W plejstocenie miały miejsce zlodowacenia, które w znaczący sposób wpłynęły na rzeźbę powierzchni Polski, w tym także na kształt gór. Ślady zlodowaceń najbardziej widoczne są w Tatrach, jednak rzeźba Karkonoszy też została po części ukształtowana przez lodowce górskie.

R1SrDMaaGXmnh

Na zdjęciu jest ośnieżony szczyt oraz pokryty śniegiem teren u podnóża góry. Na szczycie zlokalizowany jest budynek.

Zlodowacenia na obszarze Polski:

• zlodowacenie północno‑wschodniopolskie, Narwi – trwało od około 1200 tys. do 950 tys. lat temu; zlodowacenie Narwi uznaje się za najstarsze polskie zlodowacenie plejstoceńskie; czoło lądolodu miało zasięg aż do Wyżyny Lubelskiej, ujścia Pilicy i okolic Płocka; podczas tego zlodowacenia lodowiec pokrył północno‑wschodnią część kraju; po okresie zlodowacenia Narwi nastąpił interglacjał podlaski, którego skutkiem było wydrążenie przez rzeki głębokich dolin (wypełniających się osadami piaszczysto‑żwirowymi);

• zlodowacenie południowopolskie, Nidy, Sanu I, Sanu II – trwało od około 730 tys. do 430 tys. lat temu; zlodowacenie Nidy było pierwszym zlodowaceniem południowopolskim; podczas niego lądolód objął tereny Wyżyny Lubelskiej, Wzniesień Łódzkich i dotarł do północnych stoków Gór Świętokrzyskich; w okresie tego glacjału akumulowały się najstarsze znane polskie lessy; kolejnym zlodowaceniem południowopolskim było zlodowacenie Sanu I, w którym lądolód sięgnął przedpola Sudetów oraz Doliny Dolnego Sanu; następnie, po okresie ochłodzenia nastąpił interglacjał ferdynandowski, podczas którego lądolód całkowicie ustąpił z terenu Polski, czego skutkiem były procesy erozyjne; w dalszej kolejności nastąpiło ostatnie zlodowacenie południowopolskie, zlodowacenie Sanu II; lądolód dosięgnął północnych stoków Roztocza, Karpat oraz Sudetów; osadziły się żwiry i piaski wodnolodowcowe;

• zlodowacenie środkowopolskie, Odry, Warty – trwało od około 300 tys. do 170 tys. lat temu; zlodowacenie Odry miało największy zasięg ze wszystkich zlodowaceń środkowopolskich; lądolód oparł się o Sudety i wkroczył w Bramę Morawską; maksymalny zasięg tego zlodowacenia wyznaczają pola sandrowe, wzgórza kemowe, moreny czołowe, gliny zwałowe, które występowały na przedgórzu Sudetów, Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Śląskiej, Nizinie Południowopodlaskiej, Nizinie Mazowieckiej oraz Wzniesieniach Łódzkich; podczas zlodowacenia Warty wystąpiły trzy nasunięcia lądolodu; najsilniejsze z nich dotarło do Doliny Dolnej Pilicy; każdy z chłodniejszych okresów zlodowacenia Warty pozostawił po sobie gliny zwałowe; po tym glacjale klimat w Polsce znacznie się ocieplił, do rejonu dolnej Wisły zaczęły wlewać się wody morskie, a na pozostałych obszarach północnej i środkowej Polski tworzyły się osady jeziorne i rzeczne;

• zlodowacenie północnopolskie, Wisły – trwało od około 115 tys. do 12 tys. lat temu; składało się z dwóch faz: leszczyńskiej i pomorskiej; podczas stadiału głównego lądolodu północnopolskiego (faza leszczyńska) czoło lądolodu biegło przez Zieloną Górę, Leszno, Konin, Płock i dalej na wschód; przed czołem lądolodu powstała Pradolina Głogowska i Pradolina Warszawsko‑Berlińska, które prowadziły wody roztopowe na zachód; w fazie pomorskiej lądolód pokrył jedynie północną Polskę, obejmując Dolinę Dolnej Odry i Wisły; podczas tej fazy Pradolina Toruńsko‑Eberswaldzka odprowadzała wody roztopowe na zachód.

W czasie tych glacjałów (czyli okresów, kiedy lodowiec pokrywał znaczny obszar powierzchni Polski) w górach, w wyniku znacznego ochłodzenia klimatu, zaistniały warunki umożliwiające powstanie lodowców górskich.

W trakcie zlodowacenia Sanu granica wiecznego śniegugranica wiecznego (wieloletniego) śniegugranica wiecznego śniegu znajdowała się na wysokości 1250–1300 m n.p.m., zatem pola firnowe mogły się tworzyć na terenach mniej stromych. Podczas zlodowacenia środkowopolskiego granica wiecznego śniegu była już na wysokości 1450–1500 m n.p.m. Powstały wówczas moreny w północnej i południowej części Tatr. Podczas zlodowacenia Wisły granica wiecznego śniegu przebiegała na wysokości 1500–1600 m n.p.m. i właśnie podczas tego glacjału w Tatrach występowały największe lodowce górskie. Obecnie w umiarkowanych szerokościach geograficznych, czyli tych, w których znajduje się Polska, granica wiecznego śniegu, czyli obszaru, powyżej którego mogą tworzyć się lodowce górskie, znajduje się na wysokości 2200–2300 m n.p.m.

Lodowce górskie powstają ponad granicą wiecznego śniegu. Kiedy zimą opady śniegu pojawiają się ponownie, śnieg z czasem przekształca się w firn, a potem w lód lodowcowy. Miejsce, gdzie zachodzi ten proces, nazywa się polem firnowym.pole firnowepolem firnowym. Gdy lodu jest już bardzo dużo, to pod wpływem nacisku nadległych warstw staje się on częściowo plastyczny i spływa poniżej granicy wiecznego śniegu w postaci jęzora lodowcowego.

W Tatrach istniało prawdopodobnie kilkanaście lodowców górskich. Były to na przykład lodowce dolin: Chochołowskiej, Kościeliskiej, Suchej Wody, Pięciu Stawów Polskich, Bystrej, Białki, Małej Łąki, Miętusiej, Rybiego Potoku.

Lodowce górskie pozostawiły po sobie wiele form ukształtowania powierzchni terenu. Do erozyjnych form należą doliny U‑kształtne, kotły polodowcowe i doliny zawieszone.

Do mniejszych form polodowcowych należą mutony, rysy lodowcowe, wygłady lodowcowe czy zadziory erozyjne. Do form akumulacyjnych pozostawionych przez lodowiec należą wały morenowe moreny czołowej i bocznej. Zbudowane są z piasków, żwirów oraz bloków skalnych o różnej wielkości. Moreny wyznaczają największy zasięg lodowca, jak również jego dłuższy postój. Z kolei głazy narzutowe czy brukowce to fragmenty skał o regularnym kształcie, które zostały przetransportowane przez lodowce ze Skandynawii. Stamtąd zostały wyrwane przez lądolód i przetransportowane w kierunku południowym na skutek egzaracjiegzaracjaegzaracji (żłobienia oraz erozji lodowcowej).

Słownik