Reinterpretacje modernizmu we współczesnej kulturze

Sztuka modernistyczna jest dzisiaj poddawana licznym przekształceniom. Popularna obecnie konwencja kolażukolażkolażu pozwala na wykorzystanie fragmentu danego wytworu sztuki i dokonanie jego obróbki, połączenia z drugim utworem. Stosowana jest także parodiaparodiaparodia polegająca na humorystycznej przeróbce materiału źródłowego, a także jej odmiana, trawestacjatrawestacja trawestacja, mająca na celu zmianę stylu utworu przy zachowaniu jego tematyki i zarysu kompozycji. Najczęściej wykorzystywane są w tym celu dzieła powszechnie znane, uważane za ikoniczne dla okresu przełomu XIX i XX wieku.

RW8FxC6lsluPF

Ilustracja przedstawia obraz Edvarda Muncha, Krzyk. Obraz przedstawia zdeformowaną postać stojącą na moście w okolicy fiordu. Postać jest nieproporcjonalna -dominuje w niej duża, łysa głowa w stosunku do wiotkiego ciała. Twarz postaci jest wykrzywiona, usta otwarte jakby postać krzyczała. Postać trzyma się dłońmi za głowę. Obok obrazu znajduje się także inspirowana nim maska o zniekształconej krzykiem twarzy.

Jednym z nich jest słynny Krzyk (1893) norweskiego prekursora ekspresjonizmuekspresjonizm ekspresjonizmu Edvarda Muncha, który zainspirował liczne dzieła graficzne, w tym okładki płyt muzycznych. Do dzieła Muncha nawiązywał także wizerunek mordercy z filmu Wesa Cravena zatytułowanego właśnie Krzyk (1996).

R11QdWSpHdQWD1

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Jego twarz jes bardzo szczupła, nos wydatny, oczy głęboko osadzone. Mężczyzna ma jasne, zaczesane ku górze, krótkie włosy. Ma rudą brodę i wąsy. Ubrany jest w marynarkę i koszulę.

Licznym przeobrażeniom jest poddawana także twórczość Vincenta van Gogha. Jego najbardziej rozpoznawalne dzieła, takie jak Słoneczniki (1888) czy Gwiaździsta noc (1889), są wykorzystywane jako ornamenty zdobiące przedmioty codziennego użytku – kubki, koce czy ubrania. Niezwykła biografia artysty stała się tematem wielu filmów, w tym brytyjsko‑polskiej animacji Twój Vincent (2017) utrzymanej w stylistyce znanej z obrazów mistrza. W jej produkcji wzięło udział około stu malarzy odtwarzających charakterystyczną kreskę van Gogha.

Muzyczne adaptacje

Poezja młodopolska, ze względu na swoją śpiewność i akcentowanie dźwiękowych właściwości języka, wielokrotnie stawała się inspiracją dla ówczesnych muzyków. Muzyczne opracowania wierszy najsłynniejszych twórców tego okresu powstawały już na początku XX wieku – polscy kompozytorzy, tacy jak Mieczysław Karłowicz czy Karol Szymanowski, sięgali po utwory np. Kazimierza Przerwy‑Tetmajera i tworzyli pieśni na ich podstawie.

Młodopolska liryka znalazła swoje miejsce także w muzyce popularnej. Wykonawcy piosenek rozrywkowych najczęściej wykorzystywali wiersze o tematyce miłosnej. Niekiedy były to utwory mniej znane, które dopiero dzięki muzycznemu opracowaniu zyskiwały sławę. Poezja miłosna Tetmajera kojarzyła się jego współczesnym przede wszystkim z odważnymi, szokującymi erotykami. Na początku lat 70. XX wieku, za sprawą adaptacji Czesława Niemena, popularność zyskał jednak utwór zdecydowanie łagodniejszy w wymowie. Piosenka Mów do mnie jeszcze, oparta na wierszu Tetmajera Mów do mnie jeszcze… Za taką rozmową, ukazała się na albumie Enigmatic (1970) obok kompozycji opartych na twórczości Cypriana Kamila Norwida czy Adama Asnyka.

RwYs6sW1Xo927

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. jego twarz jest owalna. Mężczyzna ma ciemną, gęstą brodę i wąsy. Siedzi przy instrumencie klawiszowym i mikrofonie. Na głowie ma kapelusz, ubrany jest w podkoszulek na ramiączkach.

Licznych muzycznych opracowań doczekała się także twórczość Leopolda Staffa. W konwencji piosenki poetyckiej jego wiersze wykonywał między innymi Grzegorz Turnau, wykorzystując wiersz Więc można kochać na płycie Tutaj jestem z 1997 roku. Utwory Staffa były jednak adaptowane również przez muzyków rockowych. Słynny Deszcz jesienny doczekał się gitarowej aranżacji stworzonej przez grupę Buldog, kierowaną przez Piotra Wieteskę, byłego muzyka zespołu Kult.

Wśród słuchaczy i twórców związanych z subkulturą metalową szczególną admiracją cieszy się poezja Tadeusza Micińskiego – młodopolskiego poety znanego z zainteresowania mistycyzmemmistycyzmmistycyzmem, religiami Wschodu, mitologią, a także wiedzą tajemną, gnozągnoza gnozą i okultyzmemokultyzmokultyzmem. Zwłaszcza ten ostatni krąg tematyczny okazał się istotny dla fanów ciężkich brzmień gitarowych. Utwory Micińskiego były wykonywane między innymi przez popularny w latach 80. XX wieku zespół Kat oraz przez koncertującą na całym świecie polską grupę Behemoth.

R1TnIoVQPWS3G

Zdjęcie przedstawia scenę koncertową. Znajduje się na niej trzech muzyków. Dwóch gra na gitarach elektrycznych, trzeci na perkusji. Przed sceną widać tłum ludzi z uniesionymi do góry dłońmi.

Muzycy metalowi wybierali z utworów Micińskiego te, w których dominuje przygnębiający, pesymistyczny nastrój – szczególną popularnością cieszył się w ich środowisku wiersz Lucyfer. Wykorzystywano również między innymi tekst Wolnomularzy polskich oraz fragmenty nieukończonej powieści Mené‑Mené‑Thekel‑Upharisim!… Quasi una fantasia. Nie są to jednak jedyne muzyczne adaptacje utworów Micińskiego. Poezja artysty została wykorzystana wcześniej między innymi przez Marka Grechutę w utworze Twoja postać, w którym wykonawca dokonał interesującego zabiegu, łącząc ze sobą fragmenty wierszy Micińskiego i Józefa Czechowicza – poety awangardowego, publikującego w dwudziestoleciu międzywojennym. Jak pisze Daniel Wyszogrodzki w nocie do współczesnego wydania debiutanckiego albumu Grechuty:

Tekst piosenki został oparty na utworze [Kiedy Cię moje oplotą sny…], który należy do nastrojowej liryki młodopolskiej ukazującej stan ducha podmiotu lirycznego za pomocą odwołań do zjawisk natury. Miciński opisuje w nim ponury, wieczorny pejzaż:

kiedy Źródło: Tadeusz Miciński, [Kiedy Cię moje oplotą sny…], [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. W. Gutowski, Kraków 1999, s. 102.

Słowa Micińskiego zostały przez Grechutę zestawione z fragmentami liryków Józefa Czechowicza. Niektóre z nich pojawiają się w piosence z powodu podobieństwa do tekstu młodopolskiego poety (na przykład dwie strofy wiersza wieczorem, również opisującego melancholijny krajobraz przed zmrokiem), inne na zasadzie kontrastu, jak zwrotka pochodząca z wiersza Na wsi:

Grechuta nie tylko złączył ze sobą różne utwory, lecz także przekształcił ich treść. Zamienił kolejność wersów, dodał dodatkowe wyrazy, aby na podstawie dwóch różnych wierszy skomponować zupełnie odrębne dzieło. Dlatego też Twoja postać przybrała formę literackiego kolażu, mającego trzech autorów: Micińskiego, Czechowicza i właśnie Grechutę, którego ingerencja w teksty daleko wybiegała poza ich kompilacjękompilacjakompilację. W swojej piosence zespolił młodopolską stylistykę z awangardową poezją dwudziestolecia międzywojennego, tworząc nową jakość.

Słownik