W celu zachowania gatunków, organizmy rodzicielskie muszą wytwarzać nowe osobniki (potomstwo) w drodze rozmnażania. Wyróżniamy jego dwa rodzaje: rozmnażanie wegetatywne (bezpłciowe) oraz rozmnażanie generatywne (płciowe).

Cykl życiowy organizmów, w którym pokolenie rozmnażające się płciowo (gametofitgametofitgametofit) występuje na przemian z pokoleniem rozmnażającym się bezpłciowo (sporofitsporofitsporofit), nazywamy przemianą pokoleńprzemiana pokoleńprzemianą pokoleń. Zjawisko to jest charakterystyczne dla protistów roślinopodobnych, grzybów, roślin pierwotnie wodnych oraz wszystkich roślin wyższych.

Haploidalny gametofit wytwarza gametangia męskie – anterydia (plemnie), w których wykształcają się komórki plemnikowe i gametangia żeńskie – archegonia (rodnie), z których to każde zawiera jedną komórkę jajową. Komórka plemnikowa, po dotarciu do komórki jajowej, zapładnia ją, tworząc zygotę. Diploidalna zygota jest pierwszym stadium pokolenia sporofitu. Dzieli się mitotycznie i rozwija w wielokomórkowy zarodek. Dojrzały sporofit posiada specyficzne komórki – komórki sporogenne, które dzieląc się mejotycznie, wytwarzają haploidalne spory (zarodniki).

Przemiana pokoleń u roślin wiąże się często z przemianą faz jądrowych, czyli regularnym cyklicznym następowaniem po sobie faz rozwojowych haplofazyhaplofazahaplofazy - 1n (między mejoząmejozamejozą i zapłodnieniem) i diplofazydiplofazadiplofazy – 2n liczbie chromosomów (między zapłodnieniem i mejozą).

Wraz z postępowaniem rozwoju ewolucyjnego roślin, dochodzi do uzyskiwania przewagi jednego pokolenia nad drugim. Taki typ przemian nazywa się przemianami heteromorficznymi.

W przemianie faz jądrowych, gdy dominuje haplofaza, mejoza zachodzi bezpośrednio po gamii i jest nazywana mejozą postgamiczną. Natomiast u organizmów, u których dominuje diplofaza, ma miejsce mejoza pregamiczna, która zachodzi bezpośrednio przed gamią.

Sporofit i gametofit są identycznymi formami morfologicznymi. Czas trwania haploidalnego pokolenia płciowego – gametofitu (1n) i diploidalnego pokolenia bezpłciowego - sporofitu (2n) jest taki sam. podobnie, jak przedział czasowy między połączeniem gametgametygamet – gamią, a mejozą. Przykładem tej przemiany może być cykl życiowy sałaty morskiej.

W przemianie tej to haploidalne pokolenie płciowe – gametofit (1n) jest formą złożoną, zwykle większą i funkcjonującą dłużej niż diploidalne pokolenie bezpłciowe – sporofit (2n). Czas pomiędzy gamią, czyli procesem łączenia się gamet, a mejozą, poprzedzającą powstanie zarodników (spor), jest stosunkowo krótki. Przykładem organizmów, u których zachodzi tego typu przemiana pokoleń, są należące do brunatnic – katlerie oraz mchy.

W przemianie tej diploidalne pokolenie bezpłciowe – sporofit (2n) jest formą dominującą. Ma większe rozmiary i żyje dłużej. Gametofit (1n) przybiera kilkukomórkową, nietrwałą formę. Czas pomiędzy gamią a mejozą ulega znacznemu wydłużeniu. Przykładem organizmu, u którego zachodzi tego typu przemiana pokoleń jest należąca do brunatnic, litownica. Taka przemiana pokoleń, w której dominuje sporofit, występuje także u paproci i roślin nasiennych.

Słownik