Posłowie i senatorowie

Zgodnie z Konstytucją RP kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy. Wybrany do sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat, zaś do senatu – 30 lat. Kandydatem na posła lub senatora nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. Ponadto w wyborach do sejmu i senatu nie mogą startować osoby pozbawione praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądowym lub wyrokiem Trybunału Stanu.

RYVbOXTHsrROS

Fotografia przedstawiająca wnętrze sali sejmowej. Zasiada tu wiele osób, głównie mężczyzn. Mężczyźni ubrani są w garnitury, na szyjach mają zawiązane krawaty. Kobiety ubrane są w garsonki.

O mandat posła i senatora nie mogą też ubiegać się osoby ubezwłasnowolnione. Liczba kadencji, przez które dana osoba sprawowała mandat, nie ma znaczenia, jeśli chodzi o jej prawo ubiegania się o kolejną kadencję. Mandat posła i senatora można sprawować dowolną liczbę razy – warunkiem jest tylko uzyskanie go w wyborach. Nie można kandydować równocześnie do sejmu i senatu.

Konstytucja RP w art. 104 stanowi, że posłowie są przedstawicielami narodu i nie wiążą ich instrukcje wyborców. Przepis ten stosuje się także w stosunku do senatorów (art. 108).

Co gwarantuje niezależność mandatu?

Konstytucja przyjmuje mandat wolny, wynikający z klasycznej konstrukcji przedstawicielstwa. Mandat wolny oznacza, że jest on generalny, niezależny i nieodwołalny. Mandat generalny oznacza, że wybrany wyraża wolę całego narodu; jego niezależność wyraża się w tym, że mandatariuszmandatariuszmandatariusz nie ma żadnych zobowiązań prawnych wobec swojego elektoratuelektoratelektoratu.

Nieodwołalność sprawia, że wyborcy nie mogą cofnąć wybranemu udzielonego pełnomocnictwa, nie mogą go usunąć ze składu parlamentu.

Posłowie obejmują swój mandat z momentem złożenia ślubowania. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu.

RsQQynfV5dNGB

Fotografia przedstawiająca wnętrze sali sejmowej. Stoi grupa osób, głównie mężczyzn. Mężczyźni ubrani są w garnitury, na szyjach mają zawiązane krawaty. Kobiety ubrane są w garsonki. Jedna z kobiet, stojąca pośrodku grupy, trzyma prawą dłoń na piersi.

Posłowie w sejmie zobowiązani są przestrzegać dyscypliny partyjnejdyscyplina partyjnadyscypliny partyjnej, lecz ich zależność od partii politycznych nie jest prawnie uregulowana i nie ma wpływu na ich mandat. Parlamentarzysta nie jest także prawnie związany programem głoszonym podczas kampanii wyborczejkampania wyborczakampanii wyborczej do parlamentu.

Czego posłowie i senatorowie nie mogą?

Gwarancją wolnego charakteru mandatu przedstawicielskiego jest przyjęcie zasady incompatibilitas, czyli niepołączalności mandatu parlamentarnego z określonymi stanowiskami.

Zgodnie z Konstytucją RP (art. 103) mandatu posła nie można łączyć z funkcją: Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu i w administracji publicznej.

Konstytucja zabrania także, aby mandat posła lub senatora mogli wykonywać: sędziowie, prokuratorzy, urzędnicy służby cywilnej, żołnierze pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusze policji oraz funkcjonariusze służb ochrony państwa. Zgodnie z duchem systemu parlamentarnego zakaz łączenia funkcji posła (senatora) nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej.

W konstytucji zawarte są także ograniczenia dotyczące zakresu prowadzenia przez posła czy senatora działalności gospodarczej. Konstytucja RP w art. 107 ust. 1 stanowi, że w zakresie określonym ustawą poseł ani senator nie mogą prowadzić działalności gospodarczej i osiągać korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani też nabywać tego majątku. Za naruszenia tych zakazów parlamentarzysta może być pociągnięty, uchwałą sejmu podjętą na wniosek marszałka sejmu, do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu (art. 107 ust. 2).

Obowiązująca ustawa o wykonywaniu mandatu posła lub senatora zakazuje parlamentarzystom prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego, zakazuje członkostwa we władzach zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych oraz sprawowania innych funkcji w zakładach, w których udział ma państwo lub komunalne osoby prawne.

Posłowie i senatorowie nie mogą także mieć pakietu większego niż 10% udziałów akcji w spółkach prawa handlowego z udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych albo podmiotów gospodarczych, w których uczestniczą takie osoby. Posłowie i senatorowie nie mogą także podejmować dodatkowych zajęć ani też otrzymywać darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców do wykonywania mandatu.

Wszystkie te rygory zapewnić mają obiektywizm parlamentarzystów, brak materialnego zainteresowania w treści podejmowanych rozstrzygnięć, wyeliminowanie możliwości nacisku czy uzależnienia od innych osób. Posłowie i senatorowie mają też ustawowy obowiązek składania corocznych oświadczeń o swoim stanie majątkowym.

Immunitet

Do gwarancji prawidłowego wykonywania mandatu należy również immunitet, świadczenia materialne na rzecz posłów i senatorów oraz zapewnienie trwałości zatrudnienia parlamentarzysty w jego zakładzie pracy. Immunitet należy do tradycyjnej ochrony parlamentarzysty wobec działań władzy wykonawczej i sądowniczej, utrudniających czy wręcz uniemożliwiających mu pełnienie swoich funkcji.

Immunitet polega na wyłączeniu lub ograniczeniu możliwości pociągania członka parlamentu do odpowiedzialności prawnej (przede wszystkim karnej) oraz legalnego naruszania jego nietykalności osobistej. Na immunitet parlamentarny składają się więc zasadniczo dwa uprawnienia: nietykalność oraz immunitet w podstawowym tego słowa znaczeniu.

Nietykalność posła lub senatora oznacza zakaz pozbawiania go wolności osobistej przez aresztowanie, zatrzymanie lub w inny sposób, bez zgody izby, której jest członkiem. Przywilej ten nie obowiązuje w przypadku ujęcia posła (lub senatora) na gorącym uczynku przestępstwa, pod warunkiem, że zatrzymanie go jest konieczne dla zapewnienia prawidłowości toku postępowania. W razie zatrzymania posła lub senatora należy niezwłocznie powiadomić marszałka sejmu lub senatu, którzy mogą nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

RoYrfTguB6Of3

Fotografia przedstawiająca dojrzałą kobietę siedzącą na ozdobnym krześle. Ma krótkie włosy, nosi okulary, usta i nos ma zakryte maseczką. Ubrana jest w żakiet. Przed kobietą stoi ozdobne biurko, a na nim monitor, karafka z wodą, dwie szklanki, głośniki. Po prawej stronie kobiety stoi długa laska marszałkowska. Mahoniowe drzewce z dwoma zdobnymi pierścieniami z brązu wieńczy prosta głowica. W tle długie i szerokie zasłony w barwach narodowych.

Immunitet podzielić można na materialny, wyłączający odpowiedzialność za określone kategorie czynów, i formalny, polegający na wprowadzeniu utrudnień pociągania parlamentarzysty do określonego rodzaju odpowiedzialności.

Inne uprawnienia

Parlamentarzyści dysponują określonymi gwarancjami materialnymi: uposażeniem poselskim lub senatorskim oraz dietą parlamentarną, czyli środkami finansowymi na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem mandatu. Stosunek pracy posła i senatora, który przebywa na urlopie bezpłatnym, podlega szczególnej ochronie, zasadniczo nie można go rozwiązać, a po zakończeniu wypełniania mandatu poseł ma prawo do zatrudnienia na tym samym lub równorzędnym stanowisku.

Parlamentarzyści mają prawo zrzeszania się w kluby i koła.

Słownik