Koncepcja kultury

Na gruncie sformułowanej przez Henryka Elzenberga koncepcji wartości, koncepcji silnie obiektywistycznej (Elzenberg uważał, że nie ma sensu mówić o wartościachwartościwartościach, jeśli są subiektywne), powstała następnie równie obiektywistyczna oryginalna koncepcja kultury. Kultura to suma wysiłków człowieka, które mają na celu zwiększenie ilości wartościowych stanów rzeczy w świecie. Tak rozumianą kulturę Elzenberg odróżniał od cywilizacji, którą określał jako sumę technicznych wysiłków człowieka, mających na celu zapanowanie nad przyrodą, by bardziej podporządkować ją potrzebom człowieka. Kultura i cywilizacja są więc dwoma różnymi porządkami, bardzo często zresztą wchodzącymi ze sobą w konflikt.

Elzenberg dowodził przy tym, że tak rozumiana kultura jest człowiekowi niezbędna w budowaniu poczucia sensu życia. Ani wartości utylitarneutylitarnyutylitarne, ani hedonistycznehedonizmhedonistyczne sensu życia nie dostarczają. Ów sens życia Elzenberg definiował następująco: życie nasze ma sens wtedy, gdy mamy podstawy wierzyć, że w efekcie naszych działań może się zwiększyć suma wartościowych stanów rzeczy w świecie. By ta definicja miała sens, trzeba przyjąć istnienie wartości obiektywnych oraz że człowiek może je jakoś poznać i zrozumieć.

Polecenie 1

Stwórz mem, który będzie potwierdzał teorię Elzenberga o tym, że cywilizacja i kultura często wchodzą ze sobą w konflikt.

R1VPLOBuPYe7Y

Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.

Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.

Tekst górny

Tekst dolny

R17HrPEsNo2eb

(Uzupełnij).

Elzenbergowi zarzucano nieraz, że w swoich poglądach, w których odcinał się bardziej niż zdecydowanie od wszelkich form instytucjonalnej religii, wartościom nadał rangę świętości, której ludzie religijni poszukują w sferze sacrumsacrumsacrum. Na zarzuty odpowiedział z charakterystyczną przewrotnością:

Pesymizmy

Zdefiniowany przez pryzmat Elzenbergowskiej koncepcji wartości pesymizmpesymizmpesymizm to stanowisko ujemnie oceniające świat jako całość bądź jakąś część tego świata, która dla człowieka ma specjalne znaczenie. Badacze twórczości Elzenberga wyróżniają trzy rodzaje pesymizmów: kosmologicznykosmologiakosmologiczny, antropologicznyantropologia kulturowaantropologiczny i dziejowy.

To deprymujące, że my tu zmagamy się niestrudzenie z podniesieniem jakości życia ludzkiego, podczas gdy świat ma to za nic, nie robi mu to po prostu żadnej różnicy.

Pesymizm antropologiczny to ujemna ocena natury człowieka. Elzenberg wyróżnił u człowieka dwa motywy złych czynów. Albo postępujemy źle ze względu na samo zło, albo dlatego, że to nam daje w efekcie jakąś korzyść lub przyjemność. Ten pierwszy przypadek jest przypadkiem diabła, ten drugi – przypadkiem świni. Zdaniem Elzenberga, przytłaczająca większość ludzi to świnie. Diabły to dewiacje.

Pesymizm dziejowy jest logiczną konsekwencją dwóch poprzednich. Dzieje ludzkości nie wiążą się z przyrostem wartościowych stanów rzeczy. Cywilizacja co prawda się rozwija, ale nie jest ani lepiej, ani piękniej. Jest tak samo. Liczba barbarzyńców wśród ludzi jest stała, a ci współcześni różnią się od swych poprzedników jedynie tym, że mają w rękach bardziej niebezpieczne zabawki. Historia ludzkości to ni mniej ni więcej tylko historia świństw.

Cóż zatem pozostaje? Przeciągać na swoją stronę wartościowe jednostki i, obok głównego nurtu dziejów, uprawiać własny strumyk prawdziwej kultury.

W stronę mistyki

Na późniejszym etapie swej pracy Elzenberg zaczął coraz wyraźniej oscylować w stronę indywidualistycznie zorientowanego mistycyzmu, poszukując stanów umysłu, w których przekracza się rzeczywistość doczesną i osiąga jakąś inną. Opisowi tej rzeczywistości i drogi do niej filozof poświęcił szereg niepublikowanych za życia tekstów.

Elzenberg nigdy też nie mówił o Bogu, ale raczej, trochę w duchu buddyzmu, który go fascynował, czy stoickiego panteizmu, pod którego wpływem także pozostawał, o rzeczywistości transreicznej (przekraczającej to, co związane z poznawanymi zmysłowo rzeczami) czy o Nieokreślonym. Obstawał wszak przy tym, że człowiek i tutaj czegoś „doświadcza”, jakkolwiek nie jest to doświadczenie w tradycyjnym tego słowa znaczeniu.

Późna filozofia Elzenberga jest więc coraz bardziej zabarwiona religijnie, jakby zrezygnowawszy z urzeczywistnienia wartości w świecie, zdecydował się szukać jakiejś ich esencji poza światem.

Słownik