Naukowcy wciąż odkrywają nowe, zaskakujące fakty dotyczące zarówno biologii wirusów, jak i ich liczby. Odkrycia te bezpośrednio przekładają się na wiedzę dotyczącą znaczenia wirusów dla przyrody oraz człowieka. Z pewnością w ciągu kolejnych lat wiedza ta zostanie zaktualizowana.

Znaczenie wirusów w przyrodzie i dla człowieka można podzielić na dwie kategorie: znaczenie negatywne oraz pozytywne.

Negatywna rola wirusów w przyrodzie i dla człowieka związana jest z wywoływanymi przez nie zakażeniami. Nękają one ludzkość od tysięcy lat, będąc przyczyną zgonów i utraty zdrowia. Przekładają się także na aspekty ekonomiczne związane nie tylko z leczeniem ludzi, lecz także ze stratami w uprawie roślin i hodowli zwierząt.

Do chorób wirusowych ludzi należą m.in. odra, świnka, różyczka, grypa, gorączka krwotoczna Ebola, infekcje rotawirusowe, opryszczka pospolita, wścieklizna, kleszczowe zapalenie mózgu, ospa wietrzna czy COVID‑19. Więcej na temat chorób wirusowych człowieka przeczytasz w e‑materiałach 683 i 684. Choroby wywoływane przez wirusy mogą przebiegać w sposób łagodny, jednak w części przypadków ich przebieg jest ciężki i powikłany, co doprowadza do uszczerbku na zdrowiu, a nawet prowadzi do zgonu. Straty finansowe związane z chorobami wirusowymi człowieka są ogromne. Wynikają one nie tylko z bezpośrednich kosztów związanych z leczeniem, hospitalizacją i rehabilitacją, ale również z kosztów związanych z absencjąabsencjaabsencją chorego pracownika w pracy. Na poniższych infografikach możesz przeanalizować, jakie są koszty powstałe w wyniku choroby zakaźnej oraz z jakimi konsekwencjami dla pracodawcy wiąże się grypa u jego pracowników.

Co więcej, przewlekłe infekcje wywołane przez wirusy onkogenne zwiększają ryzyko wystąpienia u ludzi nowotworów, które są zdecydowanie groźniejsze, a ich leczenie związane jest ze znacznie wyższymi kosztami niż w przypadku zwykłych infekcji. Więcej o wirusach onkogennych przeczytasz w e‑materiale nr 686.

R12UeKcjyt7lI

Zdjęcie przedstawia krowy o karmelowym umaszczeniu. W ich owalnych uszach znajdują się pomarańczowe metki.

Jak już wiesz, wirusy mogą zakażać nie tylko komórki ludzkie, ale także zwierzęce, roślinne i bakteryjne. W przypadku zakażania zwierząt negatywne oddziaływanie wiąże się nie tylko z cierpieniem chorujących zwierząt, kosztami ich leczenia i możliwością przenoszenia się wirusów ze zwierząt na ludzi (np. grypa, wścieklizna), lecz także z ogromnymi kosztami w przypadku chorób wirusowych zwierząt hodowlanych. Podobnie jest w przypadku chorób wirusowych roślin – powodują one ogromne straty w przemyśle zarówno spożywczym, jak i farmaceutycznym czy kosmetycznym. Wirusy atakujące komórki bakteryjne mogą mieć zarówno negatywne, jak i pozytywne znaczenie dla przyrody i człowieka. Bakteriofagi mogą powodować choćby wyjaławianie gleb, niszcząc korzystną bakteryjną florę glebową. Podobne oddziaływanie mają także na bakterie fermentacyjne wykorzystywane w przemyśle spożywczym i alkoholowym. Szacuje się, że bakteriofagi zabijają 20‑50% populacji światowej bakterii.

Człowiek coraz częściej wykorzystuje wirusy na swoje potrzeby. Przede wszystkim dzięki postępom wakcynologiiwakcynologiawakcynologii powstaje coraz więcej szczepionek przeciwwirusowych, które są najskuteczniejszą metodą zapobiegania chorobom. Wykorzystanie wirusów do tworzenia szczepionek zapobiega zachorowaniom, a także powikłaniom, przyczyniając się nie tylko do bezpośrednich korzyści w postaci zdrowszej populacji, lecz także do korzyści gospodarczych. Zapobieganie chorobom jest zdecydowanie tańsze niż ich późniejsze leczenie. W poprzednim podrozdziale poznałeś oddziaływanie chorób infekcyjnych na gospodarkę. W tym podrozdziale na podstawie danych dotyczących szczepionki przeciw grypie dowiesz się, jakich kosztów można uniknąć, zapobiegając grypie poprzez szczepienia. Więcej na temat szczepień ochronnych przeczytasz w e‑materiale nr 392.

Przy rosnącej wśród bakterii antybiotykooporności wirusy stanowią alternatywną formę leczenia zakażeń bakteryjnych. Fagoterapia wciąż ma status leczenia eksperymentalnego, jednak dzięki bakteriofagom możemy już leczyć wiele infekcji bakteryjnych, na które nie ma innego skutecznego leku. Dzięki temu, iż dany fag jest specyficzny wobec konkretnego szczepu bakteryjnego, fagoterapia nie powoduje dysbiozydysbiozadysbiozy. W Polsce istnieje Ośrodek Terapii Fagowej Centrum Medycznego Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu.

Wirusy są także wykorzystywane jako wektory genetycznewektor genetycznywektory genetyczne. Dzięki temu, iż mają zdolność infekowania komórek, mogą powodować wbudowanie własnego genomu w genom gospodarza. Człowiek wykorzystał tę właściwość do wprowadzania konkretnych genów do wybranych organizmów. Do materiału genetycznego wirusa wprowadzany jest pożądany gen, który ma za zadanie wywołanie zmiany w organizmie zakażanym przez wirusa. Takie leczenie nazywamy terapią genową i wykorzystywane jest m.in. w leczeniu niedoborów odporności, takich jak SCIDSCID, zespół SCIDSCID, chorób genetycznych wywołanych przez mutacje jednogenowe, chorób układu krążenia czy chorób nowotworowych.

Terapia nowotworów z zastosowaniem wirusów onkolitycznych, czyli takich, które zabijają komórki nowotworowe, jest niezwykle ciekawym aspektem wykorzystania wirusów przez człowieka. Wirusy onkolityczne powstały samoistnie w toku ewolucji, ale też są tworzone metodami inżynierii genetycznej. Atakują one wyłącznie komórki nowotworowe, co więcej indukują silną odpowiedź immunologiczną organizmu zakażonego, co wzmacnia walkę z nowotworem.

Słownik