Dobre zmiany…

RfFJrtAtUeMnO
Rewolucja francuska – główne etapy 7.1789 - 9.1791 rewolucja ludowa – VII-VIII 1789 – powstanie chłopskie– VIII 1789 – Zgromadzenie Narodowe znosi przywileje stanow (m.in. poddaństwo i pańszczyznę) – VIII 1789 – ogłoszenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, 9.1791 - 9.1792 monarchia – 3 IX 1791 – uchwalenie konstytucji – ustanowienie monarchii konstytucyjnej – 1792 – początek wojny z Austrią – IX 1792 – aresztowanie króla i wprowadzenie republiki, 9.1792 - 6.1793 rządy Konwentu – 1793 – ścięcie Ludwika XVI – początek powstania antyrewolucyjnego w Wandei – VI 1793 – przejęcie całej władzy przez jakobinów, 6.1793 - 7.1794 dyktatura jakobinów – VI 1793 – uchwalenie nowej (jakobińskiej) konstytucji – wprowadzenie terroru jakobińskiego – VII 1794 – przewrót 9 thermidora – obalenie rządów jakobinów, 8.1795 - 11.1799 rządy Dyrektoriatu – VIII 1795 – uchwalenie nowej (burżuazyjnej) konstytucji – 1797 – traktat pokojowy z Austrią w Campo Formio – XI 1799 – przewrót 18 brumaire’a – rządy obejmuje Napoleon Bonaparte jako pierwszy konsul

Chociaż od ponad 200 lat historycy badają rewolucję, trudno znaleźć jednoznaczną ocenę jej dorobku. Temat ten budzi kontrowersje w świecie akademickim, w debacie publicznej i codziennych rozmowach (nie tylko) Francuzów.

Bez wątpienia do rewolucyjnych osiągnięć należy zaliczyć opracowanie i uchwalenie Deklaracji praw człowieka i obywatela, która utorowała drogę do stworzenia społeczeństwa obywatelskiego, opartego na zasadach wolności i równości. Rewolucja zdemontowała stary, feudalny świat, gdzie o statusie i pełnionych funkcjach w społeczeństwie decydowało nade wszystko urodzenie. Obaliła absolutyzm, zniosła przywileje stanowe i wcieliła w życie monteskiuszowski trójpodział władzyMonteskiuszowski trójpodział władzymonteskiuszowski trójpodział władzy. W jej wyniku nastąpiła demokratyzacja życia publicznego – suwerenemsuwerensuwerenem zostali obywatele, którzy otrzymali prawo do wyboru polityków mających ich reprezentować w Zgromadzeniu Narodowym. W zależności od predyspozycji i sytuacji życiowej każdy obywatel mógł też startować w wyborach do tego Zgromadzenia.

Rok

Władza ustawodawcza

Władza wykonawcza

Władza sądownicza

 1791

Zgromadzenie Ustawodawcze (Legislatywa) wybierane na dwa lata w wyborach powszechnych

Król Francuzów i mianowani przez niego ministrowie

Wybieralni sędziowie i ławnicy

 1793

Ciało Ustawodawcze wybierane na rok w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i jawnych

Rada Wykonawcza, podporządkowana władzy ustawodawczej, Komitet Ocalenia Publicznego, Komitet Bezpieczeństwa Publicznego

Trybunał Rewolucyjny wyłaniany przez Konwent

 1795

Rada Pięciuset i Rada Starszych wybierane na trzy lata

Dyrektoriat (pięciu dyrektorów wybieranych na pięć lat)

Wybieralni sędziowie

Rewolucja miała wpływ na kulturę polityczną – chociaż był to proces powolny, u schyłku XVIII w. świadomość polityczna obywateli co do ich praw i obowiązków zdecydowanie wzrosła. Dużą rolę odegrało tu zniesienie cenzury i rozwój wolnej prasy, na łamach której ścierały się różne poglądy polityczne. Spory wpływ na uświadamianie obywatelskie Francuzów miała również służba w rewolucyjnej armii, gdzie niezależnie od pochodzenia społecznego, można było zrobić karierę. Rewolucyjne idee szybko rozprzestrzeniły się poza Francję. Zachłyśnięci nimi europejscy działacze powoływali się na przykład francuski, stawiając go za wzór. W XIX w. sami Francuzi wyznaczyli sobie misję szerzenia ideałów wolności i równości oraz popierali demontaż absolutyzmu w całej Europie.

…i ciemne strony

Przeciwnicy rewolucji argumentują, że była ona rebelią przeciwko legalnym rządom, wyniesieniem do władzy bezwzględnych karierowiczów, którzy chcąc ją utrzymać, doprowadzili do krwawego terroru i prześladowań politycznych, a w konsekwencji śmierci i aresztowań tysięcy niewinnych ludzi bezzasadnie oskarżonych o zdradę ojczyzny. Pod pretekstem działania na rzecz dobra publicznego rewolucjoniści naruszali prawo własności prywatnej, grabili majątki szlacheckie i kościoły. Wiele bezcennych dzieł sztuki, zwłaszcza sakralnej, uległo zniszczeniu lub trwałemu uszkodzeniu.

Chociaż początkowo rewolucjoniści współpracowali z klerem, Zgromadzenie Narodowe z czasem uderzyło w pozycję Kościoła i ograniczyło jego wpływy. Dobra kościelne zostały skonfiskowane i sprzedane, a zysk z tych transakcji trafił do skarbu państwa. W okresie rządów jakobinów księża często byli oskarżani o kontrrewolucjonizm, a władza próbowała zdechrystianizować społeczeństwo, wprowadzając państwowy kult Istoty Najwyższej czy kalendarz, z którego usunięto niedziele i imiona świętych. Krytycy rewolucji upatrują w działaniach skierowanych przeciwko Kościołowi próbę zniszczenia chrześcijaństwa i początek laicyzacji społeczeństwa.

Część badaczy twierdzi wreszcie, że „swojej rewolucji nie miały kobiety”, gdyż dążenia do realizacji oświeceniowych idei wolności i równości w praktyce ich nie objęły. W nowym prawie rewolucjoniści potwierdzili ich zależność od męskich członków rodziny oraz pozbawili je praw obywatelskich. Chociaż kobiety aktywnie uczestniczyły w rewolucji, w dalszym ciągu nie mogły decydować o sobie, a we wszystkich konstytucjach zakwalifikowano je jako obywatelki bierne, bez prawa do startowania i głosowania w wyborach.

Słownik

dechrystianizacja
dechrystianizacja

spadek liczby wyznawców religii chrześcijańskiej oraz działania prowadzące do takiej sytuacji

laicyzacja
laicyzacja

(fr. laicisation) proces słabnięcia wpływu religii na różne dziedziny życia społecznego

Monteskiuszowski trójpodział władzy
Monteskiuszowski trójpodział władzy

model organizacji państwa, w którym zgodnie z zasadami spisanymi przez francuskiego filozofa Monteskiusza funkcje prawodawcze, wykonawcze i sądownicze są od siebie oddzielone i powierzone niezależnym od siebie ciałom

suweren
suweren

(fr. souverain) podmiot sprawujący władzę; niezależny władca

kontrrewolucja
kontrrewolucja

walka przeciwko rewolucji

Słowa kluczowe

Wielka Rewolucja Francuska, pamięć historyczna, rewolucje XVIII w.

Bibliografia

J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 1999.

J. Baszkiewicz, S. Meller, Rewolucja francuska 1789‑1794: społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1983.

A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2012.