Przeczytaj
Sukcesja?
Wkrótce po śmierci Aleksandra Wielkiego (323 r. p.n.e.) w Babilonie zebrali się wszyscy najważniejsi wodzowie armii macedońskiej. Przed śmiercią król przekazał swój pierścień Perdikkasowi, który pełnił funkcję chiliarchychiliarchy. Perdikkas zaproponował na zebraniu, ażeby królem obwołano nienarodzone jeszcze dziecko (jeśli będzie to syn) Aleksandra i Roksany, która była w ósmym miesiącu ciąży. Propozycja spotkała się tylko z częściowym poparciem wodzów i hetajrówhetajrów. Także armii nie podobało się, by królem został człowiek, którego matka wywodziła się spośród podbitej ludności. Przeciwnicy zaproponowali kandydaturę przyrodniego brata Aleksandra, Arridajosa. Gdy okazało się, że Roksana urodziła syna, doszło do kompromisu: królami obwołano zarówno Arridajosa, który przybrał imię Filipa III, jak i syna Aleksandra, mającego panować jako Aleksander IV. Było to na rękę wodzom Aleksandra Wielkiego: żaden z królów sam nie był zdolny do sprawowania władzy, Filip III z powodu choroby psychicznej, Aleksander IV ze względu na niemowlęctwo. W efekcie faktyczną władzę sprawowali diadochowiediadochowie. I szybko doszło między nimi do konfliktów.
Diadochowie:
Która z rzeźb ma charakter naturalistyczny, a która przedstawia wyraźnie wyidealizowane postaci?
Razem czy osobno?
Diadochowie podzielili się władzą: każdy z nich otrzymał w zarząd jakąś część imperium (niektórzy utrzymali te, które nadał im za życia Aleksander). Oficjalnie imperium miało być zachowane w całości, ale bardzo szybko doszło do podziałów. Do utrzymania jedności spuścizny Aleksandra dążyli w zasadzie wyłącznie Perdikkas (zabity w 320 r. p.n.e.), a później Antygon Jednooki i jego syn Demetrios Poliorketes.
Odmienne wizje władców zapoczątkowały trwające 40 lat wojny, które można podzielić na dwa etapy: z początku bito się o przejęcie władzy nad całością imperium; później, gdy już pogodzono się z podziałem, wojny toczyły się o wyeliminowanie kolejnych konkurentów do władzy i ustalenie granic najbardziej korzystnych dla poszczególnych diadochów. Symboliczne przejście jednej fazy wojny w drugą nastąpiło w 306 r. p.n.e., tzw. roku królów, kiedy to diadochowie obwołali się królami (wcześniej zamordowano królów Filipa III i Aleksandra IV). Ostatecznie w 281 r. p.n.e., kiedy zginęło w tragicznych okolicznościach dwóch ostatnich diadochów (Seleukos i Lizymach) uczestniczących jeszcze w podboju Persji z Aleksandrem, doszło do podziału imperium na trzy państwa:
Macedonię Antygonidów (potomków Antygona),
Egipt Ptolemeuszy (potomków Ptolemeusza) oraz
państwo Seleukidów (potomków Seleukosa).
Taki układ sił pozostał niezmienny przez kolejne dziesięciolecia.
Nowy świat i epoka
Ustabilizowanie się monarchii założonych przez diadochów miało brzemienne skutki dla podbitych przez Aleksandra terenów. Każde z państw było rządzone przez macedońską dynastię przy współudziale Greków. Persowie wbrew temu, do czego dążył Aleksander, zostali zepchnięci do rzędu ludności podbitej i odsunięci od współuczestnictwa we władzy. Dominująca rola Macedończyków i Greków oznaczała ekspansję kultury i zwyczajów greckich na nowe obszary. W ciągu jednego pokolenia świat Greków nagle się powiększył. Polis przestała być horyzontem i jedynym punktem odniesienia. Okazało się, że można być nie tylko obywatelem miasta, ale i kosmopolitąkosmopolitą. Grecy w stopniu nigdy dotąd niespotykanym zetknęli się ze światem barbarzyńskimbarbarzyńskim. Ich wyobrażenia o świecie uległy zmianie. Zaczynała się nowa epoka. Historycy współcześni nazwali ją hellenistyczną dla podkreślenia niebywałego rozprzestrzenienia greckiego sposobu życia, a także związanych z tym przemian, jakie w nim zaszły na skutek współżycia z innymi kulturami.
Słownik
(z gr. barbaros – ten, kto mówi „bar, bar”, czyli bełkocze) dla Greków wszyscy nie‑Grecy
(z gr. chiliarchos – dowódca tysiąca) dowódca gwardii przybocznej króla i szef królewskiego dworu
(z gr. diadochos – następca) w starożytności wodzowie macedońscy, którzy po śmierci Aleksandra III Wielkiego podzielili między siebie jego państwo
(z gr. hetairoi – towarzysze) arystokraci macedońscy skupieni wokół króla, jako jego doradcy i ludzie do zadań specjalnych; podstawą pozycji hetajrów były wielkie majątki ziemskie pozwalające im na zakup i utrzymanie koni
(z gr. kosmopolites – obywatel świata) człowiek, który opuszcza ojczystą polis i zamieszkuje gdzie indziej; nie czuje więzi z krajem, z którego pochodzi; deklarujący więź z kulturą świata
Słowa kluczowe
diadoch, rok królów, Ptolemeusze, Antygonidzi, Seleukidzi, Ipsos, pokój dynastów
Bibliografia
D. Musiał, Świat grecki. Od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.
F.W. Walbank, Świat hellenistyczny, Warszawa 2003.
R. Waterfield, Dzielenie łupów. Wojna o imperium Aleksandra Wielkiego, tłum. N. Radomski, Poznań 2019.
E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków. Okres hellenistyczny, Warszawa 2010.