Współczesna filozofia polska

Czym jest filozofia polska w wieku XX?

Trudno jednoznacznie zdefiniować wyrażenie filozofia polska. Definiując je, można brać pod uwagę narodowość filozofa, obywatelstwo (np. I i II Rzeczpospolita była państwem wielonarodowym), język czy choćby przynależność ideową do sprawy polskiej. Wydaje się, że najbezpieczniej będzie przyjąć, iż filozofia polska to ta, która uprawiana jest przez osoby związane z Polską przez obywatelstwo bądź język i na których myśl wpływ wywarły losy i warunki bytu szeroko rozumianego narodu polskiego. W ten sposób filozofia polska jest wypadkową dwóch czynników: po pierwsze, tendencji i nurtów w filozofii w ogóle (lepiej lub gorzej w różnych epokach przez Polaków przyswajanych), po drugie, specyficznych polskich uwarunkowań, a to w rozumieniu potrzeb (jak potrzebą kiedyś była tzw. praca u podstaw), a to  w rozumieniu dziejów, których tragizm dostarczał bogatej pożywki dla refleksji filozoficznej, a to w rozumieniu specjalnych okoliczności (na przykład konspiracyjnych czy opozycyjnych), w jakich filozofia ta była uprawiana. Pod tak bardzo szeroko rozumianą kategorię podpada olbrzymia liczba myślicieli, część z nich odznacza się znaczną oryginalnością, część przy tym niemal jest całkowicie szerszym kręgom odbiorców nieznana.

Wyzwania i tendencje

Co kształtowało filozofię polską w wieku XX? Dla wielu osób XX‑wieczne dzieje Polski były trudnym wyzwaniem, zarówno duchowym, jak i intelektualnym. Filozofowie, którzy urodzili się pod koniec XIX w., byli świadkami skrajnych wydarzeń, jak rewolucja roku 1905, I wojna światowa, odzyskanie przez Polskę niepodległości i burzliwe dwudziestolecie, kolejna wojna światowa, wreszcie opresyjny reżimreżimreżim stalinowski.

R1HqdrvVCfTXn1

Ilustracja przedstawia plakat z napisem Hej! Kto Polak na bagnety!. Na plakacie znajdują się trzej mężczyźni. Mężczyzna po lewej stronie ubrany jest w długi płaszcz, ma na głowie słomkowy kapelusz. W ręku trzyma kosę z ostrzem osadzonym na sztorc. Mężczyzna znajdujący się na środku plakatu ubrany jest w mundur wojskowy, ma czapkę z orłem i trzyma karabin. Mężczyzna po prawej stronie ubrany jest w strój robotniczy — czerwoną koszulę i szary fartuch. Trzyma w lewej ręce granat. W tle za mężczyznami znajdują się kłęby dymu.

Z jednej więc strony wyzwaniem dla myślicieli polskich był fakt odzyskania przez ich kraj niepodległości. Chodziło o ustalenie tożsamości współczesnego Polaka – trzeba było stworzyć i zdefiniować nowy horyzont ideowy, nowoczesny sposób myślenia. Z drugiej strony nowe zagrożenia w postaci dwóch osaczających Polskę totalitaryzmówtotalitaryzmtotalitaryzmów rodziły pytanie o sens dziejów, niemoc cywilizacji i właściwą postawę duchową, jaką należy przyjąć. Sam patriotyzm, wyrastający wprost z radości z dopiero co odzyskanej niepodległości, motywował do swego rodzaju nowej pracy u podstaw, do tłumaczeń i popularyzacji myśli powstałej w bardziej filozoficznie zaawansowanych krajach, a także do rozwijania oryginalnych badań własnych.

Po II wojnie światowej dominującą ideologiąideologiaideologią stał się marksizm, z jednej strony dostarczający narzędzi rozumienia i interpretacji otaczającej rzeczywistości (w ramach tzw. światopoglądu naukowego), z drugiej – prowokujący do buntu i intelektualnej krytyki. W końcu wyzwaniem okazał się stopniowo słabnący polski komunizm. Co w jego miejsce? Jak odbudować tradycyjne wartości i więzi międzyludzkie po spustoszeniach hitlerowsko‑stalinowskich?

Przez cały ten czas filozofowie polscy korzystali z dobrodziejstwa – z każdym dziesięcioleciem coraz bardziej dostępnego (może z wyjątkiem okresów wojen i panowania stalinizmu) – swobodnej wymiany myśli z międzynarodowym środowiskiem filozoficznym.

Polecenie 1

Stwórz mem, który będzie charakteryzował polską myśl filozoficzną XX w.

R1UEJFj1Owlas

Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.

Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.

Tekst górny

Tekst dolny

R6If5hkzdMTqE

(Uzupełnij).

---

Główne tendencje i zainteresowania współczesnej filozofii polskiej

Na uwagę zasługuje przede wszystkim polska tradycja myśli analitycznej, początkowo występująca przede wszystkim jako szkoła lwowsko‑warszawska. Warto przypomnieć, że jest to pierwsza w historii Polski formacja intelektualna, która zdobyła ogólnoświatowe uznanie. Tendencją, która wyraźnie się zaznaczyła w XX‑wiecznej myśli polskiej, jest filozofia kultury – począwszy od oryginalnego ujęcia zaproponowanego przez Stanisława Brzozowskiego, a następnie przez Leona Chwistka (1884–1944), po myśl Henryka Elzenberga i Leszka Kołakowskiego.

Słownik