Aluzja literacka (fr. allusion, łac. alludere – żartem do czegoś przymawiać) to pojawiające się w utworze (bez względu na jego rodzaj i gatunek) różnego typu świadome nawiązania autora do innego dzieła literackiego. Opierają się one na wskazaniu sygnałów, które odsyłają czytelnika do innego tekstu, niekiedy szerzej – całego cyklu utworów, stylu danego pisarza, a nawet do szerokiego zjawiska literackiego.

Do najczęściej stosowanych typów aluzjiŹródłotypów aluzji należą:

• odwołanie do tytułu (np. Zygmunt Krasiński, Nie‑boska komedia jako nawiązanie do Boskiej komedii Dantego),

• nawiązanie do sytuacji przedstawionej w innym dziele (np. Julian Tuwim, Spacer antyczny a sytuacja liryczna w utworze Seweryna Goszczyńskiego Pożegnanie kochanki),

• przywołanie całokształtu utworu (np. polemiki w utworach Juliusza Słowackiego z dziełami Adama Mickiewicza),

• odniesienia do elementów świata przedstawionego (np. motyw „złotego rogu” w Rocie Marii Konopnickiej jako przywołanie symbolu z Wesela Stanisława Wyspiańskiego),

• nawiązania stylistyczno‑frazeologiczne, czyli posłużenie się cytatem z innego utworu,

• nawiązania wersyfikacyjne i rymowe (np. rym zdrowie – dowie w inwokacji Pana Tadeusza – powtórzony za fraszką Jana Kochanowskiego Na zdrowie).

Aluzja literacka wiąże utwór z tradycją literackątradycja literackatradycją literacką. Może świadczyć o akceptacji przez autora określonych wzorców, ale niekiedy jest to aluzja o charakterze polemicznym, krytycznym, żartobliwym, a nawet prześmiewszym. Jest komentarzem do analizowanego utworu i wzbogaca jego interpretację, choć odwołuje się do świadomości i wiedzy czytelnika. Żeby móc poprawnie zinterpretować znajdującą się w utworze (a niekiedy głęboko ukrytą) aluzję, najpierw trzeba umieć ją dostrzec.

Aluzja literacka zawarta w w scence Ildefonsa Konstantego Gałczyńskiego Żarłoczna Ewa odsyła czytelnika do jednego z najważniejszych tekstów dla całej kultury śródziemnomorskiej: Biblii.

Słownik