Na ruch naturalny składają się:

• urodzenia,

• zgony,

• małżeństwa,

• rozwody,

• separacje.

Przyrost naturalny jest to różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów w danym miejscu (na przykład kraju, województwie, powiecie, gminie itd.) i czasie (zwykle w danym roku). W celu porównania sytuacji demograficznej w poszczególnych krajach lub regionach przelicza się go przez 1000 mieszkańców i przedstawia w promilach (‰). Wówczas mówimy o współczynniku przyrostu naturalnego. W podobny sposób oblicza się współczynnik urodzeń (stopę urodzeń, rodność) oraz współczynnik zgonów (stopa zgonów, śmiertelność). W pierwszym przypadku jest to liczba urodzeń żywych przeliczona przez 1000 mieszkańców w danym miejscu i czasie, w drugim zaś – liczba zgonów przeliczona przez 1000 mieszkańców w danym miejscu i czasie. Po obliczeniu tych dwóch wskaźników i odjęciu współczynnika zgonów od współczynnika urodzeń również otrzymamy współczynnik przyrostu naturalnego – jest to inny sposób obliczania.

Dodatni przyrost naturalny (lub dodatni współczynnik przyrostu naturalnego)

urodzenia (lub współczynnik urodzeń) > zgony (lub współczynnik zgonów)

Ujemny przyrost naturalny, czyli ubytek naturalny (lub ujemny współczynnik przyrostu naturalnego)

urodzenia (lub współczynnik urodzeń) < zgony (lub współczynnik zgonów)

Liczba urodzeń i liczba zgonów na świecie zależą od różnych czynników.

Rry0lRfiPg13y

Schemat przedstawia czynniki wpływające na przyrost naturalny. Na liczbę urodzeń czynnikami wpływającymi są: religia, system wyznawanych wartości, poziom rozwoju gospodarczego kraju lub regionu, odsetek ludności w wieku rozrodczym, preferowany model rodziny, wykształcenie kobiet i ich wykształcenie zawodowe oraz polityka prorodzinna państwa, a także kontrola liczby narodzin. Na liczbę zgonów z kolei wpływają: wojny, konflikty, zmiany granic, epidemie, katastrofy naturalne, poziom opieki medycznej, postęp medycyny, stan zdrowotności społeczeństwa oraz odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym.

Współczynnik przyrostu naturalnego wykazuje silne zróżnicowanie przestrzenne. Wysokie jego wartości występują w krajach słabo rozwiniętych, głównie w krajach afrykańskich. Natomiast niskie, a nawet ujemne wartości tego wskaźnika odnotowuje się w krajach wysoko rozwiniętych oraz krajach dawnego bloku wschodniegoblok wschodnibloku wschodniego.

Rp3YwQqdZwazJ

Wykres przedstawia państwa o najwyższym współczynniku przyrostu naturalnego, według średniej z lat 2013 – 2017. Można z niego odczytać, że najwyższy współczynnik przyrostu ma Niger. Wynosi on prawie 40 promili. Kolejne kraje mają ponad 30 promili - są to: Angola, Uganda, Demokratyczna Republika Konga, Mali, Burundi, Gambia, Czas, Somalia. Ostatnim państwem przedstawionym na wykresie jest Zambia. Występujący w niej przyrost naturalny to około 30 promili.

Rl6LMEhi1BdAl

Wykres przedstawia państwa o najmniejszym współczynniku przyrostu naturalnego według średniej z lat 2013‑2017. Z państw ujętych w zestawieniu największy przyrost ma Grecja. Przekracza on -2 promile. Kolejny kraj to Japonia, jego wartość również przewyższa -2 promile. Kolejna jest Rumunia, ma ona wartość poniżej -3 promili, natomiast Chorwacja, Węgry, Łotwa i Litwa przekraczają wartość -3 promili. Następna jest Ukraina, z wartością powyżej -4 promili. Z kolei Serbia osiągnęła przyrost około -5 promili. Ostatnim krajem na wykresie jest Bułgaria, gdzie przyrost wyniósł prawie -6 promili.

Słownik

blok wschodni

blok wschodni

po II wojnie światowej: państwa Europy Środkowo‑Wschodniej, pozostające pod dominacją ZSRR
Indeks dolny Źródło: SJP PWN Indeks dolny koniec_{Źródło: SJP PWN}

R18wW9QMn07Ib

Przedstawiona jest mapa Europy z drugiej połowy XX wieku. Kolorem czerwonym są zaznaczone państwa będące pod dominacją ZSRR, czyli inaczej państwa bloku wschodniego oraz samo ZSRR. Państwa te to: PRL, NRD, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Jugosławia, Bułgaria oraz Albania.