Przeczytaj
Najważniejsze elementy cywilizacjicywilizacji
Najważniejsze elementy cywilizacji to:
forma organizacji społeczeństwa, czyli to, w jaki sposób i w jakich ramach ludzie tworzą wspólnotę, np. rodzinę, ród, plemię, miasto, państwo;
ustrój polityczny, czyli jak sprawowane są rządy (np. rządy jednostki albo kolegialne formy sprawowania władzy);
podziały społeczne, tj. funkcjonowanie określonych prawem grup w ramach jednego społeczeństwa, np. arystokracji i ludu, wolnych i niewolników;
dorobek materialny, np. budynki, przedmioty użytkowe (narzędzia, ubrania, książki itp.), oraz technologie jego wytwarzania;
język i literatura oraz dzieła sztuki.
- Nazwa kategorii: Elementy cywilizacji
- Nazwa kategorii: forma organizacji społeczeństwa
- Nazwa kategorii: ustrój polityczny
- Nazwa kategorii: podziały społeczne
- Nazwa kategorii: dorobek materialny
- Nazwa kategorii: język i literatura oraz dzieła sztuki Koniec elementów należących do kategorii Elementy cywilizacji
- Elementy należące do kategorii Elementy cywilizacji
Jak widać, „cywilizacja” to pojęcie niezmiernie szerokie. Nic więc dziwnego, że znajduje ono zastosowanie w najbardziej pojemnym wyrażeniu: „cywilizacja ludzka”, obejmującym całość duchowego, materialnego i organizacyjnego dorobku ludzkości od zarania dziejów do dziś. Z ponadczasowym aspektem cywilizacji mamy do czynienia również wtedy, gdy stosujemy to określenie wobec grup będących częścią ludzkości, np. mówiąc „cywilizacja chińska”, mamy na myśli wszystko, co Chińczycy wypracowali od głębokiej starożytności aż po czasy nam współczesne. Słowo „cywilizacja” jest też używane w odniesieniu do zjawisk historycznych, skończonych, niemających bezpośredniej kontynuacji, np. „cywilizacja Majów”, „cywilizacja Sumeru”.
Kultura
Starożytni Rzymianie używali słowa „kulturakultura” w znaczeniu uprawy ziemi, a także kultywowania sztuk oraz nauk. Termin „kultura” najczęściej jest traktowany jako węższy niż „cywilizacja”, chociaż obejmuje dokładnie ten sam zakres zjawisk, np. „kultura francuska” (zawężenie etniczno‑geograficzne) w ramach „cywilizacji europejskiej” albo „kultura państwa pierwszych Piastów” w ramach „cywilizacji średniowiecza”. Często słowem „kultura” określa się jeden dział ludzkiej działalności czy wytwórczości, np. „kultura materialna”, „kultura duchowa”. Generalnie jednak oba terminy – „cywilizacja” i „kultura” – można stosować zamiennie.
Jakie znaczenie dla powstania cywilizacji ludzkich miało pismo?
„Cywilizacja” i „kultura” to pojęcia odnoszące się zarówno do spuścizny duchowej, jak i materialnej. Oba rodzaje dziedzictwa pozostawionego przez dawne społeczności są zresztą nierozdzielne. HistoriaHistoria cywilizacji i kultury jest przede wszystkim historią zorganizowanych grup ludzi. Musi bowiem istnieć jakaś wspólnota – społeczność świadoma własnej odrębności – aby mogła powstać cywilizacja i żeby możliwe było przekazywanie dorobku kulturowego z pokolenia na pokolenie. To jednak jedyny warunek. Nie ma „przepisu” na cywilizację, czyli jednorodnego zespołu czynników i okoliczności prowadzących do jej powstania i rozkwitu. Śledzenie narodzin różnych kultur będzie więc przede wszystkim obserwacją różnych dróg kształtowania i wewnętrznego różnicowania się społeczeństw.
Czas i historia
Można mówić o dwojakim charakterze doświadczenia upływu czasu. Obserwując przyrodę, zauważamy powtarzające się cykle: następstwo tych samych faz księżyca lub pór roku. Taki czas można nazwać cyklicznym. Gdy przyglądamy się różnym fazom ludzkiego życia, poznajemy drugi rodzaj czasu – niepowtarzalny, linearnylinearny (z łac. linea – linia). Tylko raz świadomie przeżywamy dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały. Czas linearny można nazwać historycznym i to zapewne obserwacja jednostkowego życia doprowadziła człowieka do odkrycia historii w jej najbardziej podstawowym aspekcie jako próby zapamiętania tego, co wydarzyło się w przeszłości.
Wyjaśnij, jaką rolę odgrywa czas w historii. Na czym polega względny charakter upływu czasu?
Pamięć ludzka ma oczywiście swoje ograniczenia. Żaden człowiek, nawet gdy prowadzi pamiętnik, nie jest w stanie zapamiętać całego swojego życia. Historyk staje przed identycznym problemem. Jedynie częściowo może on opisać dzieje dawnych ludów i pojedynczych osób. Źródła wiedzy historycznej pozwalają poznać tylko fragment tego wszystkiego, co się wydarzyło. Na ich podstawie historyk konstruuje obraz przeszłości. Historia jest więc tylko naszą wiedzą o tym, czego dokonali ludzie, znacznie węższą od dziejów, czyli wydarzeń, które w rzeczywistości miały miejsce.
Refleksja nad czasem musi historykowi towarzyszyć nieustannie. Badania nad życiem dawnych ludzi powinny uwzględniać to, co stałe, i to, co zmienne. Gdy analizujemy dzieje, oprócz opisywania jakiegoś faktu staramy się znaleźć jego logiczne przyczyny i konsekwencje (takie założenie przyjęli już starożytni Grecy).
Nie znaczy to jednak, że w historii istnieją stałe i pewne mechanizmy. Dzieje różnych społeczeństw w różnych okresach biegną swoimi torami. Możemy oczywiście uchwycić podobieństwa, ale nigdy nie możemy, posługując się wiedzą historyczną, przewidzieć dalszego rozwoju wydarzeń. Rzetelny historyk powinien szukać podobieństw dopiero po wskazaniu wszystkich różnic.
Polskie słowo „historia” zapożyczone zostało z języka greckiego, w którym historia oznacza badanie, informacje, opowiadanie, wreszcie – dzieje. Z kolei sam termin „historiografiahistoriografia” to dziejopisarstwo, czyli piśmiennictwo dotyczące wydarzeń, postaci i procesów historycznych (zawiera także cząstkę -grafia, która pochodzi od greckiego czasownika graphein – skrobać, rytować, rysować, pisać).
Historycy, zwłaszcza ci, którzy badają najdawniejsze epoki dziejów ludzkości, bardzo często korzystają z dorobku innych nauk, takich jak archeologia, antropologiaantropologia i etnologia.etnologia.
Nazwa „archeologia” oznacza po grecku opowiadanie o dawnych dziejach. Archeolodzy zajmują się odkrywaniem i interpretowaniem materialnych wytworów cywilizacji i wszelkich śladów działalności ludzkiej. Zabytki dawnych kultur odnajdywane są i zabezpieczane dzięki wykopaliskom archeologicznym. Do określania wieku i właściwości odkrytych przedmiotów stosowane są coraz nowocześniejsze metody badania materiałów, z których zostały one wykonane. Archeolodzy konfrontują wyniki analiz ze źródłami pisanymi i poglądami antropologów.
Wyjaśnij, w jaki sposób wyniki prac archeologów mogą przysłużyć się historykom.
Antropologia to słowo utworzone ze złożenia dwóch greckich wyrazów: anthropos – człowiek i logos – słowo, nauka. Jak wynika z nazwy, antropologia jest nauką o człowieku. Antropolodzy badają zarówno biologiczny, psychologiczny, jak i kulturowy wymiar funkcjonowania zbiorowości ludzkich. Ścieżki historyków i antropologów przecinają się szczególnie często przy okazji badań nad kulturotwórczymi działaniami dawnych społeczeństw i przy porównywaniu duchowych aspektów ich kultur. Badacze europejscy tę część antropologii, która zajmuje się kulturą, nazywają antropologią kulturową.
Wyjaśnij, czemu ma służyć przedstawione na zdjęciu porównanie czaszki ludzkiej ze zwierzęcymi.
Słownik
(z gr. anthropos – człowiek + logos – słowo, nauka) nauka o człowieku
(z łac. civis D. civilis – obywatel) stan rozwoju społeczeństwa na danym etapie historycznym, uwarunkowany wieloma czynnikami, w tym przyrodniczymi; również ogół dóbr materialnych, środków oraz umiejętności osiągnięty przez określone społeczeństwo w danej epoce historycznej
(z gr. ethnos – lud + logos – słowo, nauka) nauka, której przedmiotem badań jest człowiek jako społeczny twórca kultury
(gr. historia – badanie, dochodzenie do wiedzy) badanie, informacja, opowiadanie, wreszcie – dzieje; to także nauka humanistyczna zajmująca się badaniem przeszłości oraz działań i wytworów rąk ludzkich
(z gr. historia + graphein – skrobać, rytować, rysować, pisać) dziejopisarstwo, czyli piśmiennictwo dotyczące wydarzeń, postaci i procesów historycznych
(z łac. cultura – uprawa, od colere – uprawiać) materialny i umysłowy dorobek społeczeństwa na danym etapie rozwoju (danej cywilizacji)
(z łac. linea – linia) przebiegający w sposób ciągły; czas linearny zakłada rozróżnienie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości
Słowa kluczowe
cywilizacja, kultura, archeologia, antropologia, historia, prehistoria, pradzieje
Bibliografia
J. Topolski, Wprowadzenie do historii, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001.
J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
A. Swieżawski, Warsztat naukowy historyka. Wstęp do badań historycznych, Wydawnictwo WSP, Częstochowa 1999.
Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.