Mapa myśli. Lista elementów:

• Nazwa kategorii: BERGSON
Elementy należące do kategorii BERGSON
• Nazwa kategorii: filozofia życia
• Nazwa kategorii: trwanie jako podstawa[br]jedności bytu
• Nazwa kategorii: poznanie intuicyjne
• Nazwa kategorii: przeciwstawienie poznania[br]intuicyjnego[br]poznaniu intelektualnemu
• Nazwa kategorii: przeciwstawienie jaźni[br]głębokiej[br]i jaźni powierzchownej
• Nazwa kategorii: wolność jako afirmacja[br]jaźni głębokiej
• Nazwa kategorii: religia dynamiczna[br]jako przezwyciężenie[br]przez człowieka rozłamu[br]przyrodniczego
Koniec elementów należących do kategorii BERGSON

Ilustracja interaktywna. Na obrazie znajdują się trzy kobiety oraz trzech mężczyzn. Pierwsza z kobiet, widoczna po lewej stronie, siedzi odchylona do tyłu i śmieje się. Druga, umieszczona w centrum, jest odwrócona tyłem do widza. Ma na sobie jasnoczerwoną sukienkę. Trzecia z kobiet, której profil jest częściowo widoczny z prawej strony, śmieje się wkładając papieros do ust. Trzej mężczyźni ubrani są w marynarki i białe kamizelki. Wąsaty mężczyzna po lewej siedzi wyciągnięty na krześle, a jego twarz odbija się w lustrze. Drugi, po prawej, oparty łokciem o stół. Trzeci z mężczyzn, widoczny w górnej części obrazu, pochyla się w stronę śmiejącej się kobiety. Elementy ilustracji interaktywnej: 1. Najbliższe literackie pokrewieństwo z pismami Bergsona wykazuje dzieło Marcela Prousta W poszukiwaniu straconego czasu, chociaż jest to raczej pewne podobieństwo geniuszu, niż zależność. Proust widział w Bergsonie metafizyka "największego od czasów Leibniza", taką dedykację napisał na swoim dziele ofiarowanym filozofowi; badacze sugerują, iż cechy Bergsona posiada postać Bergotte’a z wielkiego cyklu Prousta. Obraz przedstawia w centralnej części walące się i płonące w oddali miasto, nad którym unosi się chmura dymu. Na pierwszym planie widzimy uciekających z miasta troje ludzi. Poniżej, bliżej kataklizmu, widoczne są postacie, w które z góry uderza piorun. John Martin, Zniszczenie Sodomy i Gomory, 1852. 2. Podobnie jak w dziele Prousta, również w powieściach Jamesa Joyce’a i Virginii Woolf odnaleźć można wiele wspólnych wątków z filozofią Bergsona; przede wszystkim panuje w nich podobna wrażliwość na świadomość człowieka, jego wewnętrzne stany, a także przekonanie o trudności ich językowego wyrażenia. Obraz przedstawia twarz młodego mężczyzny. Ma półdługie włosy, niebieskie oczy i czerwone policzki. Christiaan Tonnis, Virginia Woolf. 3. Bergson był obok Schopenhauera i Nietzschego najważniejszym filozofem twórców młodopolskich, do których głównie trafiał tezą o istnieniu sekretnych obszarów rzeczywistości niemożliwych do poznania intelektualnego, rehabilitacją metafizyki. Bergsonizm pojawił się w polskiej literaturze pierwszych lat XX w., wypierając systematycznie Schopenhauera i Nietzschego. W młodopolskiej liryce wyrazicielem filozofii Bergsona okazał się Staff, który pojmował życie jako niekończącą się drogę ku nieznanym celom:
Obraz przedstawia starszego mężczyznę siedzącego z wyprostowanymi nogami na trawie, obok stoi mały chłopiec. Obaj wpatrują się w niebo, na którym latają ptaki. W tle widać pasące się byki. Józef Chełmoński, Bociany.
dla nie mrącej duszy biegnie prosto
Jako tęsknota ku górnym obłokom,
Gdzie (...) głód nieba gna wieczystą chłostą
(Rozkaz z tomu Uśmiechy godzin). 4. Najwybitniejszym wszakże poetą, u którego inspiracje filozofią Bergsona odgrywają najistotniejszą rolę, jest niewątpliwie Bolesław Leśmian. Poświęcił on francuskiemu myślicielowi szkic Z rozmyślań o Bergsonie (1910), w którym po Bergsonowsku dostrzegał ciągłą i konieczną styczność naszego myślenia logicznego z innym nielogicznym, bez którego to pierwsze obejść się nie może, o ile chce czynić, tworzyć i badać. Był bowiem Leśmian przekonany, że tajemnica natury, z którą się nasze logiczne myślenie liczyć musi, ma inne prawa aniżeli prawa naszej logiki. Dalsze akapity tego szkicu to piękna poetycka apologia Bergsonowskiej filozofii.

Badacze literatury podkreślają istotne znaczenie w podejmowaniu przez Leśmiana problemu nicości, ważnego przecież dla Bergsona; najwybitniejszym przykładem jest wiersz Rok nieistnienia, jedno ze szczytowych osiągnięć metafizyki Leśmianowskiej:

Bolesław Leśmian
Rok nieistnienia
Nachodzi rok nieistnienia, nadchodzi straszne bezkwiecie,
W tym roku wszystkie dziewczęta wyginą, niby motyle.
Ja pierwsza blednę samochcąc i umrzeć muszę za chwilę -
I już umieram - o, spojrzyj! - i już mnie nie ma na świecie!

Ucz się pożądać mej śmierci, ponętne pieścić nietrwanie,
Całować mrzonkę, co dla cię kształt ust czerwonych przybiera,
I wierzyć w radość mych cieni i w oczu mych obcowanie:
Nie widzi, jeno obcuje ten, co naprawdę umiera. 5. Zdjęcie przedstawia zbliżenie na wiele ustawionych obok siebie zapalonych świeczek w szklanych osłonkach. Innego rodzaju związki można dostrzec między filozofią Bergsona a myślą Przybyszewskiego. Podstawę bytu widział on w "chuci", co wyraził w pierwszym zdaniu Requiem aeternam "na początku była chuć", w której można dopatrzyć się zarówno Schopenhauerowskiej woli, jak i Bergsonowskiego élan vital; poza tym "naga dusza" Przybyszewskiego wykazuje wiele podobieństw z Bergsonowską "jaźnią głęboką". 6. Uwielbienie życia, typowe dla młodej poezji skamandryckiej, przede wszystkim Tuwima i Wierzyńskiego, który pisał: zda się nie żyję - jestem żyty (I znów jest tak ni w pięć, ni w dziewięć), czerpało swoje źródło z witalizmu Walta Whitmana i Bergsona. Niezwykle interesujące są związki filozofii Bergsona z polską awangardą. Wykładów francuskiego myśliciela słuchał w Paryżu przyszły "papież" naszych awangardzistów, twórca Awangardy Krakowskiej - Tadeusz Peiper. 7. Futurystyczna koncepcja "słów na wolności" (hasło Marinettiego) opierała się w istocie na koncepcji Bergsona, który był przekonany, że logiczny język nie jest w stanie wyrazić całego dynamizmu rzeczywistości wewnętrznej. We wstępie do pisma "Nowa Sztuka" Anatol Stern powoływał się na autorytet Bergsona, uczonego - o ileż bardziej płomiennego niż niejeden ze współczesnych artystów i kończył wstępny artykuł cytatem z Ewolucji twórczej:

...w teorii jest to rodzajem niedorzeczności chcieć poznawać inaczej niż za pomocą umysłu; ale jeżeli śmiało przyjmiemy niebezpieczeństwo, może czyn  przetnie  ten  węzeł, który  rozumowanie zawiązywało  i  nie rozwiąże. Otwartą polemikę z Bergsonowską krytyką poznania intelektualnego przeprowadził w Matce Witkacy. Polski dramaturg w "tym właśnie pogardzanym dziś intelekcie" widział jedyną szansę "odparcia historycznej prawdy, która się na nas wali". Bohater Matki w swej programowej wypowiedzi, obrzucając francuskiego filozofa ciężkimi inwektywami, stwierdzał wprost: Dlatego, że intelekt okazał się symptomem dekadencji, stać się antyintelektualistą, sztucznym durniem, blagierem à la Bergson? A nie! Na odwrót: uświadomić sobie to wszystko aż do granic ostatecznych i nie sobie tylko, ale i innym też. 8. Inspiracje filozofią Bergsona i, oczywiście, twórczością Prousta dominują wyraźnie w opowiadaniu Iwaszkiewicza Panny z Wilka.
Na obrazie znajdują się dwie kobiety i dziecko. Siedzą pod drzewem na trawie. Obok siebie mają koszyk z owocami. W tle widać góry. Henryk Siemiradzki, Sielanka.
Utwór ten bowiem nie tylko przedstawia próbę powrotu, odnalezienia przeszłości i szczęścia przez fikcyjnego bohatera, ale jest w istocie traktatem o czasie, o przemijaniu, nad którym unosi się jednak poczucie trwania wynikające ze zrozumienia roli pamięci. Albowiem, jak pisał Bergson, jeśli usuniemy żal, pozostanie tylko rzeczywistość płynąca i wdrażane przez nią, nieograniczenie odnawiane, poznawanie teraźniejszej jej postaci.