Przeczytaj
1. Dysproporcje w poziomie rozwoju społeczno‑gospodarczego państw i regionów
Poziom rozwoju społeczno‑gospodarczego państw i regionów na świecie nie jest jednakowy. Na następnej stronie (w sekcji „Grafika interaktywna”) znajdują się mapy obrazujące zróżnicowanie przestrzenne tego zjawiska. Warto także przypomnieć sobie zagadnienia poruszone w klasie II – pomoże Ci w tym materiał „Organizacje międzynarodowe, związki gospodarczo‑polityczneOrganizacje międzynarodowe, związki gospodarczo‑polityczne” (punkt 3: Poziom rozwoju krajów).
1.1. Przyczyny dysproporcji
Przyczyny przyrodnicze | |
warunki klimatyczne |
|
rzeźba terenu i budowa geologiczna |
|
zasoby naturalne |
|
przyrodnicze walory turystyczne |
|
Przyczyny społeczno‑ekonomiczne | |
dostęp do dóbr |
|
historyczne i polityczne |
|
kulturowe |
|
poziom wykształcenia i otwartość społeczeństwa |
|
zasoby finansowe |
> |
- Nazwa kategorii: Przyczyny pogłębiania się [br]dysproporcji między krajami [br]bogatymi i biednymi
- Nazwa kategorii: różnice w rozwoju [br]demograficznym [br](głównie w zakresie [br]wielkości przyrostu [br]naturalnego)
- Nazwa kategorii: globalne zmiany [br]klimatu, które [br]oddziałują [br]szczególnie na [br]ludność i gospodarkę [br]państw słabo [br]rozwiniętych
- Nazwa kategorii: wzrost roli wiedzy, [br]za czym nie nadążają [br]pracownicy krajów [br]słabo rozwiniętych
- Nazwa kategorii: spadki cen surowców[br] mineralnych i płodów [br]rolnych, których [br]głównymi eksporterami [br]są kraje słabiej [br]rozwinięte
- Nazwa kategorii: wysokie ceny [br]produktów wysoko [br]przetworzonych, [br]których głównymi [br]eksporterami [br]są kraje wyżej [br]rozwinięte
- Nazwa kategorii: stosowanie [br]rygorystycznych norm [br]sanitarnych w krajach [br]wysoko rozwiniętych [br]wobec krajów słabo [br]rozwiniętych
- Nazwa kategorii: porozumienia [br]w zakresie handlu [br]wewnętrznego między [br]państwami wysoko [br]rozwiniętymi, [br]co powoduje [br]ograniczony dostęp [br]państw o niższym [br]poziomie rozwoju [br]do tych rynków [br](ochrona własnego [br]rolnictwa)
- Nazwa kategorii: wzrost zadłużenia krajów [br]słabo rozwiniętych
- Nazwa kategorii: niestabilne rządy [br]skorumpowanych [br]dyktatorów i toczone wojny Koniec elementów należących do kategorii Przyczyny pogłębiania się [br]dysproporcji między krajami [br]bogatymi i biednymi
- Elementy należące do kategorii Przyczyny pogłębiania się [br]dysproporcji między krajami [br]bogatymi i biednymi
-
Przyczyny pogłębiania się [br]dysproporcji między krajami [br]bogatymi i biednymi
-
różnice w rozwoju [br]demograficznym [br](głównie w zakresie [br]wielkości przyrostu [br]naturalnego) {value=39}
-
globalne zmiany [br]klimatu, które [br]oddziałują [br]szczególnie na [br]ludność i gospodarkę [br]państw słabo [br]rozwiniętych {value=39}
-
wzrost roli wiedzy, [br]za czym nie nadążają [br]pracownicy krajów [br]słabo rozwiniętych {value=39}
-
spadki cen surowców[br] mineralnych i płodów [br]rolnych, których [br]głównymi eksporterami [br]są kraje słabiej [br]rozwinięte {value=39}
-
wysokie ceny [br]produktów wysoko [br]przetworzonych, [br]których głównymi [br]eksporterami [br]są kraje wyżej [br]rozwinięte {value=39}
-
stosowanie [br]rygorystycznych norm [br]sanitarnych w krajach [br]wysoko rozwiniętych [br]wobec krajów słabo [br]rozwiniętych {value=39}
-
porozumienia [br]w zakresie handlu [br]wewnętrznego między [br]państwami wysoko [br]rozwiniętymi, [br]co powoduje [br]ograniczony dostęp [br]państw o niższym [br]poziomie rozwoju [br]do tych rynków [br](ochrona własnego [br]rolnictwa) {value=41}
-
wzrost zadłużenia krajów [br]słabo rozwiniętych {value=39}
-
niestabilne rządy [br]skorumpowanych [br]dyktatorów i toczone wojny {value=39}
-
1.2. Zróżnicowanie przestrzenne dysproporcji
Wskaźnik Giniego to wskaźnik nierówności społecznych, który mierzy stopień, w jakim rozkład dochodów odbiega od idealnie równego podziału. Jeżeli wskaźnik wynosi 0, to oznacza idealną równość (wszystkie gospodarstwa domowe mają równe dochody), natomiast jeżeli 100 – idealną nierówność (tylko jedno gospodarstwo domowe posiada dochody).
Podział na bogatą Północ i biedne Południe
Usankcjonował się on w latach 70. XX w.
Do bogatej Północy zaliczono kraje: Ameryki Północnej, Europy Zachodniej i Japonię, a także ZSRR, Nową Zelandię i Australię, pozostałe państwa należały do biednego Południa.
Obszary te oddzielono umową granicą – linią Brandta (niemieckiego kanclerza, członka komisji ds. dysproporcji między krajami bogatymi i biednymi).
Kontrowersyjne było położenie Australii i Nowej Zelandii w obszarze bogatej Północy oraz fakt, że większość państw biednego Południa znajdowała się na półkuli północnej.
Późniejsze przemiany związane z upadkiem ZSRR, szybkim rozwojem Azji Wschodniej i Południowo‑Wschodniej, krajów naftowych Bliskiego Wschodu i innych krajów nowo uprzemysłowionych (zwłaszcza BRICSBRICS) spowodowały, że podział ten jest nieaktualny.
1.3. Skutki dysproporcji
-
Skutki dysproporcji
-
migracje z państw [br]biedniejszych do [br]państw bogatszych {value=40}
-
terroryzm {value=40}
-
zwiększenie [br]problemu [br]fundamentalizmu [br]w krajach [br]muzułmańskich {value=40}
-
rabunkowa gospodarka [br]państw słabo [br]rozwiniętych, która [br]prowadzi do [br]degradacji [br]środowiska [br]przyrodniczego {value=40}
-
konflikty między [br]państwami o bogatsze [br]terytoria {value=40}
-
dalszy rozwój [br]terenów atrakcyjnych [br]dla inwestorów, [br]zwiększający tym [br]samym dysproporcje {value=40}
-
zróżnicowanie [br]poziomu bezrobocia {value=40}
-
poczucie wykluczenia [br]i niesprawiedliwości [br]wśród ludności [br]zamieszkującej [br]tereny z wysokim [br]poziomem bezrobocia [br]i niskim wskaźnikiem [br]rozwoju [br]społeczno-gospodarczego {value=42}
-
1.4. Sposoby zmniejszania dysproporcji
Państwom słabo rozwiniętym pomagają:
organizacje międzynarodowe,
instytucje rządowe,
a także zwykli obywatele pozostałych państw świata.
Barierą dla tej pomocy jest duża skala korupcji i brak poszanowania prawa.
Sposoby zmniejszania dysproporcji obejmują poniższe płaszczyzny.
Płaszczyzna | Charakterystyka |
finansowa |
|
rzeczowa |
|
techniczna |
|
Pomoc finansowa i rzeczowa ratuje życie w sytuacji klęski żywiołowej, lecz przyczynia się do bierności ludzi („metoda rybki”). Lepszym rozwiązaniem jest pomoc techniczna („metoda wędki”).
Specjalne programy pomocy krajom słabiej rozwiniętym:
Deklaracja Milenijna Narodów Zjednoczonych – podpisana przez przywódców 189 państw w 2000 roku, której najważniejszym celem było do 2015 roku zmniejszenie liczby osób głodujących i niedożywionych; jak się okazuje, wiele wskaźników (choć nie wszystkie) zostało poprawionych, np. w zakresie liczby osób żyjących w ubóstwie, liczby osób niedożywionych, liczby dzieci uczęszczających do szkoły, śmiertelności małych dzieci czy liczby zgonów z powodu malarii;
Cele Zrównoważonego Rozwoju 2030 – agenda przyjęta przez wszystkie państwa członkowskie ONZ w 2015 roku, której głównymi celami są m.in.: wyeliminowanie ubóstwa i głodu na całym świecie, osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego, zapewnienie wszystkim ludziom na świecie dostępu do czystej wody, zapewnienie wysokiej jakości edukacji, równouprawnienie płci;
Fair Trade – program zapoczątkowany w 1988 roku;
KIVA – powołana w 2005 roku w USA przez prywatne osoby organizacja non profit udzielająca nisko oprocentowanych pożyczek przedsiębiorcom z biednych krajów.
Dokonaj oceny sposobów udzielania pomocy krajom o niskim poziomie rozwoju przez różne organizacje. Wykorzystaj informacje z różnych źródeł.
Więcej na temat dysproporcji w rozwoju społeczno‑gospodarczym na świecie przeczytasz w materiale „Przyczyny dysproporcji rozwoju regionów świata i państw oraz skutki tych nierównościPrzyczyny dysproporcji rozwoju regionów świata i państw oraz skutki tych nierówności”, a w Polsce „Przyczyny i skutki dysproporcji w rozwoju społeczno‑gospodarczym PolskiPrzyczyny i skutki dysproporcji w rozwoju społeczno‑gospodarczym Polski”.
2. Międzynarodowe korporacje
Zagadnienie międzynarodowych (transnarodowych) korporacjachmiędzynarodowych (transnarodowych) korporacjach zostało omówione już w klasie II w kontekście gospodarczej płaszczyzny globalizacji. Treści te zostały opisane m.in. w materiale „Gospodarka światowa – uwarunkowania, struktura, globalizacjaGospodarka światowa – uwarunkowania, struktura, globalizacja” (punkt 3: Globalizacja).
2.1. Czynniki wpływające na rozwój korporacji międzynarodowych
Początkowo (połowa XIX wieku – II wojna światowa) macierzyste korporacje międzynarodowe powstawały w Europie, a następnie (II wojna światowa – początek lat 70. XX wieku) w Stanach Zjednoczonych. Ostatnie półwiecze to okres równowagi między przedsiębiorstwami europejskimi, amerykańskimi i japońskimi.
Rozwój korporacji transnarodowych stał się możliwy m.in. dzięki:
postępowi technologicznemu w ramach wszystkich czterech rewolucji przemysłowych, które zagwarantowały najpierw masowość produkcji, a następnie jej przenoszenie w miejsca, w których jest to korzystne z perspektywy ekonomicznej lub politycznej (stabilność systemu, liberalne prawo, wsparcie państwa);
intensyfikacji powiązań finansowych (rozwój bankowości) oraz kapitałowych (upowszechnienie bezpośrednich inwestycji zagranicznych – BIZ);
upowszechnienie się myśli tzw. neoliberalizmu gospodarczego, który osłabił rolę państw narodowych w decyzjach ekonomicznych i ukształtował zasady wolnego rynku (poprzez np. stopniowe znoszenie barier celnych);
unifikacji gustów konsumentów (i szerzej kultury) w skali światowej, co spowodowało, że produkcja prowadzona w jednym regionie może znaleźć zbyt w wielu innych miejscach, często odległych;
zmniejszaniu się liczby i skali wojen oraz innych konfliktów międzynarodowych, co umożliwiło otwarcie nowych rynków zbytu (np. po końcu zimnej wojny).
2.2. Cechy korporacji międzynarodowych
Istnieje wiele rankingów takich przedsiębiorstw, np. według BusinessWeek, Fortune, Forbes oraz Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju – UNCTAD.
-
Cechy korporacji [br]międzynarodowych
-
suwerenność – [br]niezależność od [br]interesów państw {value=40}
-
złożoność – [br]działalność [br]prowadzona [br]w posiadanym majątku [br]produkcyjnym, jak [br]i w niezależnych [br]przedsiębiorstwach [br]po zawarciu z nimi [br]porozumień {value=40}
-
rozproszenie [br]geograficzne – [br]otwieranie filii na [br]całym świecie {value=40}
-
specjalizacja – [br]prowadzenie przez [br]filie ściśle określonych [br]działalności {value=40}
-
zdolność [br]arbitrażowania – [br]dokonywanie [br]transakcji w ramach [br]własnych struktur [br]organizacyjnych {value=40}
-
elastyczność [br]organizowania – [br]zmieniające się [br]sposoby angażowania [br]zasobów oraz [br]przesunięcia [br]w rozdziale zadań [br]i koordynacji ich [br]realizacji {value=40}
-
globalna efektywność – [br]obniżenie kosztów [br]netto w całym [br]systemie [br]korporacyjnym, ale [br]niekoniecznie we [br]wszystkich [br]jednostkach [br]organizacyjnych [br]w danym czasie {value=42}
-
zdolność integrowania – [br]oznacza ścisłe [br]powierzanie [br]i koordynowanie [br]działalności [br]organizacyjnych [br]poprzez wzajemny [br]przepływ informacji {value=40}
-
2.3. Wpływ korporacji międzynarodowych na społeczeństwo, gospodarkę i środowisko przyrodnicze
Wpływ pozytywny (skutki pozytywne) | Wpływ negatywny (skutki negatywne) |
|
|
Więcej na temat międzynarodowych korporacji przeczytasz w materiale „Największe korporacje międzynarodowe i ich rola na rynku pracy w dobie globalizacjiNajwiększe korporacje międzynarodowe i ich rola na rynku pracy w dobie globalizacji”.
3. Zadłużenie państw i obywateli
3.1. Pojęcia związane z zadłużeniem
Deficyt budżetowy to nadwyżka wydatków nad dochodami danego budżetu państwa, czyli planu finansowego uchwalanego w formie ustawy budżetowej (w Polsce przez sejm). Deficyt ten dotyczy jednego roku fiskalnego (najczęściej kalendarzowego), a jego przeciwieństwem jest nadwyżka budżetowa.
Deficyt budżetowy uważany jest za główną przyczynę powstania i narastania długu publicznego, który jest definiowany jako łączna suma nominalnych zobowiązań podjętych w kraju i za granicą przez jednostki należące do sektora finansów publicznych. Dług ten określa wielkość zadłużenia po wyeliminowaniu wszystkich wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora (po tzw. konsolidacji). Dług ten jest jawny, a więc oficjalnie publikowany. W lipcu 2020 roku wyniósł w Polsce 1 204 mld zł, a zaciągnięto go głównie w kraju.
Dług zagraniczny, zwany inaczej długiem zewnętrznym, to całkowity dług zaciągany przez kredytobiorców rezydentów u kredytodawców poza granicami państwa. Dłużnikami mogą być rządy, firmy lub obywatele danego kraju, a zagranicznymi wierzycielami: banki komercyjne, inne rządy bądź międzynarodowe instytucje finansowe, jak np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Bank Światowy.
Dług może dotyczyć sektora publicznego, ale także finansowego, korporacji niefinansowych oraz gospodarstw domowych. W skład tego ostatniego rodzaju wchodzi zadłużenie konsumenckie (z kart kredytowych, „chwilówek” i innych kredytów) oraz kredyty hipoteczne. Obywatele są jednak nieco mniejszymi dłużnikami w porównaniu z firmami czy rządami.
Zadłużenie dotyczy zarówno krajów słabo, jak i wysoko rozwiniętych gospodarczo.
W rozumieniu potocznym bankructwo państwa pojawia się wtedy, gdy rząd i banki nie są w stanie terminowo spłacać zadłużenia. Nie oznacza to jednak „likwidacji” kraju. Administracja może spłacić zaciągnięty dług, przy czym zazwyczaj wymaga to rozłożenia tej spłaty na dłuższy okres niż początkowo planowano. Tym samym właściwszym określeniem problemów z obsługą zadłużenia państw jest utrata płynności finansowej lub przejściowa niewypłacalność. Nie jest ona rzadka, wielokrotnie w historii dotykała kraje biedniejsze i bogatsze. Obserwuje się również bankructwo firm oraz bankructwo konsumentów. W 2018 roku w Polsce upadłość ogłosiło ponad 6,5 tys. osób prywatnych. Miały one łącznie 141,5 mln zł zaległych płatności.
Spirala (pułapka) zadłużenia to sytuacja, w której dłużnik, spłacając zobowiązania, pobiera nowe kredyty, nawet jeśli warunki ich spłaty są dla niego coraz gorsze.
3.2. Miary i wskaźniki zadłużenia państw
-
Zadłużenie państw można wyrazić {value=46}
-
w wartościach [br]nominalnych (kwota [br]łącznych zobowiązań) {value=42}
-
interpretacja [br]wartości tych [br]wskaźników bywa [br]kłopotliwa {value=36}
-
do największych [br]dłużników [br]zagranicznych należą: [br]USA, Wielka Brytania, [br]Niemcy, Japonia [br]i Francja {value=36}
-
Wielka Brytania [br]należy do krajów [br]o najwyższym długu [br]zagranicznym na [br]świecie, a to [br]głównie dlatego, że [br]Londyn pełni funkcję [br]światowego centrum [br]finansowego {value=36}
-
-
na jednego mieszkańca {value=42}
-
ukazuje skalę [br]obciążenia obywateli [br]długiem {value=36}
-
największym długiem [br]zagranicznym per [br]capita odznaczają się: [br]Palau (0,85 mln USD), [br]Monako i Singapur; [br]w Polsce jest to [br]„zaledwie” 9,5 tys. USD {value=36}
-
-
w stosunku do [br]produktu krajowego [br]brutto {value=42}
-
jest jednym [br]z mierników [br]wykorzystywanych do [br]monitorowania [br]kondycji finansów [br]publicznych {value=36}
-
Międzynarodowy [br]Fundusz Walutowy [br]przyjmuje, że znośny [br]dla państw [br]rozwijających się [br]jest dług publiczny [br]na poziomie 40% PKB, [br]a przy 90% [br]żadne państwo nie [br]może czuć się [br]bezpiecznie {value=39}
-
największymi [br]dłużnikami [br]publicznymi w % PKB [br]są: Japonia, Wenezuela, [br]Sudan, Grecja i Liban {value=36}
-
-
Przeczytaj poniższy tekst i oceń możliwości rozwoju społeczno‑gospodarczego państw rozwijających się.
Tymczasem większość krajów rozwijających się, dotkniętych ubóstwem, boryka się z jeszcze większym problemem – spłacaniem «niespłacalnych» długów zagranicznych na rozwój i walkę z ubóstwem. I tak skąpe środki z budżetu przeznacza się na spłatę zobowiązań wobec krajów bogatych i instytucji międzynarodowych, co przy małych zyskach z handlu zagranicznego lub zupełnym ich braku jest wielkością praktycznie niemożliwą do spłacenia
.
Mapa państw, które zbankrutowały lub stanęły na krawędzi bankructwa, znajduje się w materiale „Problem zadłużenia krajów i obywateliProblem zadłużenia krajów i obywateli”.
4. Problemy współczesnego człowieka
Ciągły rozwój gospodarczy powoduje, że współczesny człowiek boryka się z problemem konsumpcjonizmukonsumpcjonizmu, pracoholizmu i presji gospodarczej związanej z maksymalizacją zysków, co nie wpływa pozytywnie na sferę życia osobistego i rodzinnego.
Zastanów się nad wpływem konsumpcjonizmu, pracoholizmu i presji gospodarczej związanej z maksymalizacją zysków na zdrowie i życie człowieka oraz jego więzi rodzinne.
Więcej na ten temat znajdziesz w materiale „Problemy współczesnego człowiekaProblemy współczesnego człowieka”.
Słownik
grupa państw (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny i RPA), której głównym celem jest m.in. stworzenie nowego systemu walutowego oraz zwiększenie roli państw rozwijających się w światowych instytucjach finansowych (np. IMF); jej nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich nazw krajów (ang. Brazil, Russia, India, China, South Africa); w państwach tych ma miejsce szybki rozwój gospodarczy, który jednak nie jest związany z podobnym tempem wzrostu poziomu życia ich mieszkańców; duża liczba ludności tych państw powoduje, że jest to ważny światowy rynek zbytu
marnotrawienie i grabież otrzymanych środków finansowych przez pracowników instytucji lub osoby ich przekupujące
nadmierne przywiązywanie wagi do zdobywania dóbr materialnych
uzależnienie ekonomiczne i polityczne dawnych krajów kolonialnych, formalnie niepodległych, od państw wysoko rozwiniętych
Indeks dolny Źródło: SJP PWN, [online], dostępny w internecie: https://sjp.pwn.pl/slowniki/neokolonializm.html Indeks dolny koniecŹródło: SJP PWN, [online], dostępny w internecie: https://sjp.pwn.pl/slowniki/neokolonializm.html
jednostki gospodarcze sprzedające w więcej niż jednym kraju lub prowadzące działalność gospodarczą w skali międzynarodowej; składa się z przedsiębiorstwa macierzystego i filii zagranicznych