Nowa Lewica

RWLSwCrRLvnFP1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Mężczyzna ma bujne, siwe włosy. Ma wyraźnie zaznaczone brwi i głęboko osadzone oczy. Twarz mężczyzny okala gęsta, siwa broda. Mężczyzna ma także bujne, ciemne wąsy. Jest ubrany w garnitur, kamizelkę i koszulę.

Osobnym zjawiskiem, które wywarło znaczący wpływ na współczesne myślenie o państwie i społeczeństwie, jest Nowa LewicaNowa LewicaNowa Lewica. Dzieje komunizmu radzieckiego, a ostatecznie jego upadek, zdaniem wielu zdyskredytowały ostatecznie projekt marksistowski. Jednak wielu innych wykazywało, że Marksowskie analizy dehumanizujących skutków kapitalizmukapitalizmkapitalizmu są wciąż aktualne i że wciąż mogą inspirować do szukania adekwatnego remediumremediumremedium. Najpopularniejszą w pewnym okresie wersją tych poszukiwań był projekt amerykańskiej Nowej Lewicy. Jego najważniejszymi reprezentantami ideowymi byli: Herbert Marcuse, Charles A. Reich oraz Charles W. Mills, natomiast najbardziej kojarzonymi z nim zjawiskami społecznymi – studenckie ruchy kontestacyjnekontestacjakontestacyjne i kontrkulturowe późnych lat sześćdziesiątych. Kiedy w 1968 r. studenci francuscy wyszli na ulice w proteście przeciw polityce władz i zalewowi płytkiego konsumpcjonizmu, dość popularne były w ich rękach transparenty z napisem „3×M”, co miało symbolizować trzy duchowe autorytety przyświecające ich protestom: Marks, Mao i Marcuse.

Jedną z najważniejszych inspiracji, a także intelektualnym fundamentem ruchu Nowej Lewicy, są dwie książki Herberta Marcusego: Eros i cywilizacja (1955) oraz Człowiek jednowymiarowy. Badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego (1964).

Stanowisko Marcusego jest przede wszystkim bezkompromisową i bardzo szczegółową krytyką tzw. społeczeństwa obfitości. Chroniąc się przed nazistami w USA, miał dwadzieścia lat na przyglądanie się amerykańskiemu społeczeństwu, by następnie przedstawić jego diagnozę, w której stwierdził, że jest ono jedynie inną, bardziej wyrafinowaną formą totalitaryzmutotalitaryzmtotalitaryzmu. Głównym przedmiotem ataku Marcusego był przede wszystkim świat zachodni, niekiedy jednak obejmował on swoją krytyką także Związek Radziecki (zwłaszcza takie zjawiska, jak: dominacja zasady wydajności, panowanie aparatu administracji nad jednostką, jednowymiarowe język i myślenie).

Szkoła frankfurcka

Rdxx0EkMO3kqu1

Zdjęcie przedstawia trzypiętrowy budynek. Jego elewacja jest wykończona jasnymi, kamiennymi płytami. Do wejścia prowadzą schody. Przed budynkiem rosną drzewa oraz znajduje się chodnik.

Według Marcusego, współczesnymi społeczeństwami wysoko rozwiniętymi rządzą trzy siły: zasada wydajności, racjonalność technologiczna i rozum technologiczny. Razem wzięte determinują totalitarny charakter tych społeczeństw. Kapitalizm opiera się na zasadzie wydajności − chodzi o wytworzenie w jak najkrótszym czasie jak największej ilości potrzebnych człowiekowi dóbr. Zasada ta uległa jednak w toku jej wdrażania racjonalizacji, w wyniku czego sytuacja współczesnego człowieka jest jednocześnie lepsza i gorsza. Lepsza – bo kultura, dawniej elitarna, stała się teraz szerzej dostępna, powszechniejsze stało się też uczestnictwo w wytwarzanych dobrach. Gorsza – bo panujący system kształtuje człowieka jednowymiarowego, tj. takiego, który najlepiej realizuje zasadę wydajności. Ta jednowymiarowość jest konsekwencją tłumienia możliwości i potrzeb człowieka, niezgodnych z racjonalnością technologiczną, którą Marcuse rozumie jako złożony zespół narzędzi do wytwarzania dóbr i organizacji procesu produkcji. Rzecz w tym, że częścią tego systemu jest człowiek jako wytwórca i konsument. Aby to wytwarzanie i konsumowanie stanowiło spójną całość, ludzka mentalność, potrzeby i aspiracje wymagają ujednolicenia. Procesem tego ujednolicenia kieruje rozum technologiczny. Wytwarza on jednowymiarowe język i sposób myślenia, co powoduje, że ludzie nie są już nawet świadomi innych potrzeb − po dniu ciężkiej pracy oddają się jałowym rozrywkom, sądząc (na skutek manipulacji), że na tym właśnie polega udane życie. Istotą rozumu technologicznego, który manipuluje ludzkimi potrzebami i świadomością (człowiek ma poczucie, że jest zadowolony, mimo że jest zniewolony), jest fakt, że manipuluje on i ubezwłasnowolnia nie w imieniu jakiejś elity, jak to było dawniej – wszyscy są po równo manipulowani, wszyscy stają się niewolnikami wydajności, konsumpcji, technologii.

Oprócz Marksa ważnym źródłem inspiracji Marcusego był Freud. Przy czym, o ile austriacki psychoanalitykpsychoanalizapsychoanalityk mówił o popędzie seksualnym, Marcuse pod pojęciem erosa przedstawił wizję autentycznej miłości, którą blokuje rozum technologiczny. Wierzył on, że współczesnego człowieka stać na rewolucję, w efekcie której technologię podporządkuje się człowiekowi i jego autentycznym potrzebom, a nie na odwrót. Teoria ta opiera się wszak na założeniu istnienia jakiejś natury człowieka, co wielu u Marcusego krytykowało.

O ile Marks upatrywał źródeł rewolucji w uciśnionej klasie robotniczej, o tyle Marcuse uważał, że współczesna klasa robotnicza została zmanipulowana przez system, a jedyna nadzieja pozostaje w nonkonformistycznychnonkonformistanonkonformistycznych grupach mniejszościowych (np. rasowych, płciowych i seksualnych) i kontestującej młodzieży. Te właśnie grupy podchwyciły jego hasła i wywołały swego rodzaju rewolucję, która faktycznie odmieniła trochę amerykańskie społeczeństwo, wbijając w nie swego rodzaju trwały klin nonkonformizmu.

Na dłuższą metę projekt Marcusego zawiódł, jego koncepcja okazała się zbyt mglista w szczegółach, jakkolwiek jego hasła wciąż są przypominane przy okazji różnych kontestacji, obecnie np. przez ruch oburzonych oraz minimalistów. Poczucie zmęczenia rozumem technologicznym, manipulacją przez media i reklamodawców, przerostem biurokracji i kontroli jest dziś bowiem może nawet bardziej dojmujące niż w czasach Marcusego. Wciąż jednak nie wiadomo dokładnie, jaka jest alternatywa.

Słownik