Czym jest montaż?

Żeby uświadomić sobie, czym w istocie jest powstający w ramach produkcji filmowej montaż, warto zwrócić uwagę na strukturę pojedynczego ujęcia. Ujęcie zbudowane jest z jednej lub wielu naświetlonych klatek, które usytuowane są na danym odcinku taśmy filmowej. I to właśnie metodę spajania ujęć (pierwszego z drugim, drugiego z trzecim itd.) nazywa się montażem, który określić można także jako sztukę sklejania ze sobą początku i końca kolejnych ujęć, tak żeby tworzyły one harmonijną, płynną oraz dynamiczną całość.

Sposobów samego łączenia ujęć wyróżnia się przynajmniej kilka, z czego najpopularniejszym do lat 90. XX wieku było cięcie, które zostało stopniowo zastąpione przez montaż cyfrowy.

W rezultacie, dzięki pracy montażysty, widz postrzega dane ujęcie jako ciągły i spójny fragment czasu ekranowego, nie zdając sobie sprawy, że do jego stworzenia wykorzystano wiele złożonych technik, takich jak właśnie cięcie czy też przenikanie, ściemnienie, rozjaśnianie, roletki, czyli efekty optyczne nanoszone na taśmę filmową podczas pracy w laboratorium lub podczas obróbki cyfrowej.

RyJcuCQGWmdRi

Zdjęcie przedstawia stół montażowy wykorzystywany do montowania taśmy filmowej. Na stole znajduje się osiem bębnów, na które zakładana i nawijana jest taśma filmowa. Jest także szereg rolek na stole, które umożliwiają przesuwanie taśmy klatka po klatce. Do stołu doczepiona jest nieduża lampa.

Montaż ciągły

Błyskawiczny progres technologii cyfrowej, jaki towarzyszy człowiekowi od początku trwania XXI wieku, przyczynił się m.in. do rewolucji w branży kinematograficznej. Nowe techniki zdjęciowe oraz inscenizacyjne doprowadziły do ogromnego rozwoju metod montażu ciągłego (continuity editing), który w bogatej historii filmu był i jest obecnie najpopularniejszą metodą łączenia poszczególnej ujęć.

Montaż ciągły, nazywany również montażem kontynuacyjnym lub przyczynowo‑skutkowym, konstruuje poszczególne sceny tak, żeby logicznie z siebie wynikały. Dzięki takiej uporządkowanej narracji wizualnej odbiorca ma wrażenie, że akcja ilustrowana w danym filmie dzieje się w koherentnej przestrzeni oraz czasie. Kolejne sceny spajane są w dłuższe sekwencje, które w sposób chronologiczny oraz liniowy prezentują wydarzenia zawarte w scenariuszu. Następujące po sobie ujęcia przechodzą w siebie w sposób łagodny (miękki), przez co percepcja widza bardzo łatwo je przyswaja.

Oprócz montażu ciągłego istnieją również inne techniki łączenia poszczególnych ujęć, z których najchętniej stosowaną jest montaż równoległy, który polega na prezentacji akcji filmu w różnych przestrzeniach. Czynności i sytuacje przestawione w filmie dzieją się więc w tym samym czasie (równolegle), ale na dwóch różnych płaszczyznach i lokacjach. Najczęściej w ostatecznym rozrachunku zbiegają się ze sobą na jednym planie czasowo‑przestrzennym.

RhsY6CyBNVDuR

Zdjęcie przedstawia stół na którym znajduje się klawiatura komputerowa, myszka i duży monitor. Monitor jest włączony, widać na nim otwarty program do montażu dźwięku.

Kolejność ujęć oraz rytm filmu

Warto pamiętać, że w czasach dla kina pionierskich, kiedy filmy były jeszcze nieme, a reżyser pełnił zazwyczaj rolę montażysty – montaż traktowano bardzo swobodnie oraz intuicyjnie. Twórcy eksperymentowali na żywej tkance, jaką była taśma filmowa. Przykładowo reżyser i scenarzysta rosyjski Siergiej Michajłowicz Eisenstein (1898‑1948) dopiero podczas procesu montażu kreował ostateczny koncept swoich dzieł, doprowadzając do perfekcji m.in. metodę tzw. montażu na zakładkęmontaż na zakładkęmontażu na zakładkę oraz tworząc montaż atrakcjimontaż atrakcjimontaż atrakcji. Ta niczym nieskrępowana żonglerka ujęciami i ich sekwencjami została wydatnie ograniczona poprzez pojawienie się dźwięku w filmie (w 1927 r. na ekrany wszedł Śpiewak jazzbandu, pierwszy w pełni udźwiękoiony film fabularny).

Dlatego jeszcze przed rozpoczęciem zdjęć na planie filmowym układa się w sekwencje ujęcia, które korzystają z dźwięku synchronicznego, co w zasadzie obarcza scenarzystów odpowiedzialnością za montaż.

Udźwiękowianie filmu zmieniło również stosunek filmowców do tzw. rytmu filmowego, którego teorię opracował wspomniany już Siergiej Eisenstein – rosyjski artysta w sposób perfekcyjny operował nagłymi zmianami tempa poszczególnych ujęć. Warto mieć na uwadze, że każde ujęcie posiada swoją określoną długość, którą mierzy się w stopach, klatkach czy też metrach. I tak film posiadający dźwięk w jedną sekundę prezentuje 24 klatki. Poszczególne ujęcia można bez trudu regulować, pozwalając im trwać od jednej do nawet tysięcy klatek. To właśnie ta kontrola nad ich długością nazywana jest rytmem montażu.

Słownik