Podczas lekcji fizyki przeprowadziliśmy eksperyment polegający na mierzeniu zależności między napięciem na diodzie półprzewodnikowej a natężeniem przepływającego przez nią prądu. Mogłoby się też zdarzyć, że mierzylibyśmy wartości temperatury powietrza przez pewien czas. Teraz musimy zdecydować, którego wykresu użyjemy do reprezentacji wyników badań, a którego do pokazania wyników badań w poszczególnych dniach.

Główna różnica między wykresami punktowymi i liniowymi leży w sposobie, w jaki obrazują one dane na osi poziomej.

W przypadku wykresu punktowego jest to oś wartościoś wartościoś wartości. Pozwala ona na przedstawianie wartości numerycznych lub wartości dat (np. dni, godzin).

Dla wykresu liniowego jest to oś kategoriioś kategoriioś kategorii – może być ona tylko osią tekstu lub daty. Należy podkreślić, że daty będą wyświetlone chronologicznie, nawet jeżeli w zbiorze danych nie są one uporządkowane. Oznacza to, że w zestawieniu, z którego chcemy utworzyć wykres, dane umieszczane na osi poziomej muszą być tekstem lub datą. W przeciwnym razie arkusz kalkulacyjny potraktuje dane jako kolejne wartości, dodając nową serię danych i umieszczając automatycznie wygenerowane wartości liczbowe (1, 2, 3, ...) na osi poziomej.

Dwa typy osi różnią się również pod względem możliwości skalowania prezentowanych na nich wartości. W przypadku osi wartości mamy więcej możliwości ustawiania w porównaniu z osią kategorii. W osi wartości istnieje możliwość np. określania granic (minimum i maksimum), jakie będą wyświetlane na osi.

Zatem wykres punktowy składa się z dwóch osi wartości: pionowej i poziomej. W przypadku wykresu liniowego pionową osią jest oś wartości, a poziomą oś kategorii.

Wykres punktowy – tworzenie i formatowanie

Przygotujmy wykres reprezentujący zależności między napięciem i opornością w układzie elektrycznym. W tej sytuacji możemy użyć wykresu punktowego. Aby utworzyć go w arkuszu kalkulacyjnym, wykonaj następujące czynności:

1. Zaznacz dane, z których chcesz stworzyć wykres.

2. Przejdź do zakładki Wstawianie i naciśnij przycisk Wstaw wykres punktowy (X,Y) lub bąbelkowy.

3. Pojawią się podtypy wykresów – wybierz Punktowy (po najechaniu kursorem myszy na podtyp, pojawi się jego nazwa i opis).

4. Wybierz pole wykresu – na wstążce pojawią się wtedy zakładki Projekt wykresu i Formatowanie.

5. W zakładce Projekt wykresu zaznacz typ odpowiedniego wykresu.

6. Zaznacz tytuł wykresu, aby go zmienić.

7. W zakładce Projekt wykresu wybierz opcję Dodaj element wykresu, a następnie Tytuły osi.

8. Dodaj tytuły osi.

9. Jeżeli chcesz sformatować tytuł osi, wybierz zakładkę Formatowanie i zaznacz oś (można zmienić m.in. umiejscowienie, rozmiar, kierunek tekstu).

Sporządźmy wykres punktowy na podstawie następujących danych:

R1Q8vW47arx3y

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W kolumnach A, B wprowadzono dane dotyczące punktów x i y. W arkuszu kolejno dodano opisy: w komórce A1 x, w komórce B1 y. W kolumnie A w komórkach od A2 do A21 wpisano wartości punktu x. W kolumnie B w komórkach od B2 do B21 wpisano wartości punktu y.

Najpierw zaznaczymy dane, a następnie w zakładce Wstawianie wybierzemy opcję Wykres punktowy. Ukaże się wykres:

RFjkX7QIjuwEO

Ilustracja przedstawiająca wykres punktowy. Na pionowej osi umieszczono liczby ze skokiem co 100, od -100 do 900. Na poziomej osi umieszczono liczby ze skokiem co 5, od 0 do 25. Punkty na wykresie przybierają kształt łuku wygiętego w dół.

Teraz dodamy do wykresu elementy zwiększające czytelność. Zaczniemy od tytułu wykresu oraz tytułów osi. W tym celu zaznaczymy wykres, a następnie przejdziemy do zakładki Projekt wykresu, gdzie używając opcji Dodaj element wykresu, dodamy wspomniane elementy.

RrQBqWLMvbo72

Ilustracja przedstawiająca wykres punktowy zatytułowany Wykres y(x). Na pionowej osi umieszczono liczby ze skokiem co 100, od -100 do 900, i dodano opis y. Na poziomej osi umieszczono liczby ze skokiem co 5, od 0 do 25, i dodano opis x. Punkty na wykresie przybierają kształt łuku wygiętego w dół.

Następnie zastosujemy formatowanie osi. Ustalimy, że wartości na osi pionowej będą zwiększać się ze skokiem wynoszącym 50. W tym celu zaznaczamy oś pionową i po naciśnięciu prawego przycisku myszy, wybieramy opcję Formatuj oś. W oknie, które się pojawi, ustawiamy jednostkę główną na 50.

RE0rlF4ECpCbD

Ilustracja przedstawiająca okno dotyczące formatowania osi. W oknie rozwinięto segment Opcje osi. W segmencie Opcje osi pod nagłówkiem Granice znajdują się pola: Minimum z wpisaną wartością -50,0 oraz Maksimum z wpisaną wartością 850,0. Obok każdej wartości wyraz Automatyczne. Dalej, pod nagłówkiem Jednostki znajdują się pola: Główne z wpisaną wartością 50,0 oraz Pomocnicze z wpisaną wartością 10,0. Obok wartości Główne w polu wpisano Resetuj. Obok wartości Pomocnicze wyraz Automatyczne. Poniżej, pod nagłówkiem Przecięcie z osią poziomą, radialne pola wyboru: Automatyczne, Wartości osi, Wartość maksymalna osi. Zaznaczono pierwszą opcję. Następnie, obok nagłówka Jednostki wyświetlana, pole z wybraną opcją Brak. Poniżej niedostępne pole wyboru: Pokaż jednostki wyświetlania na wykresie. Dalej kolejne pola wyboru: Skala logarytmiczna oraz Wartość w kolejności odwrotnej. Wartość 50,0 pola Główne wyróżniono czerwonym obramowaniem

Wykres jest gotowy:

RlxWzBNujfBS9

Ilustracja przedstawiająca wykres punktowy zatytułowany Wykres y(x). Na pionowej osi umieszczono liczby ze skokiem co 50, od -50 do 850, i dodano opis y. Na poziomej osi umieszczono liczby ze skokiem co 5, od 0 do 25, i dodano opis x. Punkty na wykresie przybierają kształt łuku wygiętego w dół.

LibreOffice Calc

1. Wybierz komórki zawierające dane, które chcesz umieścić na wykresie.

2. Kliknij ikonę Wstaw wykres na standardowym pasku narzędzi lub z menu głównego wybierz Wstaw | Wykres.

3. Widoczny jest teraz podgląd wykresu oraz kreator wykresów.

4. Wybierz główny typ wykresu, w tym wypadku – punktowy.

5. Zawartość po prawej stronie zmieni się i – w zależności od głównego typu wykresu – będzie dostępnych więcej opcji.

6. Zakładka Seria danych – na tej stronie Kreatora wykresów można oddzielnie zmienić zakres źródeł dla wszystkich serii danych wraz z ich etykietami. Można także zmienić zakres kategorii. Najpierw wybierz zakres danych na stronie Zakres danych, a następnie usuń niepotrzebne serie danych lub dodaj serie danych z innych komórek wedle potrzeb.

7. Zakładka Elementy wykresu – na tym ekranie Kreatora wykresów można określić, które elementy wykresu mają być pokazywane.

8. Kliknij przycisk Zakończ na dowolnej stronie kreatora, aby zamknąć kreatora i utworzyć wykres, używając bieżących ustawień.

Wykres funkcji

Dla przedstawionej funkcji wykorzystamy wykres punktowy.

Wykonaj następujące czynności:

1. Określ zakres wartości x, dla jakich chcesz utworzyć wykres. W przykładzie posłużymy się wartościami x z zakresu <-5, 5>.

2. Przygotuj zestawienie składające się z dwóch kolumn. Nadaj im odpowiednie tytuły: x, y.

3. W pierwszej kolumnie umieść wartości z zakresu <-5, 5> z określonym krokiem. W przykładzie będzie to wartość 0,1.

4. W drugiej kolumnie wykorzystaj wskazany wzór i określ wartość funkcji przy każdej wartości parametru x.

5. Zaznacz zestawienie, a następnie utwórz wykres punktowy.

Efekt powinien być podobny do tego:

RULJTHtUMX4Rr

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza Excel. W kolumnach A, B wprowadzono dane dotyczące punktów x i y. W arkuszu kolejno dodano opisy: w komórce A1 x, w komórce B1 y. W kolumnie A w komórkach od A2 do A19 wpisano wartości punktu x. W kolumnie B w komórkach od B2 do B19 wpisano wartości punktu y. Obok danych, po prawej stronie, znajduje się wykres punktowy reprezentujący dane z arkusza. Na pionowej osi liczby ze skokiem co 100. Na poziomej osi liczby ze skokiem co 2.

Kolejnym etapem będzie prawidłowe sformatowanie wykresu.

1. Nadaj tytuł wykresu: $f(x)=3\cdot x^3-2\cdot x^2-4$ oraz tytuły osi: X oraz Y.

2. Zmień kolor znaczników serii danych. W tym celu kliknij dowolny znacznik wykresu, naciśnij prawy przycisk myszy, wybierz opcję Formatuj serie danych i określ styl punktów.

3. Ustaw inny kolor tła wykresu.

4. Kliknij prawym klawiszem myszy na osi poziomej i sformatuj ją zgodnie z tym, jak na lekcji matematyki przedstawiane są wykresy (grubsza oś oraz strzałka na końcu).

5. Powtórz krok nr 4 dla osi pionowej.

6. Usuń linie siatki widoczne na wykresie.

Wykres powinien być podobny do poniższego:

R1Y5Cp4YM3G40

Ilustracja przedstawiająca wykres punktowy na żółtym tle. Na górze zapisano funkcję: f(x)=3*x do trzeciej‑2*x do drugiej‑4. Poniżej wykres punktowy reprezentujący funkcję. Na pionowej osi liczby ze skokiem co 100. Na poziomej osi liczby ze skokiem co 2.

LibreOffice Calc

1. Wybierz komórki zawierające dane, które chcesz umieścić na wykresie.

2. Kliknij ikonę Wstaw wykres na standardowym pasku narzędzi lub z menu głównego wybierz Wstaw | Wykres.

3. Widoczny jest teraz podgląd wykresu oraz kreator wykresów.

4. Wybierz główny typ wykresu, w tym wypadku – punktowy.

5. Zawartość po prawej stronie zmieni się i – w zależności od głównego typu wykresu – będzie dostępnych więcej opcji.

6. Zakładka Seria danych – na tej stronie Kreatora wykresów można oddzielnie zmienić zakres źródeł dla wszystkich serii danych wraz z ich etykietami. Można także zmienić zakres kategorii. Najpierw wybierz zakres danych na stronie Zakres danych, a następnie usuń niepotrzebne serie danych lub dodaj serie danych z innych komórek wedle potrzeb.

7. Zakładka Elementy wykresu – na tym ekranie Kreatora wykresów można określić, które elementy wykresu mają być pokazywane.

8. Kliknij przycisk Zakończ na dowolnej stronie kreatora, aby zamknąć kreatora i utworzyć wykres, używając bieżących ustawień.

Wykres liniowy – tworzenie i formatowanie

Naszym zadaniem jest utworzenie wykresu obrazującego przychody uzyskane przez firmę X każdego miesiąca ubiegłego roku. Otrzymaliśmy wszelkie niezbędne dane (dostępne w pliku do pobrania). Dane tego typu najlepiej prezentuje wykres liniowy.

Aby sporządzić taki wykres, wykonaj następujące instrukcje:

1. Zaznacz dane, z których chcesz stworzyć wykres.

2. Przejdź do zakładki Wstawianie i naciśnij przycisk Wstaw wykres liniowy lub warstwowy.

3. Pojawią się podtypy wykresów – wybierz Liniowy (po najechaniu kursorem myszy na podtyp, pojawi się jego nazwa i opis).

4. Wybierz pole wykresu – na wstążce pojawią się zakładki Projekt wykresu i Formatowanie.

5. W zakładce Projekt wykresu zaznacz typ odpowiedniego wykresu.

6. Zaznacz tytuł wykresu, aby go zmienić.

7. W zakładce Projekt wykresu wybierz opcję Dodaj element wykresu, a następnie Legenda.

8. W zakładce Projekt wykresu wybierz opcję Dodaj element wykresu i Tytuły osi.

9. Dodaj tytuły osi.

10. Jeżeli chcesz sformatować tytuł osi, wybierz zakładkę Formatowanie i zaznacz oś (można zmienić m.in. umiejscowienie, rozmiar, kierunek tekstu).

RXyFugWdOn3VK

Zrzut ekranu paska opcji programu Excel. Wybrano zakładkę Formatowanie. W lewym górnym rogu paska opcji czerwonym obramowaniem wyróżniono opcję Obszar wykresu.

Po wykonaniu wszystkich kroków twój wykres powinien wyglądać podobnie do tego:

RDHOXHIDgdtF1

Ilustracja przedstawiająca wykres liniowy zatytułowany Przychód uzyskany przez firmę X w poprzednim roku. Na pionowej osi umieszczono ceny ze skokiem co 2 000,00 złotych i dodano opis Przychód. Na poziomej osi umieszczono nazwy miesięcy i dodano opis Miesiąc. Po prawej stronie wykresu legenda - niebieska linia z opisem Przychód.

LibreOffice Calc

1. Wybierz komórki zawierające dane, które chcesz umieścić na wykresie.

2. Kliknij ikonę Wstaw wykres na standardowym pasku narzędzi lub z menu głównego wybierz Wstaw | Wykres.

3. Widoczny jest teraz podgląd wykresu oraz kreator wykresów.

4. Wybierz główny typ wykresu, w tym wypadku liniowy.

5. Zawartość po prawej stronie zmieni się i – w zależności od głównego typu wykresu – będzie dostępnych więcej opcji.

6. Zakładka Seria danych – na tej stronie Kreatora wykresów można oddzielnie zmienić zakres źródeł dla wszystkich serii danych wraz z ich etykietami. Można także zmienić zakres kategorii. Najpierw wybierz zakres danych na stronie Zakres danych, a następnie usuń niepotrzebne serie danych lub dodaj serie danych z innych komórek wedle potrzeb.

7. Zakładka Elementy wykresu – na tym ekranie Kreatora wykresów można określić, które elementy wykresu mają być pokazywane.

8. Kliknij przycisk Zakończ na dowolnej stronie kreatora, aby zamknąć kreatora i utworzyć wykres, używając bieżących ustawień.

Przykład

Przygotujemy dwa wykresy. Na pierwszym pokażemy zależność między cenami jabłek i truskawek w sierpniu, a na drugim – ceny jabłek i truskawek w sierpniu.

R10E166JD0ufj

Na zrzucie ekranu widoczny jest fragment arkusza kalkulacyjnego. W kolumnach A, B wprowadzono dane dotyczące owoców. W arkuszu kolejno dodano opisy: w komórce A1 Data, w komórce B1 Truskawki, w komórce C1 Jabłka. W kolumnie A w komórkach od A2 do A32 wpisano daty - kolejne dni sierpnia 2019. W kolumnie B w komórkach od B2 do B32 wpisano ceny truskawek. W kolumnie C w komórkach od C2 do C32 wpisano ceny jabłek.

Przy tworzeniu wykresu zależności między dwoma zmiennymi trzeba mieć na względzie zakresy wartości obu osi. Dla każdej ustalamy przedział liczbowy, w którym występują jej wartości. Wykres liniowy nie daje nam takiej możliwości, gdyż jego oś pozioma jest osią kategorii. Z tego powodu utworzymy wykres punktowy.

RYIe13nleGpt4

Ilustracja przedstawiająca wykres punktowy zatytułowany Wykres zależności między cenami jabłek a truskawek. Na pionowej osi umieszczono ceny ze skokiem co 1,00 złoty i dodano opis Cena jabłek. Na poziomej osi umieszczono ceny ze skokiem co 1,00 złoty zaczynając od 3,00 i dodano opis Cena truskawek.

W przypadku wykresu cen w czasie również są dwie zmienne, ale tym razem mają być one ułożone według daty, czyli kategorii. Ponieważ z dwóch omawianych przez nas wykresów to właśnie wariant liniowy dysponuje poziomą osią kategorii, tego wykresu użyjemy. Pozwala on też na zaobserwowanie trendów, co jest zazwyczaj głównym celem sporządzenia wykresu cen w czasie.

RlqissUDoRaDL

Ilustracja przedstawiająca wykres liniowy zatytułowany Ceny truskawek i jabłek w sierpniu 2019 roku. Na pionowej osi umieszczono ceny ze skokiem co 1,00 złoty. Na poziomej osi umieszczono daty dni sierpnia 2019. Na wykresie dwie linie: niebieska i pomarańczowa. Na dole ilustracji legenda opisująca znaczenie kolorów na wykresie: niebieski - Truskawki, pomarańczowy - Jabłka.

Słownik