Temperatura powietrza ulega zmianom w cyklu dobowym i rocznym. Jest to odzwierciedlenie zmian w dopływie promieniowania słonecznego, w wyniku których następują zmiany temperatury podłoża. Różnicę między maksymalną a minimalną wartością temperatury powietrza w ciągu doby nazywamy dobową amplitudą temperatury powietrzadobowa amplituda temperatury powietrzadobową amplitudą temperatury powietrza.

Na rozkład temperatury – a tym samym na wielkość dobowej amplitudy temperatury – mają wpływ m.in.:

• szerokość geograficzna – najmniejsze amplitudy są w strefie równikowej i wysokich szerokościach geograficznych,

• rodzaj podłoża – większe są nad lądami niż nad morzami,

• zachmurzenie – duże są podczas bezchmurnego nieba, małe przy zachmurzeniu całkowitym,

• ukształtowanie powierzchni – większe w dolinach i kotlinach niż na grzbietach i szczytach gór.

Na obszarach pustyń zwrotnikowych, gdzie dopływ promieniowania słonecznego jest bardzo duży, podłoże silnie się nagrzewa i w rezultacie temperatura powietrza wzrasta do 50–60°C. Po zachodzie Słońca dopływ promieniowania zmniejsza się, a powierzchnia Ziemi oddaje ciepło. Brak zachmurzenia sprzyja silnemu wychłodzeniu podłoża. Temperatura powietrza przy gruncie spada w okolice 0°C. Dobowa amplituda temperatury powietrza jest bardzo wysoka, miejscami przekracza 60°C. Dobowa amplituda temperatury powietrza nad obszarami oceanicznymi jest dużo niższa niż nad lądami położonymi na tej samej szerokości geograficznej.

Roczna amplituda temperaturyroczna amplituda temperaturyRoczna amplituda temperatury powietrza to różnica między średnią temperaturą najcieplejszego i najchłodniejszego miesiąca roku. Wielkość rocznej amplitudy temperatury powietrza zależy m.in. od:

• rozmieszczenia zbiorników wodnych i lądów – na tej samej szerokości geograficznej obszary położone w głębi kontynentu będą charakteryzować się wyższą amplitudą, niż położone nad oceanem,

• ukształtowania terenu – amplitudy roczne spadają wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza,

• przeważającego kierunku napływu mas powietrza.

Termiczne rekordy na Ziemi

1. Najszybszy spadek temperatury w ciągu 24 godzin: z +6,7°C do -48,8°C w Browning, USA, 23–24.01.1916 r.

2. Największa roczna amplituda temperatury powietrza: 104°C (miesięczne minimum -71°C, maksimum +33°C) w Ojmiakonie na Syberii.

3. Największy dobowy wzrost temperatury: z -39°C do +8°C w USA, 22.01.1943.

Obliczanie średniej rocznej temperatury oraz amplitudy temperatur

Średnia roczna temperatura: sumę temperatur wszystkich miesięcy dzielimy przez liczbę miesięcy (12), w tym przypadku otrzymujemy 25,3°C. Amplituda temperatur to różnica pomiędzy skrajnymi wartościami: 36,7°C – 13,3°C = 23,4°C.

Najniższe roczne amplitudy temperatur powietrza można zaobserwować w strefie równikowej, gdzie wartości oscylują w okolicy 2,5°C; natomiast najwyższe wahania temperatur w ciągu roku występują na półkuli północnej między 60 i 80 równoleżnikiem, osiągając w północnej Rosji wartości ok. 60,0°C.

Największa wieloletnia amplituda temperatur wystąpiła w Rosji w miejscowości Ojmiakon, wynosząc 104°C, gdzie najniższa odnotowana temperatura to -71°C, zaś najwyższa to 33°C. Najniższa wieloletnia amplituda temperatur (w latach 1927–1935) wystąpiła w Japonii w miejscowości Saipan, wynosząc 11,8°C, gdzie najniższą odnotowaną temperaturą było 19,6°C, zaś najwyższą 31,4°C.

Słownik