Bruzdkowanie to podziały mitotyczne zachodzące we wstępnym stadium rozwoju zarodka, tuż po zapłodnieniu komórki jajowej lub jej aktywacji w przypadku partenogenezypartenogenezapartenogenezy. Z powstających komórek – blastomerów – tworzą się warstwy zarodkowe, z których rozwiną się przyszłe narządy. Bruzdkowanie trwa aż do stadium blastuliblastulablastuli. Stadium poprzedzającym jej powstanie jest morulamorula morula.

Przebieg bruzdkowania jest charakterystyczny oraz stały dla danej grupy zwierząt.

R1QMqDE14ynJt1

Ilustracja przedstawia pięć stadiów bruzdkowania na przykładzie komórki zarodkowej ssaka. Komórka jest kulista. W pierwszym etapie widoczny podział na dwie części. W kolejnych w środku komórki pojawia się coraz więcej kulistych form.

Morula to stadium średnio zaawansowanego bruzdkowania całkowitego. Morula może (w zależności od grupy zwierząt) składać się z 8, 16, 32, 64 lub 128 blastomerów. Stadium to poprzedza wytworzenie blastuli, a więc nie zawiera jeszcze pierwotnej jamy ciała – blastocelublastocelblastocelu.

RsuxFzP6Llygq1

Ilustracja przedstawia kulistą formę z pobrużdżoną powierzchnią. To blastula. W przekroju poprzecznym środek blastuli wypełnia blastocel. Dookoła niego z przylegających do siebie komórek jest blastoderma - zewnętrzna warstwa.

Blastula to stadium rozwoju zarodkowego powstałe w wyniku bruzdkowania. Budowa blastuli zależna jest od ilości i rozmieszczenia żółtkażółtkożółtka w jaju. U większości zwierząt ma ona kształt kulistego pęcherzyka (celoblastula). Jego ściana (blastoderma) jest zbudowana z jednej lub kilku warstw komórek otaczających jamę blastuli (pierwotną jamę ciała – blastocel), która wypełniona jest płynem.

Przeczytaj więcej na ten temat w e‑materiale pt. Typy blastulDGBtFtfMoTypy blastul.

RDsjGNdEFQUGa1

Ilustracja przedstawia przekształcanie moruli w blastulę w procesie bruzdkowania. Na ilustracji są trzy kuliste formy. Pierwsza z nich zbudowana jest ze stykających się ze sobą komórek z czarnymi kropkami w środku. Następnie w środkowej części tworzy się brązowy otwór. W ostatnim etapie kulista forma ma brązowy środek. Okala ją jeden rząd komórek. Komórki przylegają do siebie. Mają kształt stożków o łagodnych wierzchołkach.

Przebieg bruzdkowania zależy od ilości żółtka zawartego w komórce jajowej.

Wyróżniamy następujące typy bruzdkowania:

Bruzdkowanie całkowite równomierne zachodzi w przypadku jaj z małą ilością żółtka, czyli tzw. skąpożółtkowych. Są to jaja:

• alecytalne – komórka jajowa pozbawiona jest substancji odżywczych (prawie nie zawiera żółtka);

• oligolecytalne – komórka jajowa zawiera niewielką ilość substancji odżywczych (żółtka).

Dzielą się one w całości na jednakowe blastomery (2, 4, 8, 16, 32 itd.), wyraźnie od siebie oddzielone.

Ten typ bruzdkowania występuje u jeżowców, osłonic, lancetnika i ssaków łożyskowych.

Bruzdkowanie całkowite nierównomierne zachodzi w przypadku jaj o średniej ilości żółtka (jaja mezolecytalne), telolecytalnych – z żółtkiem usytuowanym na jednym biegunie (wegetatywnym), natomiast cytoplazmą na drugim biegunie (animalnym), gdzie tworzy się tarczka zarodkowa (mała grupa komórek w kształcie spłaszczonego dysku).

Podczas bruzdkowania część zawierająca żółtko dzieli się wolniej na większe komórki (makromery), a część bez żółtka szybciej na mniejsze komórki (mikromery).

Ten typ bruzdkowania występuje u płazów i ryb dwudysznych.

Bruzdkowanie częściowe tarczkowe zachodzi w przypadku jaj o dużej ilości żółtka (polilecytalnych), telolecytalnych, czyli charakteryzujących się występowaniem żółtka zgromadzonego na jednym biegunie.

Podczas bruzdkowania częściowego tarczkowego podziałowi ulega tylko tarczka cytoplazmy na biegunie niezawierającym żółtka (animalnym). Masa żółtka jest materiałem biernym, który nie ulega podziałowi.

Ten typ bruzdkowania występuje u ptaków, ryb kostnoszkieletowych, stekowców.

Bruzdkowanie częściowe powierzchniowe zachodzi w przypadku jaj o dużej ilości żółtka (polilecytalnych), centrolecytalnych, czyli charakteryzujących się występowaniem żółtka zgromadzonego w środku jaja.

Podziałowi ulega tylko część cytoplazmy pozbawiona żółtka, zlokalizowana na powierzchni jaja (obwodzie). Masa żółtka jest materiałem biernym, który nie ulega podziałowi.

Ten typ bruzdkowania występuje u wielu stawonogów.

Więcej na temat klasyfikacji komórek jajowych ze względu na ilość i położenie żółtka przeczytasz w e‑materiale Typy budowy komórek jajowych.

Słownik