Rodzaje cieni

Wyróżniamy dwa główne rodzaje cieni. Pierwszym są cienie własne, które wynikają z kształtu oświetlanej powierzchni. Tworzą się, gdy fragment obiektu nie jest oświetlony z powodu swojego kształtu/budowy. Przykładowo na poniższym zdjęciu światło pada na kobietę z prawej strony, a jej nos tworzy ciemniejszą plamę po lewej stronie.

RfefMbdauaJ5C

Zdjęcie przedstawia młodą, czarnoskórą kobietę. Po jej twarzy płyną łzy. Kobieta ma lekko schylona głowę, patrzy w swoja lewą stronę. Prawą dłonią podpiera głowę. Prawa część twarzy i nosa jest ocieniona. Za kobietą, na ścianie widoczny jest nieznaczny cień pozostawiony przez sylwetkę kobiety.

Drugim rodzajem są cienie rzucone. Kobieta z powyższego zdjęcia rzuca delikatny cień na ścianę po lewej stronie – to właśnie przykład cienia rzuconego.

Wyraźniej widać go na tym zdjęciu:

RBI9QezhNbPxX

Zdjęcie przedstawia młodą, ciemnoskórą kobietę w czarnej, długiej sukni oraz kapeluszu z dużym rondem na głowie. Kobieta jest odwrócona do widza lewym profilem. Stoi w pomieszczeniu z białymi ścianami i podłogą. Oświetla ją z tyłu światło, tak, że jej cień pada na podłogę i znajdującą się przed kobietą ścianę.

Kobieta stojąca tyłem do źródła światła zasłania je sobą i rzuca cień na powierzchnię oświetloną. Te przykłady pokazują, że za pomocą światła i cienia można zbudować przestrzeń sceny.

Podstawowe funkcje światła

Na rysunku przedstawiono przykład podstawowego oświetlania filmowego zwanego trójpunktowym (lub trzypunktowym):

R1YTOrnypKt7B

Ilustracja przedstawia przykład podstawowego oświetlania filmowego określonego trójpunktowym. Oświetlana jest postać ludzka z trzech stron: światłem kluczowym z przodu, światłem wypełniającym z prawego profilu i światłem kontrowym zza pleców.

Podczas oświetlania sceny reżyser i operator wykorzystują przede wszystkim dwa źródła światła: światło kluczowe (inaczej rysujące) i wypełniające.

Światło rysujące (inaczej kluczowe) to główne źródło oświetlenia obiektu. Może oświetlać całą scenę lub konkretne obiekty z osobna. Rzuca największe cienie, jest kierunkowe i zgodne ze światłem przedstawionym w kadrze (stanowi jego wytłumaczenie). Niekoniecznie jest najjaśniejszym światłem w scenie, a także nie musi być światłem od frontu, występuje bowiem również m.in. jako światło boczne, poprzeczne, itd.

Jeśli światło rysujące nie jest zaplanowane jako jedyne źródło oświetlenia w scenie, to dodaje się do niego światło wypełniające. To dopełnienie oświetlenia, zmiękcza, uzupełnia cienie powstałe w wyniku użycia światła kluczowego i łagodzi występujący kontrast pomiędzy miejscami oświetlonymi a zacienionymi.

Trzecim typem światła jest światło kontrowe - świeci ono zza obiektywu lub aktora, może sprawiać wrażenie sztucznego. Jeśli zostanie ustawione nad głową osoby filmowanej, oświetla ją – jej twarz oraz włosy. Wówczas nazywa się je światłem górnym.

Wszystkie trzy wymienione rodzaje światła tworzą tzw. oświetlenie trójpunktowe, które w zrównoważony sposób oświetla nagrywaną scenę. System pochodzi z okresu klasycznego kina hollywoodzkiego, jednak do dzisiaj jest dość powszechnie używany.

Inne rodzaje światła:

• „boczek” (ang. kicker) – podobnie jak kontra pada z tyłu filmowanej sceny; jest światłem tylno‑bocznym umieszczonym pod kątem ¾ (podświetla policzek osoby filmowanej)

• “przestrzał” (ang. rim) – światło podobne do boczków, ale delikatniejsze, tworzy zarys twarzy, jej kształt

• światło na oczy - zapotrzebowanie na to światło wynika z budowy twarzy: oczy są bowiem naturalnie cofnięte, a to sprawia, że wykorzystanie wcześniej wymienionych świateł może być niewystarczające do ich prawidłowego podkreślenia

• oświetlenie ogólne (ambient) - zwykle jest bazą, na której buduje się oświetlenie sceny, może być światłem wypełniającym; w plenerze jego funkcję zazwyczaj pełni światło dzienne, w pomieszczeniu może to być np. światło ogólne odbite od białego sufitu

Światło twarde czy miękkie?

Rozróżnienie między światłem twardym a miękkim nie zawsze jest jednoznaczne. Te dwa pojęcia powinny być zatem traktowane jako dwa przeciwstawne, skrajne końce skali. Twarde będzie charakteryzować się wyraźnym, ostrym światłem produkowanym przez jego źródło, co sprawi, że cień będzie wyraźnie zarysowany.

R1LU347AmdO1Q

Ilustracja przedstawia przykład oświetlenia. Z małego reflektora rozchodzi się światło wąskim promieniem oświetlając znajdujący się przed nim duży przedmiot częściowo, tylko od frontu.

Wynika to z reguły, o której pisze Blain Brown:

Możemy z tego wywnioskować, że miękkość bądź twardość światła nie stanowią naturalnych, stałych cech jego źródeł, ponieważ nawet to, co zazwyczaj zapewnia oświetlenie miękkie, w konkretnych warunkach może emitować twarde. Te warunki to: rozmiar jednostki świecącej, wielkość obiektu, odległość między nimi.

RWdJN028e0IYX

Ilustracja przedstawia przykład oświetlenia. Z dużego reflektora rozchodzi się światło wąskim promieniem oświetlając znajdujący się przed nim nieduży przedmiot całkowicie, ale tylko od frontu.

Światło miękkie pojawi się zatem wtedy, gdy odwrócimy sytuację: duża jednostka świecąca będzie oświetlać mniejszy obiekt i wypełni cienie.

Skupienie i rozproszenie

Inną cechą światła nazywanego miękkim lub twardym jest jego rozproszenie:

Podsumujmy: światło rozproszone nazywane jest także miękkim, a skupione twardym. Co może być materiałem rozpraszającym? Półprzezroczyste tworzywa czy tkaniny, dzięki którym światło skupione po ich przejściu staje się bardziej rozproszone. Nie tylko zmniejszają one jego skupienie, ale także zwiększają rozmiar źródła, które je emituje. Przykładem naturalnie występującego rozproszenia jest zachmurzone niebo, ale także mgła jak pokazano na klipie wideo.

R4xgG5kFiJQr3

Film nawiązujący do treści materiału, który przedstawia światło słoneczne rozproszone przez mgłę.

Film nawiązujący do treści materiału, który przedstawia światło słoneczne rozproszone przez mgłę.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R4xgG5kFiJQr3

Film nawiązujący do treści materiału, który przedstawia światło słoneczne rozproszone przez mgłę.

Kierunek światła

Kierunek światła jest jednym z najważniejszych warunków pracy ze światłem na planie, to on decyduje o tym, jak światło koresponduje z fakturą i kształtem filmowanego obiektu. Najprostszą definicję kierunku światła możemy przeczytać w Sztuce filmowej:

Ze względu na kierunek możemy podzielić je na światło przednie, tylne (kontrowe), światło z dołu (źródło światła ustawione poniżej filmowanej postaci) i z góry, ¾ frontu, boczne i ¾ boku.

Low key i high key

Istnieją dwa pojęcia – low key oraz high key – które odnoszą się do przeciwstawnych sobie sposobów oświetlenia kadru w filmie, inaczej mówiąc, tonacji – niskiej i wysokiej. Terminy te można przetłumaczyć jako „niski klucz” oraz „wysoki klucz”.
Pierwszego pojęcia używamy w odniesieniu do scen, które są ciemne, mocno zacienione bądź mają niewielkie wypełnienie światłem.

R1MyRnspHaSNl

Zdjęcie przedstawia oświetlenie typu Low key. W kadrze znajduje się głowa i fragment klatki piersiowej rudo białego kota z długimi wibrysami. Tło zdjęcia jest czarne.

W wysokim kluczu są zaś nakręcone sceny jasne, dobrze oświetlone, cieni jest tam niewiele, są one wypełnione, a światło równomiernie rozkłada się na całym planie.

R1H4Dwc6oF64f

Grafika przedstawia oświetlenie typu High key. W lewym dolnym rogu zdjęcia znajdują się w pudełku trzy kostki do gry z piątką i dwoma jedynkami. Tło za kostkami jest częściowo białe, częściowo szare. W prawym, górnym rogu zdjęcia znajdują się w pudełku także trzy kostki do gry z piątką i dwoma jedynkami. Tło za kostkami jest białe.

Zastosowanie danej tonacji wynika z charakteru materiału, który produkujemy. Niski klucz stosujemy w scenach mających sprawiać wrażenie tajemniczych, mrocznych, nastrojowych. Użycie tej tonacji może wzbudzać w widzu niepokój. Tymczasem wysoki klucz sprawdza się przy okazji filmów komediowych bądź familijnych, a także reklam, które mają budzić optymizm i być lekkie w odbiorze.

Temperatura barwowa

Kolor jest bardzo istotnym elementem związanym ze światłem w filmie. Barwę światła w produkcjach wideo określa się za pomocą tzw. temperatury barwowej, czyli skali wyrażanej w stopniach Kelwina (oznacza się je za pomocą litery K).

Temperatura barwowa związana jest z teorią ciała doskonale czarnegociało doskonale czarneciała doskonale czarnego, które, gdy zostaje rozgrzane, może promieniować różnymi odcieniami. Zastosowanie tej skali polega zatem na miarodajnym opisaniu określeń typu „rozgrzany do czerwoności”.

Dla wielu źródeł światła temperatura barwowa jest podawana jedynie w przybliżeniu. Potrafi ona wiele powiedzieć o niebieskim oraz pomarańczowym składniku światła, niewiele zaś – o magencie czy zieleni. Tymczasem to dwie ostatnie barwy mogą negatywnie wpływać na obraz w filmie.

Słownik