Przeczytaj
Kierownictwo Solidarności zdawało sobie sprawę, że władze zrobią wszystko, aby dać opozycji jak najmniej czasu na przygotowanie się do wyborów. Dlatego już w dniu uchwalenia ordynacji wyborczej przez sejm, tj. 7 kwietnia, Krajowa Komisja Wykonawcza NSZZ „Solidarność” podjęła decyzję o powierzeniu kierowania kampanią wyborczą Komitetowi Obywatelskiemu i rozbudowie jego struktur przez utworzenie komitetów regionalnych – w niektórych miejscowościach takie komitety już zresztą istniały.
Przygotowanie wyborów
Komitety miały zająć się opracowaniem list kandydatów, wyłanianiem przedstawicieli Solidarności do komisji wyborczych oraz agitacją wyborczą. Decyzja KKW spotkała się z krytyczną oceną części działaczy Solidarności, którzy uważali, że Komitet Obywatelski nie jest ciałem wystarczająco reprezentatywnym do występowania w imieniu opozycji. 8 kwietnia, na posiedzeniu Komitetu, wątpliwości tego rodzaju zgłosił Aleksander HallAleksander Hall, proponując równocześnie, aby KO zwrócił się do różnych organizacji opozycyjnych z ofertą utworzenia porozumienia wyborczego. W podobnym kierunku zmierzał Adam StrzemboszAdam Strzembosz, który postulował powołanie przy KO specjalnego Komitetu Politycznego, grupującego różne odłamy opozycji. Propozycje poszerzenia zaplecza politycznego KO poparli także m.in. Jacek BartyzelJacek Bartyzel, Tadeusz MazowieckiTadeusz Mazowiecki, Jan OlszewskiJan Olszewski, Jerzy RegulskiJerzy Regulski i Jan RokitaJan Rokita. Jednak większość członków Komitetu podzieliła stanowisko Bronisława GeremkaBronisława Geremka, Jacka KuroniaJacka Kuronia i samego Lecha WałęsyLecha Wałęsy, uznając, że kluczową sprawą jest utrzymanie jedności ruchu, a próby rozszerzania obozu solidarnościowego mogą doprowadzić do jego rozpadu i w konsekwencji do porażki wyborczej. Ostatecznie w czasie głosowania za przyjęciem formuły zaproponowanej przez KKW opowiedziało się 66 członków Komitetu, 19 poparło projekt budowy szerokiej koalicji, a 13 wstrzymało się od głosu. Spór, do jakiego doszło w KO, zwiastował narastanie różnic, które w pełni miały się uzewnętrznić dopiero po 1989 r.
Różne wizje Polski
Już wówczas jednak – niezależnie od późniejszych losów ówczesnych adwersarzy – widać było początek ścierania się dwóch wizji obozu solidarnościowego. Pierwsza zakładała stworzenie na bazie Solidarności amorficznego (ale organizacyjnie jednolitego) ruchu obywatelskiego, o obliczu po części socjaldemokratycznym, po części zaś demoliberalnym. Druga wizja była parcelacją obozu Solidarności na partie polityczne różnych orientacji. Dla powodzenia obu tych – nie do końca jeszcze wówczas uświadamianych projektów – kluczowe znaczenie miała postawa Wałęsy, dysponującego ostatnim słowem we wszystkich sprawach dotyczących Solidarności. Wiosną 1989 r., w obliczu wyborów, Wałęsa uznał za rozsądniejsze poparcie koncepcji zwartej drużyny. Jednak już po kilku miesiącach, kiedy okazało się, że kierownictwo owej drużyny wymyka mu się z rąk, stał się zagorzałym zwolennikiem pluralizacji całego ruchu.
Wybory 4 czerwca
4 czerwca rozpoczęły się wybory do sejmu. Pierwsza tura wyborów – 4 czerwca – przyniosła 160 miejsc w sejmie i 92 w senacie kandydatom Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Do sejmu weszła również pewna część kandydatów z list utworzonych przez władze, nieoficjalnie popieranych przez opozycję. Druga tura – 18 czerwca – przyniosła opozycji kolejne miejsca w sejmie (całe 35%) oraz dalszych 7 (łącznie 99) w senacie. Frekwencja wyborcza wyniosła 62%. 23 czerwca posłowie i senatorowie Solidarności utworzyli w sejmie Obywatelski Klub Parlamentarny (OKP) z Bronisławem Geremkiem na czele. 4 lipca ukonstytuował się Sejm i Senat X kadencji. Marszałkiem sejmu został Mikołaj KozakiewiczMikołaj Kozakiewicz, a senatu – Andrzej StelmachowskiAndrzej Stelmachowski. 19 lipca Zgromadzenie Narodowe w efekcie głosowania, w którym brał udział tylko jeden kandydat, wybrało prezydenta PRL, bowiem instytucja prezydenta była elementem kontraktu Okrągłego StołuOkrągłego Stołu.
Wasz prezydent, nasz premier
Wojciech Jaruzelski został prezydentem, zyskując wymaganą większość głosów (próg został przekroczony o jeden głos) i zrezygnował tym samym z funkcji I sekretarza PZPRPZPR na rzecz Mieczysława Rakowskiego.
Kilkanaście dni później ZSL i SD na wezwanie Lecha Wałęsy opuściły tworzoną z PZPR koalicję, zawierając ją z Solidarnością. 24 sierpnia sejm powołał Tadeusza Mazowieckiego na premiera. Utworzony rząd był pierwszym w dziejach bloku sowieckiego, na czele którego stanął premier wywodzący się z opozycji. W skład rządu wchodzili: Leszek Balcerowicz jako wicepremier, Czesław Kiszczak – minister spraw wewnętrznych, Florian Siwicki – minister obrony narodowej.
29 grudnia 1989 r. doszło do nowelizacji konstytucji – zniesiono zapis o przewodniej roli PZPR, socjalistycznym charakterze państwa, a także powrócono do nazwy państwa Rzeczpospolita Polska. Sejm kontraktowy przeprowadził również wiele innych reform ustrojowych. Przywrócono święto Konstytucji 3 maja (likwidując tym samym święto 22 lipca), powołano Policję, Urząd Ochrony Państwa, doszło do weryfikacji kadr w prokuraturze, sądownictwie, policji, wojsku, zlikwidowano MOMO, ORMOORMO, SBSB.
Reformy Balcerowicza
Do podstawowych założeń polityki Leszka Balcerowicza jako ministra finansów należały:
- Nazwa kategorii: założenia [br]reform Balcerowicza{color=#1F77B2}
- Nazwa kategorii: hamowanie [br]hiperinflacji{color=#1A90AE}
- Nazwa kategorii: ujednolicenie [br]kursu złotego{color=#07C593}
- Nazwa kategorii: redukcja [br]zatrudnienia[br]{color=#06B184}
- Nazwa kategorii: spowodowała [br]wzrost bezrobocia{value=30}{color=#058A66} Koniec elementów należących do kategorii redukcja [br]zatrudnienia[br]{color=#06B184}
- Nazwa kategorii: wprowadzenie [br]tzw. „popiwku”{color=#14A8AA}
- Nazwa kategorii: czyli podatku od [br]ponadnormatywnego [br]wzrostu wynagrodzeń [br]w przedsiębiorstwach [br]państwowych{value=30}{color=#46B2C3} Koniec elementów należących do kategorii wprowadzenie [br]tzw. „popiwku”{color=#14A8AA}
- Nazwa kategorii: powolny proces [br]prywatyzacji [br]przedsiębiorstw [br]państwowych{color=#185D8B}
- Nazwa kategorii: wzięcie kredytów [br]z Międzynarodowego[br] Funduszu Walutowego [br]i Banku Światowego{color=#109B96} Koniec elementów należących do kategorii założenia [br]reform Balcerowicza{color=#1F77B2}
- Elementy należące do kategorii założenia [br]reform Balcerowicza
- Elementy należące do kategorii redukcja [br]zatrudnienia[br]
- Elementy należące do kategorii wprowadzenie [br]tzw. „popiwku”
Likwidacja PZPR
W dniach 27–29 stycznia 1990 r. miały miejsce obrady XI Zjazdu PZPR, na którym rozwiązano PZPR i powołano do życia nową partię: Socjaldemokrację Rzeczypospolitej PolskiejSocjaldemokrację Rzeczypospolitej Polskiej z Aleksandrem KwaśniewskimAleksandrem Kwaśniewskim i Leszkiem MilleremLeszkiem Millerem na czele. W 1990 r., po połączeniu się ruchu ludowego, powstało Polskie Stronnictwo Ludowe z Romanem BartoszczeRomanem Bartoszcze na czele.
Zmiana systemu politycznego
Jednocześnie rozpoczęto przemodelowywanie systemu politycznego, wykraczające poza ramy nakreślone przez Okrągły Stół. Zgodnie z nowymi zasadami ustrojowymi Prezydent RP miał od tej pory być wybierany w wyborach powszechnych. W listopadzie 1990 r. odbyła się pierwsza tura wyborów prezydenckich. Lech Wałęsa zdobył 40% głosów, Stanisław Tymiński – 23%, Tadeusz Mazowiecki – 20%. Rząd Mazowieckiego podał się do dymisji. W grudniu, w drugiej turze wyborów, Lech Wałęsa wygrał, uzyskując 74% głosów. 27 października 1991 roku odbyły się pierwsze w pełni wolne wybory parlamentarne. Unia Demokratyczna i Sojusz Lewicy Demokratycznej zdobyły po 12% głosów, 7 innych ugrupowań – 5–9% głosów. Powszechne wybory prezydenckie (listopad i grudzień 1990 r.) i wolne wybory do parlamentu w październiku 1991 r. zakończyły proces formowania demokratycznych władz III Rzeczypospolitej. Jednocześnie przemiany w Polsce dały impuls przemianom w całym byłym obozie komunistycznym.
Upadek muru berlińskiego
Od sierpnia 1961 r. mur berliński uniemożliwiał przedostanie się z Berlina Wschodniego do Zachodniego. Przez długie lata mur ten był symbolem wielkiego karnego obozu, w którym były Niemcy Wschodnie oraz wszystkie inne kraje bloku wschodniego. W 1988 i 1989 r. wielu Niemcom z Niemiec Wschodnich udało się uciec przez granicę węgierską czy austriacką i przedostać na Zachód. Niestety, już w październiku 1989 r. rządzący w Niemczech Wschodnich komunista Erich HoneckerErich Honecker próbował udaremnić te ucieczki. Już kilka dni później miały w Berlinie miejsce demonstracje i manifestacje antyrządowe. Gorbaczow, składający akurat wizytę w Berlinie, nalegał na Honeckera, by ten pospieszył się z wprowadzaniem reform. Dał mu poza tym jasno do zrozumienia, że wojska sowieckie, które stacjonowały w tym czasie w Niemczech Wschodnich, nie pomogą mu w walce przeciw ludności.
We wrześniu 1989 r. ukształtowała się opozycja polityczna Nowe Forum, z inicjatywy której (w październiku i listopadzie) miały miejsce kolejne demonstracje polityczne w Berlinie i Lipsku. 18 października, w obliczu narastającej fali protestów, Erich Honecker ustąpił ze stanowiska sekretarza generalnego partii komunistycznej. Jego następca, którym został Egon KrenzEgon Krenz, utrzymał się na tym stanowisku zaledwie do początku grudnia. W listopadzie 1989 r. rząd i kierownictwo partii komunistycznej SED, będąc pod wrażeniem potężnych demonstracji w Berlinie, w których udział wzięło milion manifestantów, podały się do dymisji. Krenz 9 listopada pozwolił otworzyć granicę z Berlinem Zachodnim i RFN. Mur berliński upadł, a Niemcy, którzy przeszli na drugą stronę, by zobaczyć, jak wygląda życie po stronie zachodniej, przekonali się, że czterdziestoczteroletnie panowanie komunistów pozbawiło ich wolności i życia na normalnym poziomie.
Egon Krenz, otwierając granice z Zachodem, miał nadzieję, że fala wystąpień wreszcie się skończy. Niestety, protesty wciąż trwały. 3 grudnia Honecker ustąpił ze stanowiska głowy państwa i postawiony został w stan oskarżenia za nadużywanie władzy i korupcję. 3 sierpnia 1990 r. podpisany został traktat zjednoczeniowy między NRD a RFN, jako efekt uchwały Izby Ludowej z 16 grudnia 1989 r. o przyłączeniu NRD do RFN. 12 grudnia 1990 r. odbyły się w Paryżu rozmowy „2 + 4” (dwa państwa niemieckie i USA, ZSRS, Wielka Brytania, Francja), dotyczące zgody mocarstw na zjednoczenie Niemiec. W rozmowach tych brała także udział Polska (w części obrad dotyczącej granicy wschodniej Niemiec).
Granica Polski i Niemiec
14 października 1990 r. w Warszawie potwierdzona została przez ministra spraw zagranicznych Krzysztofa SkubiszewskiegoKrzysztofa Skubiszewskiego i Hansa-Dietricha GenscheraHansa-Dietricha Genschera nienaruszalność wytyczonej po II wojnie światowej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.
Sytuacja na Węgrzech
Węgry, jako jedyny kraj Europy Środkowo‑Wschodniej, już w latach sześćdziesiątych zaczęły reformować gospodarkę. Niestety, już w latach osiemdziesiątych jej efektywność zaczęła maleć. Wzrosły ceny, zmalały zaś płace, pogarszały się warunki życia. Sprzyjało to rozwojowi opozycji. Już jesienią 1987 r. powstało Węgierskie Forum Demokratyczne (WFD), a rok później – Związek Wolnych Demokratów (ZWD). W maju 1988 r. ze stanowiska sekretarza generalnego WSPR ustąpił Janos KadarJanos Kadar. Przekazał kierowanie Karoly GrosowiKaroly Grosowi. Na początku 1989 r. parlament węgierski zezwolił na swobodne tworzenie organizacji społecznych. Pojawiła się także propozycja rozmów partii komunistycznej z opozycją (okrągły stół). W połowie czerwca odbyły się rozmowy tzw. trójkątnego stołu (WSPR, opozycja, organizacje współpracujące z komunistami). Już w październiku wprowadzono system wielopartyjny, zniesiono zapis o przewodniej roli WSPR. Wiosną, 25 marca 1990 r., odbyły się na Węgrzech wybory parlamentarne. Wygrało je Węgierskie Forum Demokratyczne. W maju odbyły się wybory prezydenckie. Tymczasowym prezydentem został Arpad GonczArpad Goncz. Od sierpnia pełnił on funkcję prezydenta Republiki Węgierskiej. Premierem rządu koalicji został Józef AntallJózef Antall.
Rozpad Czechosłowacji
Zupełnie inaczej potoczyły się wydarzenia w Czechosłowacji. Opozycję już od lat siedemdziesiątych stanowiła Karta 77 – ruch powstały w 1977 r. na rzecz obrony praw człowieka, jego swobód i wolności. W styczniu 1989 r. doszło do demonstracji opozycji politycznej Karty 77 pod hasłami reform politycznych, społecznych i gospodarczych. W czerwcu członkowie ugrupowania skierowali do parlamentu petycję o konieczności zmian ustrojowych i politycznych. W listopadzie miał miejsce strajk generalny. Opozycja utworzyła Forum Obywatelskie, w Pradze doszło do manifestacji antykomunistycznych. W grudniu odbyły się obrady okrągłego stołu. Vaclav Havel wybrany został przez Zgromadzenie Federalne 29 grudnia 1989 r. na prezydenta. W styczniu 1990 r. ZF uchwaliło ustawy o pluralizmie politycznym, wolności sumienia i wyborach parlamentarnych. Prezydent Havel podpisał w Moskwie układ o wycofaniu się wojsk sowieckich z CSRS do 1 lipca 1991 r. W marcu 1990 r. ZF zmieniło nazwę państwa na Czechosłowacką Republikę Federacyjną. W maju (8–9) odbyły się wybory parlamentarne. Wygrały je czeskie Forum Obywatelskie i słowacki ruch Społeczeństwo przeciw Przemocy.
Wtedy też rozpoczęły się negocjacje czesko‑słowackie o wzajemnych stosunkach, które trwały aż do marca 1992 r. Wśród Słowaków rosły aspiracje niepodległościowe. 14 sierpnia 1990 r. dziewięć słowackich partii i ugrupowań politycznych wydało Manifest Niepodległościowy Słowacji – apel o jej niepodległość i suwerenność. Jednak dopiero w 1993 roku dokonał się podział Czechosłowacji na dwa suwerenne państwa.
Upadek komunizmu w Bułgarii
Upadek komunizmu w Bułgarii związany był z odejściem Todora ŻiwkowaTodora Żiwkowa (9 listopada 1989 r.), od 35 lat rządzącego Bułgarią. Jego polityka bułgaryzowania Turków zamieszkujących tereny kraju przyniosła falę demonstracji. Nastąpił wzrost znaczenia opozycji, a ustąpienie Żiwkowa spowodowało liczne zmiany we władzach. Ugrupowania niezależne utworzyły w grudniu 1989 r. Unię Sił Demokratycznych. Na przełomie stycznia i lutego 1990 r. toczyły się obrady okrągłego stołu. Trwały debaty BPK z USD (Żeliu ŻelewŻeliu Żelew na czele). Doszło do porozumienia o pluralizmie politycznym, o obaleniu komunizmu, usunięto zapis o przewodniej roli partii. 10 czerwca odbyły się wybory prezydenckie. Funkcję tę objął Peter MładenowPeter Mładenow i pełnił ją do lipca, bowiem wówczas prezydentem został Żeliu Żelew. 17 czerwca odbyły się wybory parlamentarne. BPS (dawna BPK) uzyskała 47% głosów, a USD – 38%. W Bułgarii powstał pierwszy niekomunistyczny rząd.
Sytuacja w Rumunii
Rumunia rządzona była przez ćwierć wieku przez Nicolae CeaușescuNicolae Ceaușescu. 17 grudnia doszło do demonstracji w Timisoarze, spowodowanych próbą usunięcia z miasta kalwińskiego pastora, obrońcy mniejszości węgierskiej. Niestety, został on aresztowany, a bunty były krwawo tłumione przez wojsko i tajną policję Securitate. Walki trwały trzy dni. Zginęło około 1000 osób. 21 grudnia wybuchły demonstracje w Bukareszcie, następnego dnia opanowano gmach KC. Ceaușescu zdobył się na ucieczkę śmigłowcem z dachu budynku. Rewolucję poparło wojsko i wystąpiło przeciw Securitate.
23 grudnia powstała Rada Frontu Ocalenia Narodowego, która pod przywództwem Iona IliescuIona Iliescu stopniowo przejmowała władzę. „Geniusz Karpat” oskarżony został o ludobójstwo, ruinę gospodarczą państwa, dyktaturę i terror – 25 grudnia został (wraz z żoną) stracony. W maju 1990 r. doszło do wyborów parlamentarnych, nieco wcześniej do obrad okrągłego stołu. Rządy w kraju objął FON, zdominowany przez byłych komunistów. Prezydentem został Ion Iliescu.
Rozpad Jugosławii
W drugiej połowie lat 80. doszły do głosu pretensje narodowościowe w Jugosławii. Komuniści serbscy ze Slobodanem MiloseviciemSlobodanem Miloseviciem odwołali się w 1988 r. do nacjonalizmu serbskiego. Podobnie uczynili inni przywódcy, co spowodowało wzrost nastrojów nacjonalistycznych i doprowadziło do krwawej wojny na Bałkanach. W 1991 r. nastąpił rozpad Jugosławii – niepodległość ogłosiły Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina oraz Macedonia. Tzw. jesień ludów zmieniła powojenny porządek Europy i przezwyciężyła zimnowojenny podział kontynentu na dwa wrogie obozy.
Rozpad Układu Warszawskiego i Związku Sowieckiego
W 1991 r. rozwiązano RWPGRWPG i Układ WarszawskiUkład Warszawski, a latem i jesienią tego roku rozpadł się Związek Sowiecki. Wszystkie państwa uzyskały suwerenność, rozpoczęły prowadzenie nowej, niezależnej polityki zagranicznej (w sprawie integracji z Unią EuropejskąUnią Europejską i przystąpienia do NATONATO). Wprowadzono pluralizm polityczny i demokrację parlamentarną. Zniesiono cenzurę. Rozpoczęto trudny proces przebudowy gospodarki na rynkową, przywrócono prawa człowieka – to pozytywne elementy i skutki „jesieni narodów”. Niestety, w trakcie przemian pojawiły się pewne problemy – bezrobocie, a także trudności w przebudowie gospodarczej oraz konflikty narodowościowe.
Słownik
jednolite kierownictwo Związku Solidarność, powołane na wspólnym posiedzeniu Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej Solidarności, Tymczasowej Rady Solidarności i Lecha Wałęsy 25 października 1987 r.
mundurowa formacja państwowa o charakterze policyjnym służąca do utrzymania ładu i porządku, działająca w PRL
paramilitarna organizacja ochotnicza i społeczna wspierająca MO, powołana uchwałą Rady Ministrów 21 lutego 1946 r.
negocjacje prowadzone od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r. przez przedstawicieli władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, demokratycznej opozycji oraz strony kościelnej
układ wojskowy zawarty 24 sierpnia 1949 r.
monopartia komunistyczna utworzona 15 grudnia 1948 r. przez połączenie Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej
organizacja powołana w Moskwie w 1949 r. w celu koordynowania współpracy gospodarczej bloku państw podporządkowanych ZSRS
organ bezpieczeństwa państwa będący częścią struktury Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i jego jednostek terenowych, działający w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1956–1989
polska partia polityczna wywodząca się z PZPR, wchodząca w skład koalicji Sojusz Lewicy Demokratycznej, przekształcona w 1999 r. w jednolitą partię o tej samej nazwie
organizacja polityczno‑wojskowa państw bloku wschodniego z dominującą rolą ZSRS
gospodarczo‑polityczny związek 27 demokratycznych państw europejskich