Przeczytaj
Budowa nerki i nefronu
NefronNefron to podstawowa jednostka strukturalno‑czynnościowa nerki. Zasadniczą częścią nefronu jest ciałko nerkowe otoczone tzw. torebką Bowmanatorebką Bowmana. Ciałko nerkowe zbudowane jest z sieci naczyń włosowatych (kłębuszka nerkowego) utworzonej przez tętniczki doprowadzające i odprowadzające (tzw. sieć dziwnasieć dziwna). Od ciałka nerkowego odchodzi z kolei kanalik nerkowy, czyli długi przewód, w którym wyróżnia się trzy odcinki:
kanalik proksymalny (kanalik kręty I rzędu; kanalik bliższy);
pętlę nefronu (HenlegoHenlego) zbudowaną z ramienia zstępującego i wstępującego;
kanalik dystalny (kanalik kręty II rzędu; kanalik dalszy).
Dokładniejszy opis budowy nerki znajdziesz w e‑materiale: Budowa i funkcje układu wydalniczego człowiekaBudowa i funkcje układu wydalniczego człowieka.
Etapy powstawania moczu
Mechanizm powstawania moczu polega na serii zachodzących kolejno po sobie procesów, określanych jako filtracjafiltracja, resorpcjaresorpcja (wchłanianie zwrotne) oraz sekrecjasekrecja. Celem wymienionych procesów jest zatrzymanie w organizmie niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania substancji oraz usunięcie z niego nadmiaru wody i zbędnych produktów przemiany materii.
Filtracja
Pierwszy etap powstawania moczu, określany mianem filtracji, zachodzi w kłębuszku nerkowym. Tworzące kłębuszek nerkowy tętniczki doprowadzające mają większą średnicę niż tętniczki odprowadzające, dzięki czemu w kłębuszku utrzymuje się wysokie ciśnienie, które powoduje, że nagromadzona w nim krew napiera na ściany naczyń. To z kolei skutkuje przesączeniem się płynnych składników krwi i substancji drobnocząsteczkowych do światła torebki Bowmana. Spadek ciśnienia krwi pociąga za sobą osłabienie procesu przesączania w kłębuszkach nerkowych, a gdy ciśnienie spadnie poniżej 40 mmHg, filtracja ustaje całkowicie, a mocz przestaje być wytwarzany (anuriaanuria).
Powstały w wyniku filtracji ultraprzesącz, zwany moczem pierwotnymmoczem pierwotnym, składa się w większości z wody. Pozostałą zaś jego część stanowią węglowodany, sole mineralne, mocznik i aminokwasy. Do moczu pierwotnego nie przenikają elementy morfotyczne krwi i większość białek osocza, które ze względu na swoje rozmiary nie są w stanie przeniknąć do światła torebki Bowmana.
Resorpcja (wchłanianie zwrotne)
Gdyby ostateczny skład moczu był taki sam jak skład moczu pierwotnego, dochodziłoby do utraty dużych ilości wody i substancji, które organizm mógłby jeszcze wykorzystać. Dlatego też w kolejnym etapie powstawania moczu dochodzi do resorpcji, czyli wchłaniania zwrotnego. Proces ten jest możliwy dzięki obecności gęstej sieci naczyń krwionośnych wokół kanalików i pętli Henlego.
W pierwszym odcinku kanalika nerkowego (kanaliku proksymalnym) zachodzi proces wchłaniania zwrotnego, określany jako resorpcja zwrotna obowiązkowa. Podczas tego procesu wchłaniane zwrotnie do krwi na drodze transportu aktywnegotransportu aktywnego są: glukoza, aminokwasy, jony NaIndeks górny ++ i KIndeks górny ++, a na drodze transportu biernegotransportu biernego: woda, jony ClIndeks górny --, mocznik, kreatynina i inne substancje. Po przejściu przez kolejne odcinki kanalika krętego I rzędu, mocz pierwotny traci około 90% wody, jednak pomimo tak znacznej utraty wody pozostaje płynem izotonicznym w stosunku do osocza krwi.
Z kolei w odcinku kanalika nerkowego znajdującym się między jego częścią proksymalna a dystalną (w pętli Henlego) zachodzi intensywne wchłanianie wody, prowadzące do znacznego zagęszczanie moczu. W ten sposób powstaje mocz ostatecznymocz ostateczny zawierający już tylko wodę, związki azotowe, chlorki, jony NaIndeks górny ++, siarczyny czy fosforany.
W kanalikach dystalnych, w zależności od aktualnego zapotrzebowania organizmu (w sytuacji występowania niedoborów), zachodzi proces resorpcji zwrotnej nadobowiązkowej, w wyniku którego do krwi wchłaniana jest dodatkowa ilość wody i jonów NaIndeks górny ++.
W czasie resorpcji mocz ulega zagęszczeniu i traci objętość.
Sekrecja
Poza opisanym procesem resorpcji, w obrębie nefronu obserwowany jest proces odwrotny polegający na wydzielaniu (sekrecji) różnych substancji przez komórki nabłonkowe kanalików nerkowych do ich światła. Podobnie jak w przypadku wchłaniania zwrotnego sekrecja może mieć charakter bierny lub aktywny. Do związków wydzielanych biernie do światła kanalików nerkowych należą sole amonowe i słabe kwasy (np. kwas salicylowy). Związki te wydzielane są w celu przeciwdziałania nadmiernym zmianom pH moczu pierwotnego. Z kolei aktywnie wydzielane są do światła kanalików takie związki jak kreatynina, hormony steroidowe oraz niektóre związki o charakterze egzogennym, np. leki zaliczane do antybiotyków (penicylina, sulfonamidy).
Słownik
stan zmniejszonego wydalania moczu (poniżej 100 ml na dobę)
pierwszy etap powstawania moczu; w wyniku filtracji powstaje w ciągu doby od 150 do 180 l moczu pierwotnego, który, przepływając przez kanaliki nerkowe, ulega zagęszczeniu do ok. 1,5 l/dobę moczu ostatecznego
przesącz powstały z moczu pierwotnego w wyniku zwrotnej resorpcji i sekrecji zachodzących w kanalikach nerkowych; zawiera wodę, mocznik i jony chlorkowe
przesącz powstały w wyniku filtracji krwi przepływającej przez kłębuszek nerkowy; zawiera niemal wszystkie składniki osocza (oprócz związków wielkocząsteczkowych, np. białek)
(gr. nephrós – nerka) podstawowa jednostka strukturalno‑czynnościowa nerki
odcinek kanalika nerkowego znajdujący się pomiędzy jego proksymalną a dystalną częścią
przechodzenie wody, elektrolitów i glukozy przez śródbłonek kanalików nerkowych do krwi naczyń włosowatych; służy zapobieganiu nadmiernej utracie tych substancji z moczem
proces wydzielania zbędnych substancji do moczu ostatecznego w drodze dyfuzji lub transportu aktywnego, zachodzący w trakcie przechodzenia moczu pierwotnego przez kanaliki nerkowe
układ naczyń krwionośnych występujący w ciałkach nerkowych, w którym tętnice rozgałęziają się na naczynia o coraz mniejszej średnicy (tzw. tętniczki), które po opuszczeniu ciała nerkowego łączą się ponownie w tętnice
część ciałka nerkowego zbudowana z nabłonka jednowarstwowego płaskiego otaczająca naczynia krwionośne kłębuszka nerkowego
transport odbywający się wbrew gradientowi stężeń wymagający nakładu energii
transport odbywający się zgodnie z gradientem stężeń bez nakładu energii