Blaise Pascal

RamQVDaMctOkr1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Jego włosy są ciemne, długie, nieco przerzedzone. Mężczyzna ma jasną oprawę oczu i lekko garbaty nos. Ubrany jest w ciemną szatę. Pod szyją ma duży, biały kołnierz. W ręku trzyma zwój papierów.

Francuski matematyk, filozof, wynalazca. Urodził się w Clermont‑Ferrand we Francji. Gdy miał trzy lata, umarła jego matka, po jej śmierci ojciec Pascala przeniósł się wraz z synem i dwiema córkami do Paryża. Ze względu na słabe zdrowie Pascal pobierał nauki w domu. Dom ten chętnie odwiedzali przedstawiciele świata nauki (np. Kartezjusz czy Gassendi) i młody Pascal miał okazję przysłuchiwać się ich rozmowom. Pod ich wpływem wcześnie zainteresował się matematyką. W wieku 16 lat napisał rozprawę o przecięciach stożkowych oraz sformułował tzw. twierdzenie Pascala. W wieku 24 lat odkrył prawo ciśnienia w cieczach („prawo Pascala”) oraz rachunek prawdopodobieństwa. W latach późniejszych wynalazł także m.in. ruletkę, pierwszą maszynę liczącą (tzw. pascalinę) oraz zaprojektował pierwszą linię komunikacji miejskiej – paryskich omnibusów. Momentem przełomowym w życiu Pascala jest rok 1654. Miały wówczas miejsce trzy wydarzenia: najpierw cudem ocalał z wypadku karety, następnie cudownie ozdrowiała jego siostrzenica, a w końcu (23 listopada) doznał objawienia religijnego. Z tego ostatniego wydarzenia sporządził notatkę zwaną Pamiątką, którą zaszył pod podszewką ubrania, chcąc ją mieć stale przy sobie. W następstwie tych wydarzeń Pascal zmienił swoje życie i kierunek myślenia: przeniósł się do Port-Royal, będącego wówczas ośrodkiem ruchu jansenistycznego. Żył tam jak asceta i poświęcił się głównie rozważaniom religino‑moralnym. W tym duchu utrzymane są Prowincjałki, które opublikował w latach 1656−1657 i które wkrótce zostały wciągnięte na kościelny indeks ksiąg zakazanych. Umarł na ciężką, przewlekłą chorobę. Do ostatniej chwili pracował nad dziełem mającym stanowić obronę wiary chrześcijańskiej przed sceptycyzmem. Nie udało mu się go jednak ukończyć. Liczne notatki, jakie w pracy nad nim sporządził, przyjaciele Pascala zebrali po jego śmierci i wydali jako Myśli (1670). Książka ta okazała się jednym z najwybitniejszych osiągnięć literatury francuskiej.

Ciekawostka

JansenizmjansenizmJansenizm

RQiTHWptfAJHA1

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny. Ukazany jest jego prawy profil. Mężczyzna ma podłużną twarz, lekko orli nos, krótkie włosy oraz wysokie nakrycie głowy. Ma krótką brodę i wąsy. Ubrany jest w strój biskupi.

Jansenizm był ruchem teologicznym i duchowym, zapoczątkowanym przez biskupa Corneliusa Jansena (1585–1638). W wydanym pośmiertnie dziele Augustinus (1640) Jansen, powołując się na św. Augustyna, eksponuje naturalne zepsucie człowieka i wykazuje zależność człowieka od aktu łaski Bożej. Bez niej postęp moralny i przestrzeganie przykazań nie jest możliwe. Choć łaska ma zasadniczy wpływ na ludzkie życie i zbawienie, Bóg obdarza nią tylko nielicznych. Konsekwencją tych poglądów były bardzo surowe, wręcz ascetyczne zasady moralne oraz rygorystyczne przestrzeganie reguł przyjmowania sakramentów, na przykład Komunii św. – janseniści uważali, że osoby, które się nie wyspowiadały (bez względu na to, czy ich grzechy były lekkie, czy ciężkie), nie są godne, aby do niej przystąpić. Kościół nauki Jansena potępił.

Ważną inspiracją w twórczości Pascala były poglądy Kartezjusza, pod którego wpływem Pascal zainteresował się matematyką, geometrią oraz kwestią właściwej metody poznania. Dla Pascala oczywiste jednak było, że metoda matematyczna nie ma tak powszechnego zastosowania, jakby tego chciał Kartezjusz i jego zwolennicy. Innym źródłem inspiracji była bowiem dla niego filozofia Michela de Montaigne’a i starożytnych sceptyków. Pascal twierdzi, że są pojęcia, których matematycznie i racjonalnie zdefiniować nie sposób. Zalicza do nich m.in. byt, przestrzeń, czas, ruch, nieskończoność. Operujemy tymi terminami w celu wyjaśnienia innych terminów, ale sens tych źródłowych pojęć znajduje się poza zasięgiem naszego rozumu. Tak samo metoda matematyczna zastosowana do tradycyjnych problemów filozoficznych (jak dusza czy nieśmiertelność) okazuje się nieskuteczna, bo nie daje prawdziwej pewności. Problem, z którym zatem Pascal próbuje się zmierzyć, dotyczy granic stosowalności metody matematycznej oraz sposobu radzenia sobie z zagadnieniami niedającymi się tą metodą rozstrzygnąć. Jaką metodę w takich przypadkach stosować?

Pamiątka Pascala

Osobną grupę problemów rodzi przełom duchowy Pascala, wskutek którego filozof zwraca się w stronę zagadnień religijnych i moralnych. Na tym polu wcześniejszy sceptycyzm Pascala w stosunku do tradycyjnej filozofii przeradza się w otwartą krytykę. Na każdym kroku Pascal dostrzega tu ułomności i ograniczenia ludzkiego myślenia. Odrzuca też tradycyjne dowody na istnienie Boga, twierdząc, że są nieskuteczne i wprowadzają ludzi w błąd. Bóg filozofów nie jest Bogiem chrześcijan, ich dociekania prowadzą jedynie do deizmu lub ateizmu, Boga można poznać jedynie poprzez Chrystusa:

Istnienia Boga chrześcijan oraz podstawowych prawd wiary chrześcijańskiej nie sposób dowieść ani na drodze racjonalnej, ani na drodze empirycznej. Jak zatem przekonywać ludzi do religii chrześcijańskiej? Jakich używać argumentów? Na czym się opierać w obliczu chwiejności władz poznawczych człowieka? Jakimi się kierować zasadami, gdy wszystko jest niepewne, w tym samo istnienie Boga?

Słownik