Zdania w sensie logicznym i gramatycznym

Zdanie w sensie logicznymzdanie w sensie logicznymZdanie w sensie logicznym to wyrażenie sensowne, które jednoznacznie orzeka o rzeczywistości. Zdaniu w sensie logicznym przysługuje zatem podstawowa właściwość – jest ono albo prawdziwe, albo fałszywe czyli posiada wartość logiczną. Prawdziwość lub fałszywość zdania w sensie pochodzącym jeszcze od Arystotelesa oznacza zgodność jego sensu z rzeczywistością.

W Metafizyce Arystoteles sformułował to w następujący sposób:

Rgi2gqBUZakwS

Ilustracja przedstawia tekst w ozdobnej ramce. Treść tekstu: Mówić o tym, co istnieje, że istnieje, a o tym, co nie istnieje, że nie istnieje, jest prawdą. Zaś mówić o tym, co nie istnieje, że istnieje, a o tym, co istnieje, że nie istnieje, jest fałszem. Arystoteles. Metafizyka, 1011B.

Tomasz z Akwinu tę klasyczną koncepcję prawdy zamknął w zapisanej w Summie teologii formule:

RVGZVWvX375yp

Ilustracja przedstawia tekst w ozdobnej ramce. Treść tekstu: Prawda jest zgodnością myśli z rzeczywistością. Tomasz z Akwinu. Summa Teologii I, 59.

Zdanie w sensie logicznym nie może zatem dotyczyć przyszłości – ponieważ odnosi się do tego, czego nie ma jeszcze w rzeczywistości – nieistniejących jeszcze stanów rzeczy. Zdaniem w sensie logicznym nie będzie także żadne ze zdań, które zawierają przypuszczenia lub pytania, ponieważ wyrażają one jedynie mniemania lub wątpliwości dotyczące rzeczywistości, a nie orzekają o niej. Zdaniem w znaczeniu logicznym nie będzie także żaden nakaz, zakaz lub prośba, ponieważ nie mówią one nic o rzeczywistości, wyrażają jedynie pewne oczekiwania nadawcy wobec odbiorcy. Z kolei takie wyrażenia, które z punktu widzenia gramatyki nie są zdaniami, ponieważ nie zawierają orzeczenia (zarówno zwykłego, jak i imiennego), ale są zrozumiałe jako oznajmujące o rzeczywistości, mogą być traktowane jak zdania w sensie logicznym. Np. wyrażenie „Piotr jest uczniem” jest zarówno zdaniem w sensie gramatycznym, jak i logicznym. Wyrażenie zaś: „Piotr to uczeń” pod względem gramatycznym nie jest zdaniem, a wypowiedzeniemwypowiedzeniewypowiedzeniem, ale z punktu widzenia logiki zaliczymy je do zdań, ponieważ orzeka ono o rzeczywistości.

R125TNT6Kxsjj

Zdjęcie przedstawia małą rzeźbę człowieka, który obejmuje się prawą ręką, a lewą łapie za głowę.

Formy gramatyczne zdań w sensie logicznym

Ze względu na tryb gramatyczny zdaniami w sensie logicznym są jedynie zdania oznajmujące (orzekające).
Zdaniami w sensie logicznym nie są zaś zdania:

• pytające,

• rozkazujące,

• przypuszczające.

Ze względu na czas gramatyczny występujących w nich orzeczeń zdaniami w sensie logicznym są zdania, których orzeczenia występują:

• w czasie przeszłym,

• w czasie teraźniejszym.

Zdaniami w sensie logicznym nie są zaś zdania, których orzeczenia występują w czasie przyszłym. Zatem: zdaniami w sensie logicznym są jedynie wypowiedzeniawypowiedzeniewypowiedzenia (zdania) w trybie oznajmującym, które dotyczą przeszłości lub teraźniejszości.

R1V6tEZzez6Nu

Ilustracja przedstawia duże kółko z literą W. Znajduje się w nim małe kółko z literą L. Litera W to zbiór wszystkich wypowiedzeń. Litera L to zbiór zdań w sensie logicznym.

Sądy a nakazy, przypuszczenia i pytania

Zdanie w sensie logicznym jest wyrażeniem, w którym mieści się sąd, czyli treść tego, co zdanie orzeka na temat rzeczywistości. Mówimy czasem w związku z tym, że zdanie, które odnosi się do rzeczywistości, jest po prostu sądem o nim. W przypadku zdań w trybie pytającym, przypuszczającym i rozkazującym nie mamy do czynienia z sądami, zdania takie bowiem nie orzekają o rzeczywistości. Nawet jeśli pod względem zawartości nie różnią się one albo różnią się nieznacznie od zdań w sensie logicznym, nie uznajemy ich za sądy. Można bowiem stwierdzić: „W tej chwili za oknem, przed którym siedzę, pada deszcz.” albo zapytać: „W tej chwili za oknem, przed którym siedzę, pada deszcz?” Zdania te różnią się tylko znakiem interpunkcyjnym na końcu, ale z punktu widzenia logiki ta druga wypowiedź nie jest zdaniem – nie zawiera sądu na temat rzeczywistości, choć zawiera taką samą treść. Dotyczy to każdego rodzaju pytania – bez względu na to, czy będzie to pytanie o rozstrzygnięcie (zaczynające się od partykuły „czy), czy też pytanie o dopełnienie (zaczynające się od innych słów pytajnych: „kto”, „co”, „jak”, gdzie”, kiedy”, dlaczego”, „po co” itp.).
Podobnie jest ze zdaniami w trybie rozkazującym i przypuszczającym – nie orzekają one o rzeczywistości, nie są więc zdaniami w sensie logicznym. Zdanie: „Należy rzetelnie wykonywać swoje zadania.” mówi o tym, co należy robić, a nie jaki jest stan rzeczy. Natomiast zdanie: „Każdy uczeń naszej szkoły zgodnie z jej statutem ma obowiązek rzetelnie wykonywać swoje zadania.” jest już zdaniem w sensie logicznym, ponieważ mówi o istniejącym w rzeczywistości obowiązku nałożonym na uczniów przez jej statut. Z kolei zdania w trybie przypuszczającym opisują warunki pod jakimi określony stan rzeczy może / mógł zaistnieć (ale nie istnieje / nie zaistniał). Np.: „Wykonałbym rzetelnie moje zadania, gdyby mi coś nie przeszkodziło.” jest zdaniem określającym warunki, które pozwolą / pozwoliłyby mi w przeszłości na wykonanie obowiązków – ale ani ich jeszcze nie wykonałem, ani nie wykonuję. Dotyczą więc pewnego, wyobrażonego stanu rzeczy w przyszłości, a nie istniejącej / zaistniałej rzeczywistości.

Słownik