Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Teoria zmiany społecznej

Zmianę społeczną można rozpatrywać jako rewolucjęrewolucjarewolucję, ewolucjęewolucjaewolucję i modernizacjęmodernizacjamodernizację. Może ona przebiegać zgodnie z następującymi po sobie przemianami w społeczeństwie (w systemie społecznym), dokonującymi się etapami. W badaniach socjologicznych, historycznych czy politologicznych zazwyczaj wskazuje się na przyczynowe uwarunkowania takich procesów społecznych.

Procesy społeczne doprowadzają do zmian społecznych, czyli różnic między stanem wyjściowym społeczeństwa (ale także grup i organizacji) a stanem uznawanym, przynajmniej w danym czasie, za finalny dla danego społeczeństwa (grupy czy organizacji).

Zmiany te mogą mieć charakter jednokierunkowy, w którym żaden kolejny etap się nie powtarza, bądź cykliczny, gdy po pewnym czasie społeczeństwo (grupa, organizacja) wraca do swojego poprzedniego kształtu. Mogą też mieć charakter wielokierunkowy, nawet sprzeczny z sobą. Zarówno z punktu widzenia obserwatora, jak i uczestnika, mogą mieć charakter uznawany za postępowy: przybliżający społeczeństwo (grupę, organizację) do pożądanego celu, stanu uznawanego za słuszny, ale mogą też mieć charakter regresu, kiedy oddalają społeczeństwo (grupę, organizację) od dotychczasowego stanu uznawanego za pożądany bądź z drogi uznawanej dotychczas za wiodącą do postępu.

Szybkość, charakter, kierunek i głębokość zachodzących zmian decydują o tym, czy będziemy te procesy nazywali: rewolucją, ewolucją czy modernizacją.

Ewolucja

R137CXaSrSXee1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Jest łysy na czubku głowy, ma siwe włosy po bokach. Posiada lekko kręconą, siwą brodę. Ma podłużną twarz i wydatny nos. Mężczyzna jest ubrany w surdut.

Twórcami myślenia ewolucjonistycznego w socjologii byli Auguste Comte i Herbert Spencer. Uważali oni, że społeczeństwo podlega zmianie przez stopniowe ujawnianie w swoim istnieniu i w swojej organizacji istniejących w zalążku tendencji i wartości. Społeczeństwo podlega w ten sposób zmianie: od form prostych do bardziej złożonych, od jednolitości do specjalizacji i od chaosu do organizacji.

Społeczeństwo podlega zmianom o charakterze postępowym i w związku z tym możemy mówić o rozwoju społecznym. Wśród osób i grup zauważalna jest konieczność wzrostu zdolności adaptacyjnych, czyli dostosowywania się jednostek i grup do funkcjonowania w zmieniającym się środowisku społecznym.

W myśleniu ewolucjonistycznym kluczową rolę odgrywają:

• determinizm, czyli przekonanie, że poprzednie stadia rozwoju determinują kolejne;

• finalizm, czyli przekonanie o istnieniu stanu docelowego;

• progresywizm, czyli przekonanie, że kolejny stan jest lepszy od poprzedniego;

• uniformizm, czyli przekonanie, że rozwój jest jednakowy dla wszystkich grup i jednostek.

Modernizacja

Modernizacja może mieć charakter ewolucyjny i/lub rewolucyjny. Mówimy o modernizacyjnej rewolucji przemysłowej w Europie Zachodniej końca XVIII w. i całego XIX w. Wspomina się także o modernizacyjnej roli rewolucji rosyjskich na początku XX w., jak również o modernizacyjnej i ewolucyjnej drodze gospodarek krajów Trzeciego Świata (byłych kolonii) w drugiej połowie XX w.

Porównując społeczeństwa i gospodarki kapitalistyczne (wolnorynkowe) i socjalistyczne (komunistyczne) po II wojnie światowej, zwracano uwagę na to, że upodobnienie się systemu socjalistycznego do wolnorynkowego społeczeństwa demokratycznego jest nieuchronne.

W ostatnim dwudziestoleciu XX w. proces modernizacji dokonał się szczególnie w krajach Europy Środkowo‑Wschodniej. Trudne jednak okazało się szybkie zaszczepienie go w innych krajach, choć oczywiście w pewnym stopniu przykłady Chińskiej Republiki Ludowej czy Indii, a jeszcze wcześniej Japonii, Tajwanu i Korei Południowej, zdają się wskazywać na takie możliwości. Jak widać na przykładzie Chin, modernizacja nie musi iść w parze ze zmianami demokratyzującymi ustrój danego kraju.

Z powodu trudności z równomiernym wprowadzaniem modernizacji i z rosnącą zależnością gospodarek i społeczeństw państw opóźnionych w rozwoju od gospodarek wolnorynkowych, a więc z procesem globalizacji, jeszcze w latach 80. XX w. zaczęto mówić o powstaniu systemu światowego, w którym rozdział dóbr, a więc i struktura społeczna, jest przykładem nierówności. Odpowiedzią na jego powstanie jest funkcjonowanie ruchów antyglobalistycznych i alterglobalistycznych.

Rewolucja

Według Monteskiusza rewolucja to zmiana postaw i wartości charakterystycznych dla danego społeczeństwa, która poprzedza przekształcenie ustroju. Wynikiem rewolucji jest gwałtowne przeobrażenie się stosunków społecznych: monarchii czy tyranii na republikę, monarchii czy republiki na tyranię lub tyranii albo republiki na monarchię.

Według Alexisa de Tocqueville’a rewolucja to przeobrażenie społeczeństwa arystokratycznego w demokratyczne. Zachodzi ono, gdy kryzys strukturalny społeczeństwa arystokratycznego (feudalnego) zostaje chwilowo zażegnany i podejmuje się próbę jego naprawy. Rewolucja wybucha nie wtedy, gdy sytuacja ekonomiczna czy polityczna jest najgorsza, ale kiedy zaczyna się względnie poprawiać.

Według Karola Marksa rewolucję w ekonomicznym momencie krytycznym wywołuje klasa polityczna uciskana przez inną klasę w celu uzyskania większego zakresu wolności, ale przede wszystkim sprawiedliwości ekonomicznej i społecznej.

R15sGJ07TzFrU1

Zdjęcie przedstawia kobietę. Ma owalną twarz oraz ciemne, upięte włosy. Ubrana jest w ciemny kombinezon z jasnymi guzikami. Kobieta ma skrzyżowane ręce. W prawej ręce trzyma papierosa.

Według Hannah Arendt rewolucja nie powinna polegać na przemocy, ale na ewolucyjnej zmianie. O rewolucji można mówić, gdy:

a) w ramach ewolucji dokonuje się zmiana (w sensie początku nowego ustroju);

b) zostaje użyta przemoc dla ustanowienia zupełnie innej formy ustrojowej;

c) próby wyzwolenia spod ucisku powodowane są chęcią zaprowadzenia wolności (w tak rozumianej interpretacji mieści się rewolucja amerykańska z drugiej połowy XVIII w. oraz rewolucja „Solidarności” z lat 80. XX w.).

Słownik