169tYW41

Zdjęcie przedstawia figurkę o gładkiej, spłaszczonej budowie. Jej kształt przypomina człowieka, który obejmuje rękoma dwójkę dzieci.

Jako jedną z najważniejszych funkcji instytucjonalnych rodziny wymienia się funkcję socjalizacyjnąfunkcja socjalizacyjnafunkcję socjalizacyjną. Funkcja ta polega na wprowadzeniu dzieci w życie społeczne oraz na przekazywaniu im wartości i dziedzictwa kulturowego.

Proces zaznajamiania nowego pokolenia z kulturą dokonuje się jednocześnie w kilku sferach:

• biologiczno‑popędowej;

• psychiczno‑uczuciowej;

• społeczno‑kulturowej;

• świadomościowo‑moralnej.

Fundamentem sfery biologiczno‑popędowej jest otoczenie dziecka opieką i pomocą materialną od chwili narodzin aż do momentu jego usamodzielnienia się. W czasie tego procesu tworzy się i umacnia więź biologiczna i gospodarcza między dzieckiem a rodzicami. W sferze psychiczno‑uczuciowej rolą rodziny jest ciągłe oddziaływanie na psychikę dziecka, okazywanie bezinteresownej życzliwości i miłości, co pozostaje w jego pamięci i ma istotny wpływ na proces jego późniejszego funkcjonowania w społeczeństwie.

Zapoznanie się z obowiązującymi normami, wzorcami zachowania i komunikowania w rodzinie pomaga w płynnym przejściu do życia w społeczeństwie.

Rodzina jest ponadto pierwszym łącznikiem w przekazywaniu potomstwu dziedzictwa kulturowego – zapoznaje dziecko z wytworami duchowymi i materialnymi poprzednich pokoleń, a tym samym ułatwia mu zgłębienie procesu korzystania z tych dóbr kultury.

W sferze świadomościowo‑moralnej rola rodziny polega na przekazaniu dziecku właściwego wzorca zachowań oraz takich norm i wartości moralnych, które będą stanowiły bazę do dalszego rozwoju osobowości młodego człowieka. Proces socjalizacji rodzinnej sprowadza się przecież do naśladowania zachowań najbliższego otoczenia, przejmowania obserwowanych wzorców, jak również do umiejętności odróżniania zachowań społecznie pożądanych od negowanych.

RDegkOZR6seti1

Zdjęcie przedstawia małe dziecko, które leży w łóżku i czyta Biblię. Jego twarz jest częściowo zasłonięta przez księgę.

Elementem funkcji socjalizacyjnej, będącej częścią płaszczyzny społeczno‑kulturowej, jest wychowanie religijne. Tu rolą rodziny jest także przekazywanie wartości, norm i wzorców zachowań, tyle że w sferze wiary. Szczególną rolę w tym procesie – jak zresztą w procesie socjalizacji w ogóle – odgrywa wzorzec zachowań rodziców i najbliższej rodziny.

Ostatnią grupę funkcji stanowią funkcje istotne i akcydentalne.

W zakres funkcji istotnych, zwanych pierwszorzędnymi, wchodzą funkcje, które uważane są za priorytetowe. Zalicza się do nich wcześniej wymienione funkcje: prokreacyjną, socjalizacyjną oraz tzw. funkcję miłości, zwaną również funkcją emocjonalno‑ekspresyjną, bez których rodzina, a przede wszystkim jej poszczególni członkowie, doznaliby szeroko rozumianej straty. Dla jednostki rodzina jest źródłem emocjonalnego wsparcia, w rodzinie zaspokaja potrzebę uznania i szacunku. Brak takiego wsparcia może skutkować wieloma negatywnymi konsekwencjami zarówno dla jednostki, jak i dla rodziny i całego społeczeństwa – pozbawiona oparcia w rodzinie jednostka gorzej radzi sobie z napotykanymi trudnościami, może np. reagować agresją, trudniej nawiązuje relacje z innymi, nie potrafi współpracować.

Natomiast do funkcji akcydentalnych, czyli drugorzędnych, należą: funkcja ekonomicznafunkcja ekonomicznafunkcja ekonomiczna, opiekuńczafunkcja opiekuńczo‑zabezpieczającaopiekuńcza, stratyfikacyjnafunkcja stratyfikacyjnastratyfikacyjna i integracyjna. Należy jednak zaznaczyć, że funkcje akcydentalne nie są mniej znaczące. Ich zaklasyfikowanie jako drugorzędnych oznacza, że ewentualny brak jednej z nich nie spowoduje uszczerbku dla rodziny i społeczeństwa, takiego jak w przypadku funkcji pierwszorzędnych.

Do funkcji drugorzędnych rodziny zalicza się ponadto funkcję rekreacyjnąfunkcja rekreacyjnafunkcję rekreacyjną, której podstawą jest organizowanie różnych form wypoczynku i spędzania wolnego czasu. Wspólny relaks ma istotny wpływ na wzmacnianie więzi rodzinnych i spoistość grupy społecznej, jaką jest rodzina.

Słownik