Przeczytaj

bg‑red

Budowa wątroby

WątrobawątrobaWątroba ludzka składa się z czterech płatów: prawego, lewego, ogoniastego i czworobocznego. Są one od siebie niecałkowicie oddzielone. Podstawową jednostką morfologiczno‑funkcjonalną wątroby jest zrazik wątrobowy, zbudowany z komórek wątrobowych – hepatocytów.

Wątroba stanowi ok. 5% masy ciała, a jej większa część zlokalizowana jest pod przeponą, w prawym podżebrzu.

bg‑red

Przemiany energetyczne w wątrobie

W wątrobie dochodzi do wielu przemian energetycznych. Jednym z procesów jest glikogenolizaglikogenolizaglikogenoliza, w trakcie której dochodzi do rozkładu cukru zapasowego glikogenu na cząsteczki glukozy. W ten sposób organizm ma dostęp do podstawowego substratu oddechowego w sytuacjach nagłego zapotrzebowania energetycznego. Nasilenie tego procesu zachodzi m.in. na skutek głodu lub wysiłku fizycznego (spada wtedy nie tylko stężenie glukozy, ale także ATP).

Kolejnym procesem jest glukoneogenezaglukoneogenezaglukoneogeneza, która może zachodzić równocześnie z glikogenolizą i polega na przekształceniu niecukrowców (np. aminokwasów) w cząsteczki glukozy. Substratami do tych przemian mogą być również kwas mlekowy i glicerol.

GlikogenogenezaglikogenogenezaGlikogenogeneza to z kolei proces syntezy glikogenu z glukozy. Ma on na celu gromadzenie zapasu węglowodanów. Przemiany te zachodzą głównie po spożyciu dużej ilości węglowodanów i często są indukowane w odpowiedzi na wzrost poziomu insuliny we krwi.

1
RWVBmRrodymMi
Grafika przedstawia położenie wątroby oraz pęcherzyka żółciowego w ciele człowieka. Wątroba leży w prawym podżebrzu pod przeponą, częściowo przechodząc do górnego nadbrzusza i lewego podżebrza. Pod nią znajduje się pęcherzyk żółciowy.
Położenie wątroby oraz pęcherzyka żółciowego w organizmie człowieka.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R39hSRlAIfLVs
Grafika przedstawia budowę ogólną wątroby człowieka. Narząd ten kształtem przypomina trapez prostokątny. Składa się z płatów – większego prawego oraz mniejszego lewego. Na środku narządu znajduje się płat ogoniasty. W górnej jego części można zauważyć żyłę główną dolną, od której odchodzi żyła wątrobowa lewa. W dolnej części narządu znajduje się żyła wrotna oraz tętnica wątrobowa. Pod płatem ogoniastym znajduje się płat czworoboczny, na którym spoczywa pęcherzyk żółciowy. Jest on połączony z wątrobą za pomocą przewodu żółciowego wspólnego.
Budowa ogólna wątroby człowieka.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RmsXHATuKi94o
Ilustracja prezentuje budowę zrazika wątrobowego. Przez środek przebiega żyła środkowa z licznymi rozgałęzieniami rozchodzącymi się promieniście. Rozgałęzienia to naczynia krwionośne. Pomiędzy rozgałęzieniami są drobne kropki. To hepatocyty. Dookoła rozgałęzień biegnie naczynie okołozrazikowe. Naczynia krwionośne łączą się z żyłą wrotną międzyzrazikową lub z tętnicą wątrobową międzyzrazikową. Do żył wrotnych przylegają przewody żółciowe międzyzrazikowe z kanalikami żółciowymi.
Budowa zrazika wątrobowego.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1172I7mWGvvH
Zdjęcie przedstawia przekrój przez wątrobę w powiększeniu mikroskopu. W tkance budującej narząd wyróżniają się drobne hepatocyty. Można również zauważyć żyłę środkową oraz triadę wątrobową. Składa się ona z żyły międzyzrazikowej, tętnicy międzyzrazikowej i przewodu żółciowego międzyzrazikowego.
Przekrój przez wątrobę, mikroskop świetlny, powiększenie 100×.
Źródło: Department of Histology, Jagiellonian University Medical College, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑red

Funkcje wątroby

R19LTYiKsOTOA1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Funkcje wątroby{color=#8b0000}
      • Elementy należące do kategorii Funkcje wątroby
    • Nazwa kategorii: Krążeniowe{color=#ffc30f}
        • Elementy należące do kategorii Krążeniowe
      • Nazwa kategorii: produkcja białek osocza
      • Nazwa kategorii: regulacja objętości krwi
      • Nazwa kategorii: produkcja erytrocytów u płodu
        • Koniec elementów należących do kategorii Krążeniowe{color=#ffc30f}
    • Nazwa kategorii: Metaboliczne{color=#ff5733}
        • Elementy należące do kategorii Metaboliczne
      • Nazwa kategorii: wychwytywanie cukrów prostych
      • Nazwa kategorii: magazynowanie glikogenu – glikogenogeneza
      • Nazwa kategorii: glukoneogeneza
      • Nazwa kategorii: utlenianie kwasów tłuszczowych
      • Nazwa kategorii: cykl mocznikowy
      • Nazwa kategorii: magazynowanie witamin A, D, E, K, B[subscript]12[\] i żelaza
      • Nazwa kategorii: uwalnianie glukozy z cukru zapasowego glikogenu – glikogenoliza
        • Koniec elementów należących do kategorii Metaboliczne{color=#ff5733}
    • Nazwa kategorii: Detoksykacyjno-wydzielnicze {color=#ff4d00}
        • Elementy należące do kategorii Detoksykacyjno-wydzielnicze
      • Nazwa kategorii: odtruwanie
      • Nazwa kategorii: produkowanie żółci
      • Nazwa kategorii: wydzielanie heparyny
        • Koniec elementów należących do kategorii Detoksykacyjno-wydzielnicze {color=#ff4d00}
      Koniec elementów należących do kategorii Funkcje wątroby{color=#8b0000}

    • Funkcje wątroby{color=#8b0000}
      • Krążeniowe{color=#ffc30f}
        • produkcja białek osocza
        • regulacja objętości krwi
        • produkcja erytrocytów u płodu
      • Metaboliczne{color=#ff5733}
        • wychwytywanie cukrów prostych
        • magazynowanie glikogenu – glikogenogeneza
        • glukoneogeneza
        • utlenianie kwasów tłuszczowych
        • cykl mocznikowy
        • magazynowanie witamin A, D, E, K, B[subscript]12[\] i żelaza
        • uwalnianie glukozy z cukru zapasowego glikogenu – glikogenoliza
      • Detoksykacyjno-wydzielnicze {color=#ff4d00}
        • odtruwanie
        • produkowanie żółci
        • wydzielanie heparyny
Funkcje krążeniowe

  • Produkcja białek osocza, takich jak: fibrynogenfibrynogenfibrynogen, heparynaheparynaheparyna, globulinyglobulinyglobuliny i albuminyalbuminyalbuminy. Wszystkie białka osocza (oprócz gamma‑globulin, czyli przeciwciał) są produkowane w wątrobie.

  • Regulacja objętości krwi w układzie krążenia – rozkład zużytych erytrocytów.

  • Funkcja krwiotwórcza u płodu – produkcja erytrocytów.

Funkcje detoksykacyjno‑wydzielnicze

  • Odtruwanie – polega na przemianach związków organicznych, toksyn i leków, tak aby mogły zostać wydalone przez nerki. 

  • Wydzielanie heparyny – substancji hamującej proces krzepnięcia krwi.

  • Wytwarzanie żółci – żółć jest produkowana przez hepatocyty, a następnie magazynowana w pęcherzyku żółciowym i z niego jest wydzielana. Wydzielina ta emulguje tłuszcze – działa jak naturalny detergent: zmniejsza napięcie powierzchniowe tłuszczowców, co zwiększa ich dostępność dla lipazy, a w efekcie ułatwia trawienie lipidów w jelicie cienkim. Część kwasów tłuszczowych wydzielana jest wraz z żółcią do dwunastnicy, gdzie wspomagają trawienie tłuszczów (emulgacja). Pozostała część jest wchłaniana zwrotnie w tzw. procesie krążenia jelitowo‑wątrobowego.

Funkcje metaboliczne

  • Wychwytywanie glukozy i innych cukrów prostych oraz ich magazynowanie w postaci glikogenu.

  • Glikogenogeneza, czyli synteza glikogenu z glukozy w celu stworzenia zapasów energetycznych.

  • Resynteza glukozy z glikogenu w procesie glikogenolizy;

  • Synteza glukozy ze związków takich jak: mleczan, pirogronian, glicerol czy alanina w procesie glukoneogenezy.

  • Utlenianie kwasów tłuszczowych i przekształcanie ich w tzw. ciała ketonowe, czyli związki czterowęglowe, które mogą być wykorzystywane jako źródło energii przez niektóre tkanki, np. nerwową.

  • Wytwarzanie mniej toksycznego mocznika z toksycznego amoniaku,  pochodzącego z przemian aminokwasów białkowych, i dwutlenku węgla (cykl mocznikowy).

  • Magazynowanie witamin A, D, E, K, BIndeks dolny 12 oraz żelaza.

bg‑red

Skład żółci i jej rola w organizmie

Główne składniki żółciżółćżółci

Zawartość (proc.)

Nieorganiczne

Woda

97,0

Sole kwasów nieorganicznych
(m.in. fosforany, chlorki)

0,7

Organiczne

Sole kwasów żółciowych
(kwasy: cholowy, deoksycholowy, chenodeoksycholowy)

0,7

Barwniki żółciowe (bilirubina)

0,2

Cholesterol

0,06

Kwas tłuszczowe, fosfolipidy

0,35

Indeks górny Źródło: Libik‑Konieczny M., Góralski G., Konieczny R. Indeks górny koniecIndeks górny , Biologia Repetytorium Liceum Poziom podstawowy i rozszerzony Indeks górny koniecIndeks górny , Wydawnictwo Szkolne PWN 2011 Indeks górny koniec

1
Dla zainteresowanych
RU46fhehHX4J41
Ilustracja przedstawia reakcje obronne – mechanizm dwuetapowy. Po lewej stronie grafiki wskazane jest utlenianie mikrosomalne wyrażone wzorem dwutlenku węgla CO indeks dolny 2, po prawej stronie wskazane są reakcje sprzężeniowe. Od dwutlenku węgla strzałka w dół do nadtlenku wodoru wyrażonego wzorem H indeks dolny 2 O indeks dolny 2. Tam napis: usuwanie nadtlenku wodoru i innych wolnorodnikowych form tlenu. Po lewej stronie strzałki jest strzałka biegnąca od cytochromu P indeks dolny 450 NADPH do cytochromu P 450 NADp indeks górny plus. Po prawej stronie strzałka od substratu - związku balastowego do substratu utlenionego zawierającego grupy OH lub COOH. Od substratu utlenionego strzałka do substratu sprzężonego ze związkiem dobrze rozpuszczalnym w wodzie. Strzałka ta jest po stronie reakcji sprzężeniowych. Do strzałki z substratem sprzężonym prowadzi rozgałęzienie do napisu kwas glukuronowy, aminokwasy, na przykład gliceryna, tauryna, metionina.
Reakcje detoksykacyjne – mechanizm dwuetapowy.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Utlenianie mikrosomalneutlenianie mikrosomalneUtlenianie mikrosomalne polega na przyłączaniu tlenu do tzw. substancji balastowychsubstancje balastowesubstancji balastowych. Atom tlenu przyłączany jest pod postacią grupy hydroksylowej (–OH) lub karboksylowej (–COOH). Reakcje te katalizowanekatalizakatalizowane są przez enzymyenzymyenzymy retikulum endoplazmatycznego hepatocytów. Utlenienie substancji balastowych zmniejsza ich rozpuszczalność w tłuszczach. Następnie zachodzą tzw. procesy sprzężeniowesprzęganiesprzężeniowe. Polegają one na połączeniu cząsteczki dobrze rozpuszczalnej w wodzie z utlenioną substancją balastową. Połączenie tych cząsteczek następuje poprzez atom tlenu, który został dołączony w wyniku utleniania mikrosomalnego. Procesy sprzężeniowe umożliwiają usunięcie substancji balastowej wraz z moczem.

RPfcJ9IWeGkYR1
Grafika przedstawia schemat krążenia jelitowo‑wątrobowego kwasów żółciowych. W wątrobie przypominającej kształtem trójkąt cholesterol ulega utlenieniu mikrosomalnemu do kwasów żółciowych. Kwasy te następnie ulegają reakcjom sprzężeniowym, przechodząc w kwasy żółciowe sprzężone. Następnie są one transportowane przez jelito cienkie czcze (przy którym znajduje się niewielki, okrągły woreczek żółciowy) do jelita krętego i jelita grubego, gdzie dochodzi do ich resorpcji do krwi wrotnej. Z nią przedostają się one z powrotem do wątroby, pod postacią kwasów żółciowych.
Kwasy żółciowe produkowane są w wątrobie jako produkt przemiany cholesterolu. Aż 90% kwasów żółciowych w jelicie krętym ulega resorpcji i jest transportowane do wątroby. Jakiekolwiek zaburzenia pojawiające się w krążeniu jelitowo‑wątrobowym zwiększają ryzyko zaburzeń wchłaniania zwrotnego, a co za tym idzie – zwiększają utratę kwasów żółciowych.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

albuminy
albuminy

grupa białek globularnych, rozpuszczalnych w wodzie; albuminy surowicy krwi są substancjami transportującymi różne drobnocząsteczkowe związki z jednych tkanek do innych

enzymy
enzymy

białka katalizujące reakcje chemiczne, wytwarzane przez każdy żywy organizm

fibrynogen
fibrynogen

białko, które bierze udział w procesie krzepnięcia krwi, przechodząc pod wpływem enzymu trombiny w fibrynę

glikogenogeneza
glikogenogeneza

mechanizm syntezy glikogenu z glukozy; ma na celu gromadzenie substancji zapasowych do wykorzystania przez organizm w przyszłości

glikogenoliza
glikogenoliza

rozkład glikogenu do glukozy zachodzący w wątrobie i nerkach; uruchamiany jest w sytuacjach nagłego zapotrzebowania organizmu na energię

globuliny
globuliny

grupa białek rozpuszczalnych w rozcieńczonych roztworach soli; zalicza się do nich: immunoglobuliny (grupa białek o aktywności przeciwciał), globuliny krwi, m.in. białka biorące udział w krzepnięciu krwi (fibrynogen, protrombina, czynnik przeciwhemofilowy); globulinami są także liczne enzymy, m.in. proteolityczne, fosfatazy, lipazy, amylaza i ureaza

glukoneogeneza
glukoneogeneza

proces enzymatyczny przekształcania prekursorów niecukrowców w glukozę; przykładem może być przekształcenie aminokwasów lub mleczanu w ten monosacharyd

heparyna
heparyna

mukopolisacharyd wytwarzany w różnych tkankach, głównie w wątrobie, płucach, jelitach; hamuje proces krzepnięcia krwi utrudniając przejście protrombiny w trombinę

kataliza
kataliza

zapoczątkowywanie lub przyspieszanie reakcji chemicznej

metabolizm
metabolizm

całokształt zachodzących w komórkach żywego organizmu reakcji chemicznych i związanych z nimi przemian energetycznych, stanowiący podłoże wszelkich zjawisk biologicznych

sprzęganie
sprzęganie

reakcja chemiczna polegająca na połączeniu substratów i otrzymaniu większej cząsteczki będącej produktem głównym, a także produktów ubocznych, np. wody

substancje balastowe
substancje balastowe

związki toksyczne, które trzeba zmetabolizować i usunąć z organizmu

utlenianie mikrosomalne
utlenianie mikrosomalne

reakcja utleniania zachodząca w retikulum endoplazmatycznym

wątroba
wątroba

największy gruczoł kręgowców, funkcjonalnie związany głównie z układem pokarmowym, odgrywający bardzo ważną rolę w przemianie materii

żółć
żółć

wydzielina produkowana w wątrobie a magazynowana w pęcherzyku żółciowym, skąd przewodem żółciowym dostaje się do jelita cienkiego; składniki żółci rozbijają tłuszcze na drobne kuleczki (emulgacja tłuszczów), dzięki czemu enzymy trawienne obecne w dwunastnicy mają do nich łatwy dostęp

Wprowadzenie
Model 3D