Pochodzenie Bojków i Łemków

Do dziś trwa spór etnografów o to, skąd BojkowieBojkoBojkowie i ŁemkowieŁemkoŁemkowie pojawili się na terenach obecnej południowo‑wschodniej Polski. Najbardziej rozpowszechnioną teorią powstania tej grupy etnicznej, posiadającej własny język, kulturę i obyczaje, jest teoria tzw. migracji wołoskich. Od XII w. wzdłuż Karpat, z terenów dzisiejszej Rumunii, rozpoczęła się wędrówka pasterzy (Wołochów). Ludność ta po drodze łączyła się z ludami ruskimi zamieszkującymi tereny dzisiejszej Ukrainy. Na terytorium Polski migracje te trafiły na przełomie XIII i XIV w. W swojej wędrówce na zachód pasterze ci dotarli aż do terenów Beskidu Śląskiego. Między XV i XVII w., gdy migracje ostatecznie ustały, zaczęły zmieniać się obyczaje ludów napływających. Ostatecznie z pasterzy‑wędrowców przekształcili się w osiadłych rolników – Łemków i Bojków.

Innym wyjaśnieniem pochodzenia obu grup jest tzw. teoria białochorwacka. Zakłada, że Karpaty były nieprzerwanie zamieszkane przez ludność słowiańską przynajmniej od V w. Dopiero w VII stuleciu w wyniku napływu ludności zachodniosłowiańskiej lub naturalnej ekspansji w kierunku bardziej żyznych ziem ludność chorwacka zajęła tereny Dalmacji.

Z kolei Tadeusz Sulimirski przedstawił w 1974 r. tezę, że Wołosi, od których wzięli początek Łemkowie i Bojkowie, to autochtoniautochtonautochtoni (rdzenna ludność), potomkowie pasterzy dacko‑trackich zamieszkujących dawniej tę część Karpat. W pewnym okresie stali się oni rolnikami. W wyniku stopniowej kolonizacji gór przez ludność ruską zamieszkującą wcześniej doliny wykształciły się grupy etniczne Łemków i Bojków.

R1cJn8Zx3lTOC

Zdjęcie przedstawia plac pomiędzy wiejskimi chałupami. Stoi na nim duża grupa dorosłych ludzi: kobiet i mężczyzn w ludowych strojach łemkowskich. Kobiety w białych bluzkach, haftowanych serdakach, spódnicach za kolana i fartuchach. Mężczyźni w koszulach, spodniach i marynarkach, z kapeluszami na głowie lub w dłoniach.

Łemkowszczyzna i bojkowszczyznabojkowszczyznabojkowszczyzna

Granica między ludnością łemkowską a bojkowską przebiegała w okolicy wsi Cisna i miasteczka Baligród. Na terenach Beskidu Niskiego aż do Krynicy‑Zdroju mieszkali Łemkowie. Na wschód od Baligrodu, w Bieszczadach, Bojkowie.

Język łemkowski a język rusiński

W Polsce język łemkowski ma status języka mniejszościmniejszośćmniejszości etnicznej i jest chroniony prawem. Zapisuje się go cyrylicą. Kwestią sporną jest to, czy stanowi odrębny język, peryferyjne gwary języka ukraińskiego czy też zachodnią odmianę języka rusińskiego, którym posługują się m.in. mieszkańcy Zakarpacia (Ukraina), wschodniej Słowacji i Rumunii.

Religia

RI46dDwO7Hhvd1

Zdjęcie przedstawia fragment drewnianej cerkwi i łamanymi dachami, które zwieńczone są dwoma wieżyczkami z prawosławnymi krzyżami.

Pierwotnie Łemkowie i Bojkowie wyznawali prawosławie. Po zawarciu w 1596 r. unii brzeskiej, czyli po połączeniu Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim na terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, społeczności te uznały zwierzchnictwo papieża. Powstał obrządek zwany greckokatolickim. Po II wojnie światowej doszło do następnej fali konwersji Łemków na prawosławie, co wiązało się z postanowieniami nieuznawanego przez Stolicę Apostolską synodu Lwowskiego, zakończonego w 1946 r. likwidacją Cerkwi i jej wcieleniem w struktury Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Niewielka część ludności przeszła na obrządek łaciński, co z reguły skutkowało jej szybką polonizacją. Obecnie podział religijny u Łemków utrzymuje się: wśród Łemków kultywujących poczucie przynależności do odrębnego narodu przeważa prawosławie, wśród Łemków o orientacji ukraińskiej – greckokatolicyzm.

Historia najnowsza

Przełom XIX i XX w. to czas „ukrainizacji” Łemków i Bojków, którzy wcześniej uważali się za ludność „miejscową”. W ostatnich dniach I wojny światowej na terenach ŁemkowszczyznyŁemkowszczyznaŁemkowszczyzny powstała tzw. Republika Komańczańska, która zgłosiła chęć przyłączenia do Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Po niespełna trzech miesiącach istnienia została ona zlikwidowana przez polskie wojsko i policję. W okresie dwudziestolecia międzywojennego większość Łemków i Bojków nie określała siebie jako Ukraińców.

Jeszcze w czasie II wojny światowej rozpoczęły się wyjazdy Łemków i Bojków na sowiecką Ukrainę. Z czasem te przesiedlenia stawały się coraz częstsze (pod wpływem nacjonalistycznej propagandy ukraińskiej) i wymuszone (umowa międzypaństwowa między Polską a sowiecką Ukrainą o wymianie ludności).

Dopiero jednak akcja „Wisła”akcja „Wisła”akcja „Wisła” za sprawą oskarżenia tej ludności o sprzyjanie Ukraińskiej Powstańczej Armii w 1947 r. spowodowała wysiedlenie praktycznie całej ludności łemkowskiej i bojkowskiej na tzw. ziemie odzyskane. W wyniku tego procesu rodziny łemkowskie pozostające w Polsce i ZSRS (na terenach dzisiejszej Ukrainy i Rosji) często ulegały wynarodowieniu – polonizacji lub ukrainizacji. Mimo wielu utrudnień starsze pokolenie starało się podtrzymywać rodzimą kulturę i język. Stało się to łatwiejsze po 1956 r., ponieważ osoby te mogły starać się o pozwolenie powrotu na swoje rdzenne tereny.

Łemkowie dziś

RXwGtfOsVxZWY1

Zdjęcie przedstawia dwie tablice z napisami tej samej miejscowości Bielanka, w języku polskim i ukraińskim.

Łemkowie to obok Karaimów, Tatarów i Romów prawnie uznana mniejszość etniczna w Polsce, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań zadeklarowało 9640 obywateli polskich. Współcześnie jedynie niewielka część Łemków mieszka na terenach historycznej Łemkowszczyzny (województwo małopolskie – 2186 osób). Największe skupiska znajdują się w województwie dolnośląskim – 4735 osób i lubuskim – 1413. Według spisu powszechnego z 2011 r. aż 56,16% członków mniejszości łemkowskiej mieszka na wsiach, co jest znacząco wyższym wynikiem niż dla ogółu populacji wynoszącej 39,3%.

Język łemkowski jako swój język ojczysty i używany w kontaktach zadeklarowało w 2011 r. 6279 osób.

Słownik