Podstawy konstytucyjne i prawne sądownictwa administracyjnego

Podstawy prawnego działania sądów administracyjnych znajdują się w Konstytucji RP. Na mocy art. 175 ustawy zasadniczej sądy administracyjne stanowią część systemu sądownictwa, który sprawuje wymiar sprawiedliwości w Polsce. Sądownictwo administracyjne jest odrębne od sądownictwa powszechnego i wojskowego, nad którymi nadzór sprawuje Sąd Najwyższy. Obejmuje ono wojewódzkie sądy administracyjne jako sądy pierwszej instancji oraz Naczelny Sąd AdministracyjnyNaczelny Sąd AdministracyjnyNaczelny Sąd Administracyjny jako sąd odwoławczy, sprawujący nadzór judykacyjny i organizacyjny nad sądami pierwszej instancji.

Zgodnie z art. 184 konstytucji Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Kontrola sądowa jest formą zewnętrznej kontroli nad działalnością administracji. Poddanie administracji kontroli sądów wywodzi się z dążenia do stworzenia jednostce ochrony przed działaniami władzy publicznej.

Organy sądownictwa administracyjnego

Art. 2 ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych za sądy administracyjne uznaje:

a) wojewódzkie sądy administracyjnewojewódzki sąd administracyjnywojewódzkie sądy administracyjne;

b) Naczelny Sąd Administracyjny.

Wojewódzkie sądy administracyjne (WSA)

Sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych rozpoznają w pierwszej instancji wojewódzkie sądy administracyjne. Co do zasady rozpoznają one wszystkie sprawy sądowoadministracyjne, z zastrzeżeniem spraw podlegających kognicjikognicjakognicji Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wojewódzkie sądy administracyjne są tworzone dla jednego województwa lub dla ich większej liczby. Obecnie istnieje szesnaście wojewódzkich sądów administracyjnych.

R71OyHpn8FXC11
Ilustracja interaktywna przedstawia mapę Polski z zaznaczonymi granicami województw. Województwo dolnośląskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą we Wrocławiu. Województwo kujawsko-pomorskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Bydgoszczy. Województwo lubelskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Lublinie. Województwo lubuskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Gorzowie Wielkopolskim. Województwo łódzkie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Łodzi. Województwo małopolskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Krakowie. Województwo mazowieckie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Warszawie. Województwo opolskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Opolu. Województwo podkarpackie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Rzeszowie. Województwo podlaskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Białymstoku. Województwo pomorskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Gdańsku. Województwo śląskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Gliwicach. Województwo świętokrzyskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Kielcach. Województwo warmińsko-mazurskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Olsztynie. Województwo wielkopolskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Poznaniu. Województwo zachodniopomorskie – wojewódzki sąd administracyjny z siedzibą w Szczecinie.
Oprac. na podst. Rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 25 kwietnia 2003 r. w sprawie utworzenia wojewódzkich sądów administracyjnych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości, sejm.gov.pl.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Organy wojewódzkich sądów administracyjnych

Według ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych do organów wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA) zalicza się:

a) prezesa sądu;

b) zgromadzenie ogólne sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego;

c) kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Prezes WSA jest powoływany i odwoływany spośród sędziów danego wojewódzkiego sądu administracyjnego albo spośród sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego przez prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, po uzyskaniu pozytywnej opinii Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego bądź zgromadzenia ogólnego danego sądu administracyjnego. Prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego jest organem podległym prezesowi NSA w zakresie administracji sądowej.

Na zgromadzenie ogólne WSA składają się wszyscy sędziowie wojewódzkiego sądu administracyjnego. Kolegium WSA jest organem kadencyjnym, powoływanym na okres trzech lat. Jego przewodniczącym jest prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego.

R15dxh3Ft0zmk1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]Najważniejsze [br]zadania kolegium WSA[/]Elementy należące do kategorii [bold]Najważniejsze [br]zadania kolegium WSA[/]Nazwa kategorii: przedstawianie[br] zgromadzeniu ogólnemu[br] sędziów wojewódzkiego[br] sądu administracyjnego[br] opinii o kandydatach[br] na stanowiska sędziów{value=40}Nazwa kategorii: rozpatrywanie [br]spraw przekazanych [br]zgromadzeniu ogólnemu[br] i przekazanych przez [br]nie kolegium{value=40}Nazwa kategorii: ustalanie podziału [br]czynności w sądzie [br]i określanie [br]szczegółowych[br] zasad przydziału [br]spraw poszczególnym [br]sędziom{value=40}Nazwa kategorii: rozpatrywanie innych [br]spraw przedstawionych [br]przez prezesa sądu[br] lub z własnej [br]inicjatywy{value=40}Koniec elementów należących do kategorii [bold]Najważniejsze [br]zadania kolegium WSA[/]
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wojewódzki sąd administracyjny dzieli się na wydziały, które tworzy i znosi prezes NSA. On też określa liczbę sędziów i wiceprezesów w wojewódzkim sądzie administracyjnym. Wydziałem kieruje prezes, wiceprezes albo wyznaczony sędzia.

Składy sędziowskie w WSA

Na mocy art. 16 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi sąd administracyjnysąd administracyjnysąd administracyjny orzeka co do zasady w składzie trzech sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej. W tym samym przepisie przewiduje się już dwa zastrzeżenia, a mianowicie takie, że:

a) co do zasady, z wyjątkami przewidzianymi w ustawie, sąd administracyjny na posiedzeniu niejawnym orzeka w składzie jednego sędziego;

b) przewodniczący składu orzekającego wydaje zarządzenia jednoosobowo poza rozprawą.

Poza tym w składzie jednoosobowym prowadzone jest postępowanie uproszczone przed wojewódzkim sądem administracyjnym. Również postępowanie mediacyjne prowadzone jest przez jednego sędziego lub referendarza sądowego. 

Naczelny Sąd Administracyjny (NSA)

Według art. 3 ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami, w szczególności:

a) rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów;

b) podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne;

c) rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości NSA na mocy innych ustaw.

Zgodnie z art. 32 ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych Naczelny Sąd Administracyjny ma siedzibę w Warszawie.

RkYP7jiLzOGIz1
Ilustracja interaktywna przedstawia kilkupiętrowy budynek w kolorze zielononiebieskim. Obok znajduje się blok z nagłówkiem: Organy Naczelnego Sądu Administracyjnego. Poniżej są następujące elementy: 1. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego. 2. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. 3. Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Prezes NSA między innymi: a) stoi na czele Naczelnego Sądu Administracyjnego;
b) kieruje pracami Naczelnego Sądu Administracyjnego;
c) reprezentuje NSA na zewnątrz;
d) może być obecny na rozprawie toczonej z wyłączeniem jawności;
e) jest przewodniczącym Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA;
f) jest przewodniczącym Kolegium NSA;
g) może występować z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie kontroli konstytucyjności ustaw, umów międzynarodowych oraz aktów normatywnych wydawanych przez centralne organy państwowe wówczas, gdy akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem jego działania;
h) sprawuje zwierzchni nadzór nad działalnością sądów administracyjnych.
Na mocy art. 185 Konstytucji RP prezesa NSA powołuje na sześcioletnią kadencję Prezydent RP, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA. 2. Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA. Jest tworzone przez wszystkich jego sędziów. Zbiera się co najmniej raz w roku. 3. Kolegium NSA. Jest organem kadencyjnym, powoływanym na okres trzech lat. Przewodniczy mu prezes NSA.
NSA dzieli się na trzy izby:
a) Izbę Ogólnoadministracyjną,
b) Izbę Gospodarczą,
c) Izbę Finansową.
Kognicja Izby Ogólnoadministracyjnej obejmuje sprawy niepodlegające Izbie Finansowej ani Izbie Gospodarczej, np. sprawy z zakresu:
a) zagospodarowania przestrzennego,
b) rolnictwa,
c) leśnictwa,
d) ustroju samorządu terytorialnego,
e) zatrudnienia,
f) gospodarki nieruchomościami,
g) budownictwa i nadzoru budowlanego,
h) prywatyzacji mienia,
i) spraw wewnętrznych,
j) cen, opłat i stawek taryfowych, pod warunkiem, że są one związane ze sprawami należącymi do właściwości tej izby.
Izba Gospodarcza zajmuje się sprawami z zakresu:
a) działalności gospodarczej,
b) ochrony własności przemysłowej,
c) budżetu,
d) obrotu dewizowego,
e) ubezpieczeń,
f) papierów wartościowych,
g) określonych cen, ceł, stawek taryfowych oraz opłat.
Izba Finansowa jest powołana do zajmowania się sprawami:
a) zobowiązań podatkowych,
b) innych świadczeń pieniężnych, do których zastosowanie mają przepisy podatkowe oraz przepisy o egzekucji administracyjnej.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Co i kogo kontrolują sądy administracyjne?

Sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej i stosują środki przewidziane w ustawie. Kontrola ta obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:

  • decyzje administracyjne;

  • postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty;

  • postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie;

  • inne niż dotychczas wskazane akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa;

  • akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej;

  • inne niż powyżej wskazane akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej;

  • akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego;

  • bezczynność organów w przypadku obowiązku wydania decyzji administracyjnej, postanowienia, na które służy zażalenie, albo kończącego postępowanie, jak też rozstrzygającego sprawę co do istoty, w tym w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym oraz podjęcia innych czynności bądź aktów z zakresu administracji publicznej dotyczących uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa.

Słownik

kognicja
kognicja

rozpatrywanie sprawy sądowej

Naczelny Sąd Administracyjny
Naczelny Sąd Administracyjny

organ sądowy sprawujący kontrolę funkcjonowania i bezczynności lokalnej i regionalnej administracji publicznej pod względem zgodności z Konstytucją RP, prawem unijnym i ustawami

postępowanie sądowoadministracyjne
postępowanie sądowoadministracyjne

postępowanie sądowe toczące się przed sądami administracyjnymi w sprawach z zakresu kontroli administracji publicznej

sąd administracyjny
sąd administracyjny

sąd kontrolujący działalność organów administracyjnych, w szczególności badający legalność aktów administracyjnych

wojewódzki sąd administracyjny
wojewódzki sąd administracyjny

pierwsza instancja sądownictwa administracyjnego w Polsce