Przeczytaj
Podział systematyczny roślin nagonasiennych
Do gromady roślin nagonasiennychroślin nagonasiennych (nagozalążkowych – Gymnospermae) zaliczamy dwie podgromady: nagozalążkowe wielkolistne (Cycadophytina) i nagozalążkowe drobnolistne (Coniferophytina).
Do podgromady nagozalążkowych wielkolistnych należą cztery klasy: paprocie nasienne (Pteridospermopsida), benetyty (Bennettitopsida), sagowce (Cycadopsida) i gniotowe (Gnetopsida). Paprocie nasienne i benetyty to grupy wymarłe. Sagowce i gniotowe zachowały się do czasów współczesnych i są reprezentowane przez nieliczne gatunki reliktowegatunki reliktowe. Nagozalążkowe wielkolistne charakteryzują się obecnością dużych i silnie podzielonych liści. Ich łodygi wykazują słaby przyrost na grubość. Drewno wtórne zbudowane jest z cewek, a dzięki dużej zawartości tkanek miękiszowych ma luźną strukturę. Zalążki u form pierwotnych znajdują się na liściach zarodnionośnychliściach zarodnionośnych (sporofilach), które nie różnią się od liści płonnychliści płonnych. Formy bardziej zaawansowane mają liście zarodnionośne znacznie mniejsze od płonnych, często słabo podzielone lub niepodzielone wcale. Wówczas sporofile zebrane są w szyszkowaty twór zwany strobilemstrobilem.
Do podgromady nagozalążkowych drobnolistnych należą trzy klasy: kordaitowe (Cordaitopsida), miłorzębowe (Ginkgopsida) i szpilkowe (Coniferopsida). Kordaitowe to grupa wymarła. Miłorzębowe i szpilkowe zachowały się do czasów współczesnych. Obecnie do klasy miłorzębowych jest zaliczany tylko jeden gatunek, chociaż dawniej grupa ta była bardziej zróżnicowana. Natomiast klasa szpilkowych jest licznie reprezentowana – zaliczamy do niej ok. 600 żyjących gatunków. Nagozalążkowe drobnolistne charakteryzują się małymi, zazwyczaj niepodzielonymi liśćmi. Łodygi wykazują silny przyrost na grubość. Drewno wtórne zbudowane jest z cewek, a dzięki małej zawartości tkanek miękiszowych ma zwartą strukturę. Zalążki u form pierwotnych umieszczone są na szczytach gałązek. U form bardziej zaawansowanych gałązki z zalążkami zrastają się z łuskami wpierającymi i przesuwają się na ich powierzchnię.
Klasyfikację roślin nagonasiennych występujących we współczesnej florze przedstawia poniższy schemat.
Nagozalążkowe wielkolistne (Cycadophytina)
Sagowce (Cycadopsida)
Sagowce to klasa nagozalążkowych wielkolistnych, licząca obecnie ok. 100 gatunków. Do grupy tej należą rośliny występujące wyłącznie w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Żyjący przedstawiciele sagowców zaliczani są do tzw. żywych skamieniałościżywych skamieniałości
Rośliny te mają zdrewniałe pędy i zróżnicowany pokrój ciała. Niektóre gatunki posiadają krótki, gruby pień zagrzebany w ziemi, a ponad podłoże wystają jedynie liście. Inne gatunki mają postać wysokich drzew z pióropuszem liści na szczycie, przez co przypominają nieco palmy. Istnieją także gatunki będące epifitamiepifitami.
Pnie sagowców odznaczają się prymitywną budową. W budowie łodygi pierwotnej widoczne są: duży rdzeń, pojedynczy pierścień wiązek przewodzących i kora pierwotna. W budowie łodygi wtórnej zaznacza się niewielki udział drewna wtórnego i znaczny tkanek miękiszowych. System korzeniowy jest słabo rozwinięty. Liście są duże, pojedynczo, czasem podwójnie pierzastozłożone, tworzące na szczycie pnia pióropusz. Budowa anatomiczna pnia oraz pokrój liści sagowców przypomina stosunki panujące u paproci nasiennych.
Sagowce są roślinami dwupiennymidwupiennymi. Wytwarzają kwiaty męskie i żeńskie, które rozwijają się na dwóch różnych osobnikach.
Kwiaty męskie mają postać szyszki (mikrostrobilu), składającej się z licznych łuskowatych liści zarodnionośnych (mikrosporofili), zwanych pręcikami. Po spodniej stronie pręcików znajdują się zarodnie (mikrosporangia), produkujące ziarna pyłku (mikrospory).
Kwiaty żeńskie u u form prymitywnych mają kształt liści płonnych, choć są od nich mniejsze i pozbawione chlorofilu. U form bardziej zaawansowanych przyjmują postać łuskowatych liści zarodnionośnych (makrosporofili), zwanych owocolistkami. Twory te grupują się w szyszkowaty kwiatostan (makrostrobil), który u niektórych gatunków osiąga długość 1 m i wagę ok. 40 kg. U podstawy owocolistków znajdują się duże zalążki. Ziarna pyłku przenoszone są przez wiatr. Gdy dostaną się na okienko zalążka, ośrodek wydziela krople lepkiego płynu, do którego przylepia się pyłek. Wysychający płyn wciąga pyłek do środka zalążka. Ziarno pyłku kiełkuje i powstająca łagiewka pyłkowa wrasta w ośrodek zalążka. Plemniki posiadają liczne wici. Po zapłodnieniu powstają nasiona, które po odpadnięciu od rośliny macierzystej natychmiast kiełkują. Nasiona sagowców nie mają charakteru przetrwalnikowego.
Przedstawicielami sagowców są m.in.: stangeria dziwna (Stangeria eriopus) i Microcycas calocoma.
Gniotowe (Gnetophyta)
Gniotowe to klasa nagozalążkowych wielkolistnych, licząca obecnie ok. 80 gatunków. Grupa ta jest wyjątkowa, gdyż jej przedstawiciele posiadają szereg nietypowych cech – zaliczamy do nich: obecność naczyń w drewnie wtórnym, brak rodni w gametoficie żeńskim, redukcję gametofitu męskiego do tworu dwukomórkowego. Cechy te zbliżają gniotowe do roślin okrytonasiennych.
Gniotowe dzielą się na trzy rzędy: przęślowce (Ephedrales), welwiczjowce (Welwitschiales) oraz gniotowce (Gnetales). Charakterystykę każdego z wymienionych rzędów zawiera poniższa tabela interaktywna.
Nagozalążkowe drobnolistne (Coniferophytina)
Miłorzębowe (Ginkgopsida)
Klasa miłorzębowe jest reprezentowana przez jeden współcześnie żyjący gatunek – miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), zwany też miłorzębem japońskim. Jest to gatunek endemiczny, występujący na stanowiskach naturalnych jedynie w południowo‑wschodnich Chinach. W naszej strefie klimatycznej jest rośliną ozdobną, często sadzoną w parkach i ogrodach.
Miłorząb dwuklapowy jest drzewem osiągającym wysokość ok. 30 m. Pień jest silnie rozgałęziony, a w budowie anatomicznej zaznacza się dobrze rozwinięte drewno wtórne. Obecne są długo- i krótkopędy, z których wyrastają charakterystyczne liście – wachlarzowate, widlasto unerwione, osadzone na ogonkach. Jesienią liście przebarwiają się i na zimę opadają z drzewa. Miłorząb to roślina dwupienna i wiatropylna. Rozwój gametofitu męskiego i żeńskiego oraz proces zapylenia i zapłodnienia przebiegają podobnie jak u sagowców.
Szpilkowe (Coniferopsida)
Klasa szpilkowe (inaczej iglaste) to najliczniejsza grupa wśród nagonasiennych. Szacuje się, że należy do niej ok. 600 gatunków. Rośliny te występują w strefie klimatu umiarkowanego oraz w strefie borealnej. Szpilkowe mają przeważnie postać drzew, nierzadko osiągających znaczne wysokości (np. sekwoja wieczniezielona – Sequoia sempervirens osiąga ok. 110 m wysokości). Rzadziej mają postać krzewów (np. sosna górska – Pinus mugo, zwana także kosodrzewiną). W budowie wtórnej pnia szpilkowych zaznacza się obecność zwartej kolumny drewna wtórnego, zbudowanego wyłącznie z cewek. W części szczytowej pień rozgałęzia się i tworzy koronę. Na młodych gałęziach obecne są liście, które najczęściej mają postać sztywnych igieł. Przeważnie posiadają one po dwie wiązki przewodzące, biegnące równolegle przez całą długość liścia. U szpilkowych można wyróżnić zarówno krótkopędy, jak i długopędy. Większość roślin z tej klasy jest zimozielona, a ich liście utrzymują się na pędach nawet do 10 lat. Wyjątkiem są drzewa z rodzaju modrzew (Larix), zrzucające liście na zimę. Szpilkowe są wiatropylnewiatropylne i jednopiennejednopienne.
Cisowate (Taxaceae)
Rodzina cisowate reprezentowana jest przez zimozielone drzewa lub krzewy, zwykle dwupienne i wiatropylne. Rośliny te nie wytwarzają żywicy. Kwiaty męskie mają tarczkowate pręciki, które po spodniej stronie zawierają kilka woreczków pyłkowych. Kwiaty żeńskie posiadają jeden zalążek w nasadzie otoczony pierścieniowatym zgrubieniem. Nasiona okryte są mięsistą, jadalną osnówką. Przynależność systematyczna cisowatych wciąż nie jest jasna. Ich przedstawiciel we florze Polski to cis pospolity (Taxus baccata).
Rodzina cyprysowatych (Cupressaceae)
Rodzina cyprysowatych jest reprezentowana przez zimozielone krzewy, rzadziej drzewa, zarówno jednopienne, jak i dwupienne. Ich liście są łuskowate, niekiedy także szpilkowate, ustawione naprzeciwlegle lub po trzy w okółku. Kwiaty męskie mają postać drobnych szyszkowatych strobili. Kwiaty żeńskie tworzą łuski nasienne ułożone parami lub w okółkach, przeważnie z dużą liczbą zalążków na jednej łusce. Kwiaty żeńskie tworzą szyszki, czasem zmięśniałe szyszkojagody. Przedstawiciele cyprysowatych we florze Polski to jałowiec pospolity (Juniperus communis) i jałowiec sabiński (Juniperus sabina).
Sosnowate (Pinaceae)
Rodzina sosnowatych reprezentowana jest przez ok. 240 gatunków. Większość z nich to drzewa, rzadziej krzewy, jednopienne i wiatropylne. Liście, zawsze mające postać igieł, umieszczone są na krótkopędach (np. rodzaj sosna Pinus), długopędach (np. rodzaj jodła Abies) lub jednocześnie na krótkopędach i długopędach (np. rodzaj modrzew Larix). Kwiaty męskie mają postać niewielkich szyszkowatych strobili. Kwiaty żeńskie tworzą dwa rodzaje łusek: nasienne i wspierające, które zestawione są w szyszkę. W czasie dojrzewania nasion szyszka żeńska drewnieje i rozchyla się. Wysypujące się nasiona zaopatrzone są w błoniaste skrzydełko, dzięki któremu mogą być one rozsiewane przez wiatr. Przedstawiciele sosnowatych występujące w Polsce to jodła pospolita (Abies alba) i sosna zwyczajna (Pinus sylvestris)
Słownik
występowanie męskich i żeńskich organów rozrodczych na różnych osobnikach
forma ekologiczna roślin korzystająca z innej rośliny jako podpory, przystosowana do życia w środowiskach cienistych i wilgotnych; zwykle samożywna, rzadziej pasożytnicza
gatunki roślin i zwierząt występujące tylko w określonych miejscach na świecie, a ze względu na istnienie bariery geograficznej obecne na ograniczonym obszarze
gatunek występujący współcześnie w tym samym regionie geograficznym, co niegdyś, którego zasięg został jednak drastycznie zredukowany do pojedynczych, małych populacji
występowanie męskich i żeńskich organów rozrodczych na tym samym osobniku
(Gymnospermae; gr. gymnos – nagi, sperm – nasienie) grupa roślin nasiennych, tworząca nieosłonięte zalążki i nasiona, leżące bezpośrednio na łuskach nasiennych
twór będący mięsistą osłonką otaczającą nasiona całkowicie lub częściowo
proces zapylania kwiatów za pośrednictwem owadów; u nagonasiennych: przenoszenie przez owady ziaren pyłku (mikrospor) z pręcików (mikrosporofili) na okienko zalążka
gametangium żeńskie o butelkowatym kształcie, otoczone wielokomórkową i jednowarstwową ścianą, wytwarzające jedną komórkę jajową. W typowej formie występuje u mszaków i paprotników; u nagonasiennych ma postać zredukowaną
liść wegetatywny, niewytwarzający narządów i komórek służących do rozmnażania płciowego
sporofil; liść wyrastający na sporoficie, wytwarzający zarodnie (sporangia) z zarodnikami (sporami)
kłos zarodnionośny znajdujący się na szczycie pędu, będący skupieniem liści zarodnionośnych (sporofili). W typowej formie występuje u paprotników; u nagonasiennych ma postać szyszkowatą
przeniesienie ziaren pyłku (mikrospor) przy pomocy wiatru – u nagonasiennych z pręcików (mikrosporofili) na okienko zalążka
żyjące współcześnie gatunki roślin lub zwierząt, które występowały na Ziemi w dawnych epokach geologicznych i dotrwały do czasów współczesnych w niezmienionej formie