Prawidłowe funkcjonowanie organizmu w środowisku wymaga zachowania stałego składu oraz objętości płynów ustrojowych. Stężenie i objętość roztworów wodnych w organizmie określają ciśnienie osmotyczneciśnienie osmotyczneciśnienie osmotyczne − wartości te mają decydujący wpływ na wszystkie procesy fizjologiczne. Przyczyną pojawienia się ciśnienia osmotycznego jest różnica stężeń związków chemicznych, lub jonów w roztworach, znajdujących się po obu stronach błony i dążenie układu do ich wyrównania. Procesy umożliwiające utrzymanie stałego ciśnienia osmotycznego określane są mianem osmoregulacjiosmoregulacjaosmoregulacji. Jeżeli ciśnienie osmotyczne płynu ustrojowego jest wyższe niż otaczającego środowiska, jest on hipertonicznyroztwór hipertonicznyhipertoniczny, natomiast jeżeli jest niższe − jest on hipotonicznyroztwór hipotonicznyhipotoniczny w stosunku do środowiska. Gdy ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych, oraz środowiska, jest takie same, organizm pozostaje w stanie równowagi osmotycznej.

U kręgowców narządami wydalniczymi są nerki, charakteryzujące się różnym stopniem rozwoju. PrzednerczaprzednerczePrzednercza, występujące w rozwoju zarodkowym bezowodniowców (bezżuchwowców, ryb i płazów), zbudowane są z orzęsionych lejków, otwierających się do jamy ciała, i zbierających zbędne produkty przemiany materii. U dorosłych bezowodniowców, oraz w rozwoju zarodkowym owodniowców, narządy wydalnicze stanowią pranerczapranerczepranercza. W ich budowie, oprócz orzęsionych lejków, można zaobserwować ciałko nerkowe, zawierające kłębuszek naczyń włosowatych. Najbardziej zaawansowanym anatomicznie i funkcjonalnie narządem wydalniczym jest nerka właściwa (zanercze)zanerczenerka właściwa (zanercze), występująca u dorosłych owodniowców (gadów, ptaków i ssaków). Podstawowym elementem funkcjonalnym nerki właściwej jest nefron, zbudowany z ciałka nerkowego oraz kanalika nerkowego. Nefron pobiera produkty przemiany materii, sole mineralne i wodę jedynie z krwi, przepływającej przez naczynia włosowate.

Pobieranie i wydalanie wody przez kręgowce uzależnione jest od ich środowiska życia.

Gospodarka wodna u płazów wygląda odmiennie. Zwierzęta te nigdy nie piją wody, lecz pobierają ją przez skórę. Ich brzuszna strona tułowia i ud jest bogato unaczyniona, a jej funkcją jest absorpcja wody. Do jej pobrania wystarczy jedynie wilgotna gleba. Gatunki, żyjące w obszarach suchych, gromadzą duże ilości mocznika w płynach ustrojowych, podnosząc w ten sposób swoją hipertonię, i zwiększając wchłanianie wody przez skórę.

Stężenie roztworów wodnych w ciele zwierząt lądowych jest wyższe od stężenia w otaczającym środowisku. Ssaki regulują poziom wody, dzięki dobrze rozwiniętym mechanizmom zagęszczania lub rozrzedzania moczu, w zależności od aktualnego stopnia uwodnienia organizmu.

Wszystkie zwierzęta muszą stosować podstawową zasadę równowagi pomiędzy wodą uzyskaną i utraconą. Oznacza to, że gospodarka wodna ustroju musi być zbilansowana – ilość wody przyjmowanej i traconej musi być zawsze równa. U człowieka w ciągu doby objętość wody pobranej przez organizm (ok. 2500 ml) jest równa objętości wody wydalonej.

Największa dobowa utrata wody związana jest z jej wydalaniem wraz z moczem. W związku z tym podstawową funkcją nerek jest utrzymywanie stałej objętości i składu płynów ustrojowych, a przede wszystkim płynu zewnątrzkomórkowego. Proces ten odbywa się dzięki ciągłej zmianie objętości i składu wytwarzanego moczu, oraz wydalaniu, bądź zatrzymywaniu wody − w zależności od aktualnych potrzeb organizmu.

Słownik