Blaise Pascal

RamQVDaMctOkr1
Blaise Pascal (1623−1662), malarz nieznany, XVII w.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Francuski matematyk, filozof, wynalazca. Urodził się w Clermont‑Ferrand we Francji. Gdy miał trzy lata, umarła jego matka, po jej śmierci ojciec Pascala przeniósł się wraz z synem i dwiema córkami do Paryża. Ze względu na słabe zdrowie Pascal pobierał nauki w domu. Dom ten chętnie odwiedzali przedstawiciele świata nauki (np. Kartezjusz czy Gassendi) i młody Pascal miał okazję przysłuchiwać się ich rozmowom. Pod ich wpływem wcześnie zainteresował się matematyką. W wieku 16 lat napisał rozprawę o przecięciach stożkowych oraz sformułował tzw. twierdzenie Pascala. W wieku 24 lat odkrył prawo ciśnienia w cieczach („prawo Pascala”) oraz rachunek prawdopodobieństwa. W latach późniejszych wynalazł także m.in. ruletkę, pierwszą maszynę liczącą (tzw. pascalinę) oraz zaprojektował pierwszą linię komunikacji miejskiej – paryskich omnibusów. Momentem przełomowym w życiu Pascala jest rok 1654. Miały wówczas miejsce trzy wydarzenia: najpierw cudem ocalał z wypadku karety, następnie cudownie ozdrowiała jego siostrzenica, a w końcu (23 listopada) doznał objawienia religijnego. Z tego ostatniego wydarzenia sporządził notatkę zwaną Pamiątką, którą zaszył pod podszewką ubrania, chcąc ją mieć stale przy sobie. W następstwie tych wydarzeń Pascal zmienił swoje życie i kierunek myślenia: przeniósł się do Port-Royal, będącego wówczas ośrodkiem ruchu jansenistycznego. Żył tam jak asceta i poświęcił się głównie rozważaniom religino‑moralnym. W tym duchu utrzymane są Prowincjałki, które opublikował w latach 1656−1657 i które wkrótce zostały wciągnięte na kościelny indeks ksiąg zakazanych. Umarł na ciężką, przewlekłą chorobę. Do ostatniej chwili pracował nad dziełem mającym stanowić obronę wiary chrześcijańskiej przed sceptycyzmem. Nie udało mu się go jednak ukończyć. Liczne notatki, jakie w pracy nad nim sporządził, przyjaciele Pascala zebrali po jego śmierci i wydali jako Myśli (1670). Książka ta okazała się jednym z najwybitniejszych osiągnięć literatury francuskiej.

Ciekawostka

JansenizmjansenizmJansenizm

RQiTHWptfAJHA1
Portret Corneliusa Jansena
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Jansenizm był ruchem teologicznym i duchowym, zapoczątkowanym przez biskupa Corneliusa Jansena (1585–1638). W wydanym pośmiertnie dziele Augustinus (1640) Jansen, powołując się na św. Augustyna, eksponuje naturalne zepsucie człowieka i wykazuje zależność człowieka od aktu łaski Bożej. Bez niej postęp moralny i przestrzeganie przykazań nie jest możliwe. Choć łaska ma zasadniczy wpływ na ludzkie życie i zbawienie, Bóg obdarza nią tylko nielicznych. Konsekwencją tych poglądów były bardzo surowe, wręcz ascetyczne zasady moralne oraz rygorystyczne przestrzeganie reguł przyjmowania sakramentów, na przykład Komunii św. – janseniści uważali, że osoby, które się nie wyspowiadały (bez względu na to, czy ich grzechy były lekkie, czy ciężkie), nie są godne, aby do niej przystąpić. Kościół nauki Jansena potępił.

Ważną inspiracją w twórczości Pascala były poglądy Kartezjusza, pod którego wpływem Pascal zainteresował się matematyką, geometrią oraz kwestią właściwej metody poznania. Dla Pascala oczywiste jednak było, że metoda matematyczna nie ma tak powszechnego zastosowania, jakby tego chciał Kartezjusz i jego zwolennicy. Innym źródłem inspiracji była bowiem dla niego filozofia Michela de Montaigne’a i starożytnych sceptyków. Pascal twierdzi, że są pojęcia, których matematycznie i racjonalnie zdefiniować nie sposób. Zalicza do nich m.in. byt, przestrzeń, czas, ruch, nieskończoność. Operujemy tymi terminami w celu wyjaśnienia innych terminów, ale sens tych źródłowych pojęć znajduje się poza zasięgiem naszego rozumu. Tak samo metoda matematyczna zastosowana do tradycyjnych problemów filozoficznych (jak dusza czy nieśmiertelność) okazuje się nieskuteczna, bo nie daje prawdziwej pewności. Problem, z którym zatem Pascal próbuje się zmierzyć, dotyczy granic stosowalności metody matematycznej oraz sposobu radzenia sobie z zagadnieniami niedającymi się tą metodą rozstrzygnąć. Jaką metodę w takich przypadkach stosować?

Pamiątka Pascala

RxZLqHzrj7iay
Prezentacja.

Osobną grupę problemów rodzi przełom duchowy Pascala, wskutek którego filozof zwraca się w stronę zagadnień religijnych i moralnych. Na tym polu wcześniejszy sceptycyzm Pascala w stosunku do tradycyjnej filozofii przeradza się w otwartą krytykę. Na każdym kroku Pascal dostrzega tu ułomności i ograniczenia ludzkiego myślenia. Odrzuca też tradycyjne dowody na istnienie Boga, twierdząc, że są nieskuteczne i wprowadzają ludzi w błąd. Bóg filozofów nie jest Bogiem chrześcijan, ich dociekania prowadzą jedynie do deizmu lub ateizmu, Boga można poznać jedynie poprzez Chrystusa:

Blaise Pascal Myśli

Wszyscy ci, którzy szukają Boga poza Chrystusem i którzy nie wychodzą poza naturę, albo znajdują się bez żadnego światła, albo osiągają sposób poznania Boga i służenia Mu bez pośrednika, przez co popadają albo w ateizm, albo w deizm, dwie rzeczy, którymi religia chrześcijańska brzydzi się prawie jednako.

K050 Źródło: Blaise Pascal, Myśli, jw.,fragm. 602.

Istnienia Boga chrześcijan oraz podstawowych prawd wiary chrześcijańskiej nie sposób dowieść ani na drodze racjonalnej, ani na drodze empirycznej. Jak zatem przekonywać ludzi do religii chrześcijańskiej? Jakich używać argumentów? Na czym się opierać w obliczu chwiejności władz poznawczych człowieka? Jakimi się kierować zasadami, gdy wszystko jest niepewne, w tym samo istnienie Boga?

Polecenie 1

Odpowiedz na pytania: Z jakimi pytaniami mierzył się Pascal? Co go doprowadziło do jego teorii?

R1UHmfKPdAXPS
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Odpowiedz na pytania: Jaki wpływ na Pascala wywarł Kartezjusz? Z jakim skutkiem?

R15bpMyAAWTgh
(Uzupełnij).

Słownik

jansenizm
jansenizm

ruch teologiczny i duchowy, którego cechą była surowość moralna i pesymistyczny pogląd na stan człowieka. Nazwa pochodzi od nazwiska Kornela Ottona Jansena (1585‑1638), który w swoim wydanym w 1640 r. pośmiertnie dziele Augustinus dowodził między innymi, że łaska Boża ogranicza wolne wybory człowieka i że bez szczególnej łaski Bożej nie możemy zachować przykazań; janseniści praktykowali surowe zasady moralne oraz skrupulatne podejście do przyjmowania sakramentów świętych

myśląca trzcina
myśląca trzcina

metaforyczne określenie kondycji człowieka, jego jednoczesnej słabości (trzcina) i wielkości (myślenie)

serce
serce

w poglądach Pascala przeciwstawienie rozumu, synonim uczucia i intuicji; tylko sercem człowiek może odczuć swój tragiczny los, zarazem własną wielkość i nicość