Życie i twórczość

RMY7kUY5kuCHo1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Jego włosy są półdługie, falujące, starannie ułożone. Sięgają ramion. Mężczyzna ma wyraźnie zaznaczone brwi i wyraziste oczy. Jego nos jest duży. Mężczyzna ma niewielkie wąsy i krótką brodę tuż pod dolną wargą. Ubrany jest w obszerną, ciemną szatę. Mężczyzna siedzi przy biurku. Na biurku stoi otwarta księga, w której coś zapisuje.

Kartezjusz (René Descartes) urodził się w 1596 roku w La Haye‑en‑Touraine (obecnie miejscowość nosi nazwę Descartes) w rodzinie radcy parlamentu, w Bretanii. Ukończył słynne później ze swych absolwentów kolegium jezuickie w La Flèche, gdzie ujawniło się jego upodobanie do matematyki. Następnie przez dwa lata studiował w Poitiers prawo, ale zniechęcony do tradycyjnej nauki, która nie opierała się na żadnej solidnej podstawie, postanowił – jak sam powiada – uczyć się z księgi świata, poszukując wiedzy użytecznej dla życia. W tym celu zaciągnął się w 1617 roku do armii holenderskiej, a następnie, w 1619 roku, do armii Maksymiliana Bawarskiego, z którą w czasie wojny trzydziestoletniej przemierzył Niemcy, Czechy, Węgry i Śląsk. Myliłby się jednak ktoś, kto by sądził, że Kartezjusz oddawał się w tym czasie wojaczce – przeciwnie, w obozach wojskowych poświęcał się studiom matematycznym i fizycznym, napisał kilka rozpraw i wiele notatek, a w trakcie samotnych rozmyślań sformułował podstawy swojej filozofii.

RpLP3rD2asXf51

Obraz przedstawia portret młodej kobiety. Kobieta ma kręcone, ciemne włosy, jasną cerę, perły na szyi oraz ubrana jest bogato zdobioną suknię.

W listopadzie 1619 roku miał trzy następujące po sobie sny‑widzenia, które odsłoniły przed nim wizję filozofii uprawianej w sposób metodyczny. Po zakończeniu służby wojskowej Kartezjusz udał się w 1623 roku z dziękczynną pielgrzymką do Włoch. Następnie spędził kilka lat w Paryżu, gdzie zaprzyjaźnił się m.in. z wpływowym w środowiskach naukowych ojcem Marine’em Mersenne’emMarin Mersenneojcem Marine’em Mersenne’em. Salonowe życie paryskie rychło go jednak znużyło i Kartezjusz postanowił wycofać się do zacisznej Holandii (notabene wówczas kraju największej wolności ideologicznej i politycznej), gdzie przebywał, nie licząc kilku wizyt we Francji, aż do 1649 roku. W tym czasie zaprzyjaźnił się z przebywającą w Holandii księżniczką czeską Elżbietą, którą poznał już w czasie wojny trzydziestoletniej. Ich korespondencja stanowi do dziś ważne źródło służące zrozumieniu jego poglądów.

R18klizUPlf2z

Obraz przedstawia scenę rodzajową. W ogromnej, pałacowej komnacie otoczonej kolumnami znajduje się duża grupa arystokratów. Ubrani są w wykwintne stroje. Część z nich siedzi przy dwóch stołach. Przy stole po prawej stronie widza widać siedzące dwie postacie: młodego mężczyznę i młodą kobietę. Naprzeciw nich stoi młody mężczyzna. Wskazuje coś palcem na papierowej karcie. Siedzący mężczyzna gestykuluje lewą ręką. Przy drugim stole, po lewej stronie obrazu, siedzi duża grupa mężczyzn. Część z nich to duchowni. Rozmawiają. Na drugim planie widać grupki rozmawiających mężczyzn.

Kartezjusz z wielkimi oporami zgodził się wreszcie na nalegania ambasadora francuskiego i jesienią 1649 roku udał się do Szwecji. Surowość północnego klimatu i niezwykły harmonogram zajęć królowej, która wyznaczyła na korepetycje z filozofii godzinę piątą rano, sprawiły, że filozof poważnie zapadł na zdrowiu i 11 lutego 1650 r. zmarł.

R1L5bqEg1Fl8T1

Ilustracja przedstawia dwa schematy. Pierwszy schemat przedstawia rękę, która porusza kulką zawiniętą w materiał. Drugi schemat przedstawia rękę, która opuszcza muchę.

Spuścizna naukowa i filozoficzna Kartezjusza jest dosyć obszerna i miała przełomowe znaczenie historyczne, ale za życia filozofa ukazało się tylko kilka jego prac. W 1628 roku uczony napisał metodologiczne dziełko Reguły kierowania umysłem, które jednak ukazało się dopiero w 1701 roku. Praca z zakresu fizyki Świat, czyli traktat o świetle – napisana w 1633 roku, a odwołująca się do hipotezy heliocentrycznej – ze względu na ówczesne potępienie GalileuszaGalileuszGalileusza została wydana w roku 1677. W 1637 roku Kartezjusz opublikował po francusku Rozprawę o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach – ów wstęp filozoficzny do trzech naukowych traktatów o meteorach, dioptryce i geometrii stał się jego najsłynniejszym dziełem.

W cztery lata później, w 1641 roku, częściowo pod wpływem krytyk, z jakimi spotkała się Rozprawa…, wydał po łacinie Medytacje o pierwszej filozofii. Historia publikacji tego dzieła jest symptomatyczna. Otóż Kartezjusz, za pośrednictwem ojca Mersenne’a przedłożył tekst swoich sześciu Medytacji… sześciu osobistościom bądź gremiom mającym znaczenie w ówczesnym świecie naukowym, z prośbą o przedstawienie ewentualnych zarzutów. Dosyć prędko otrzymał krytyczne odpowiedzi, na które sam z kolei ripostował, i dopiero cały ten korpus sześciu Medytacji…, sześciu zarzutów (w drugim wydaniu dodano jeszcze zarzuty siódme) i sześciu odpowiedzi na zarzuty zdecydował się opublikować. Niektórzy interpretatorzy dopatrują się w tych zabiegach wyrazu kunktatorstwakunktatorstwokunktatorstwa filozofa, który w pełni świadomy rewolucyjności swych poglądów pragnął zaoszczędzić sobie przykrości i kłopotów związanych z ewentualnym ich potępieniem przez tzw. czynniki opiniotwórcze, głównie kościelne (to przecież epoka wojen religijnych) – nawet w liberalnej Holandii. Inni jednak widzą w tych procedurach Kartezjusza nowego (nowożytnego) ducha nauki, wyrażającego się poprzez nowy styl pracy naukowej, mianowicie pracy zbiorowej, w ciągłym dialogu z oponentami.

Słownik