Bunt to element ludzkiej natury. Jest również obecny w utworach literackich różnych epok. Skłonność lub potrzeba buntu to nierozerwalna część ludzkiej natury, która dawała swój wyraz w różnych postawach i ruchach społecznych, tak twórczych, jak i destrukcyjnych. Nic więc dziwnego, że kontestacja rzeczywistości jest również obecna w utworach literackich różnych epok.

RC4hsu12UiV7t

Obraz przedstawia wnętrze sali znajdującego się na zamku w Warszawie. Główną postacią obrazu jest mężczyzna leżący na podłodze po prawej stronie obrazu. Mężczyzna ma na owalnej twarzy sumiaste wąsy. Jego brwi są ciemne. Poseł patrzy w górę, rozdziera koszulę na piersi. Jego nogi są zgięte w biodrach i kolanach. Leżącemu na progu Rejtanowi inny mężczyzna uniesioną, lewą ręką pokazuje żołnierzy rosyjskich w uchylonych drzwiach sali zamkowej. Jest to stojąca, otyła postać o okrągłej, nalanej twarzy. Mężczyzna ma półdługie, siwe włosy. Jest ubrany w bogato zdobiony, obcisły frak i obcisłe spodnie. Lewą rękę trzyma sztywno wzdłuż ciała. Dłoń zaciska laskę. Z jego lewej strony stoi młody mężczyzna. Przytrzymuje rękę mężczyzny trzymającego laskę. Twarz młodzieńca jest owalna. Opuszcza głowę, na której ma siwą perukę falujących włosów. Jest ubrany we frak i spodnie uszyte z błyszczącego materiału. W prawej ręce trzyma dokumenty. Po drugiej stronie otyłego mężczyzny stoi mężczyzna w trudnym do określenia wieku. Na głowie ma siwą perukę i kryje twarz w dłoniach. Cała trójka zmierza do innej sali. Po lewej stronie obrazu za przewróconym fotelem umieszczony jest dojrzały mężczyzna z karabelą u boku. Postać ukazuje lewy półprofil. Ma owalną twarz, dużą łysinę i sterczące półdługie włosy. Czoło mężczyzny jest zmarszczone, brwi wyraziste, nos duży, a wąsy sumiaste. Mężczyzna jest ubrany w bogaty szlachecki strój, ze wstęgą Orderu Orła Białego. Postać idzie z wyciągniętymi przed siebie rękami. Zza mężczyzny wystaje podgolona głowa innego dojrzałego magnata. Ma owalną twarz, znaczne zakola i zmarszczone czoło. Brwi mężczyzny są przerzedzone, oczy małe, okrągłe, nos prosty, a wąsy sumiaste. Po lewej stronie obrazu siedzi dojrzały mężczyzna o kwadratowej twarzy. Ma zmarszczone czoło, przerzedzone brwi, prosty nos i skrzywione usta. Na głowie ma perukę z długimi, falującymi włosami. Jest bogato ubrany. Obok niego siedzi mężczyzna w sile wieku. Ukazuje lewy profil. Ma gładkie czoło, wyraziste brwi, lekko przymknięte oczy i duży, haczykowaty nos. Ubrany jest w rozpiętą sutannę. Pod ścianą na drugim planie stoi młodzieniec w sarmackim stroju z karabelą w dłoni i czapką konfederatką w drugiej ręce. Po lewej stronie na drugim planie stoi mężczyzna w sile wieku. Ukazuje lewy profil. Ma perukę na głowie. Jego czoło jest niskie, brwi ciemne, oczy głęboko osadzone. Mężczyzna ma prosty nos, zaciśnięte usta i wystający podbródek. Jest zamyślony i bezradny. W lewej ręce trzyma zegarek. Ponad nimi, w sejmowej loży, siedzi w cieniu dojrzały mężczyzna. Wdzięczą się do niego dwie arystokratki w sile wieku. Są strojnie ubrane. Wachlują się. Nad całym przedstawieniem góruje portret cesarzowej Katarzyny II. Sala zamkowa jest w stanie opłakanym: sztukaterie drzwi są pokruszone, kotary podarte, kinkiety potłuczone, świece wypalone, na posadzce poniewiera się stos rozrzuconych papierów.

Barok – Pierre Corneille Cyd

Napisany na przełomie 1636 i 1637 roku dramat Pierre’a Corneille’a to dzieło wysławiające siłę woli. Ukazuje on jednostkę ludzką, która jest w stanie zbuntować się przeciw ustalonemu porządkowi rzeczy niejako dla samej zasady, w chęci panowania nad swoim losem wbrew wszystkiemu, co zdaje się ograniczać wolność. Człowiek gloryfikowany przez Corneille’a bierze odpowiedzialność za swój sprzeciw, nawet jeśli wybory dokonywane za sprawą ideału pełnego samostanowienia nie zawsze okazują się trafne i dobre w skutkach.

Roderyk (zwany także Cydem) jest synem Diega i narzeczonym Ximeny. Na przeszkodzie szczęściu bohaterów staje zatarg między ich ojcami. Diego wszczyna kłótnię z Gomesem, ojcem Ximeny, która kończy się dla Diega zniewagą. Roderyk musi go pomścić, stacza więc z Gomesem pojedynek i zabija go. Ximena udaje się do króla z prośbą o wymierzenie kary dla zabójcy swego ojca. W tym samym czasie pod bramy Sewilli, gdzie rozgrywa się akcja sztuki, docierają wojska wrogich Maurów. Roderyk, chcąc uciec przed gniewem króla i odpokutować swój czyn, rzuca się w wir walki, w której wykazuje się wielką odwagą i dokonuje niezwykłych czynów. Król przebacza Roderykowi i pragnie, aby to samo uczyniła Ximena. Dziewczyna jest jednak nieprzejednana, występuje przeciwko życzeniu władcy i skłania Sanktego, aby w jej imieniu bronił honoru rodziny. Pojedynek kończy się zwycięstwem Roderyka i tryumfem miłości, ponieważ Ximena oddaje w końcu Cydowi swoją rękę. Najważniejszym problemem tragikomedii jest konfl ikt pomiędzy honorem a miłością. Roderyk i Ximena kochają się, jednak w ich systemie wartości to nie miłość, ale honor i dobre imię rodziny stoją na pierwszym miejscu. I kiedy sytuacja zmusza ich, aby dali świadectwo zasadom, które wyznają, nie wahają się wystąpić przeciw królowi (Ximena), ani poświęcić osobistego szczęścia.

Romantyzm – Johan Wolfgang Goethe Faust

Dramat niemieckiego pisarza został oparty na historii życia autentycznej postaci – naukowca i szarlatana z przełomu XV i XVI w., doktora Fausta. W utworze Goethego jest on wybitnym uczonym, który zgłębił wszystkie dostępne człowiekowi tajniki wiedzy. Zdaje sobie sprawę, że w poszukiwaniu prawdy zaszedł najdalej spośród wszystkich ludzi, ale ma także bolesną świadomość, że nie posiadł prawdziwej wiedzy. Aby to osiągnąć, zawiera pakt z szatanem – Mefistofelesem, nie zdając sobie sprawy, że zostaje wplątany w walkę między dobrem a złem. Bóg zawarł bowiem zakład z Mefistofelesem o duszę Fausta. Podpisanie cyrografu zdaje się otwierać przed Faustem nieograniczone możliwości poznania i szczęścia, ale równocześnie oznacza sprzeniewierzenie się Bogu, bunt wobec Jego zamysłu, który dotyczy wszystkich ludzi mierzących się ze swoją ograniczoną naturą.

Faust nie osiąga spełnienia ani w miłości, ani w twórczych dążeniach. Jego związek z Małgorzatą prowadzi do nieszczęścia (dziewczyna zabija własne dziecko i zostaje za to powieszona), a posiadanie najpiękniejszej kobiety świata, Heleny Trojańskiej, także okazuje się mrzonką. Również w niwecz obracają się praca dla innych i projekt zbudowania idealnego społeczeństwa. A jednak, mimo błędów Fausta i jego buntowniczej postawy Bóg wybacza mu, ocala go i zbawia. Dzieje się tak dlatego, że żył on według zasady: Kto wiecznie dążąc się trudzi, tego możemy wybawić.

Młoda Polska – Stanisław Wyspiański Wesele

Dzieło Wyspiańskiego przedstawia szczególną realizację interesującego nas motywu, ponieważ obserwujemy w nim... bunt bez buntu.

Oparty na autentycznych wydarzeniach dramat rozgrywa się podczas nocy weselnej (Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny) w podkrakowskich Bronowicach. Realne wydarzenia i postaci stają się dla autora kanwą do zbudowania dramatu symbolicznego. Jego głównym tematem jest swoista wiwisekcja polskiego społeczeństwa na progu XX w. Polacy, których przedstawia Wyspiański, są zniewoleni zarówno w wymiarze politycznym, jak i duchowym. Dotyczy to szczególnie inteligencji, która powinna przewodzić innym klasom i pchnąć je do działania. Symbolem walki o wolność polityczną jest złoty róg, który Wernyhora oddaje w ręce Gospodarza. Dźwięk tego rogu ma być sygnałem do walki. Gospodarz przekazuje instrument Jaśkowi, aby zwołał wici, ten jednak gubi go. Chłopi bezskutecznie czekają na sygnał do walki. Konkluzja autora jest druzgocąca: ani chłopi, ani inteligencja nie są zdolni do podjęcia walki‑buntu. Marzenie o wolności pozostaje mrzonką.

Współczesność – Andrzej Bursa Nauka chodzenia

Podmiot liryczny wiersza opowiada o swojej nauce chodzenia, o tym, jak pozbył się „fałszywego” przekonania, że najlepsza jest postawa stojąca. Kontrast pomiędzy zachowującym pionową postawę podmiotem a innymi ludźmi (wybierającymi postawę poziomą) podprowadza nas ku zrozumieniu sensu wiersza. To opowieść o buncie i chęci zachowania swojej indywidualności, niezgodzie na bylejakość i przyziemność, na postawę, którą wyrażają słowa w życiu trzeba się czołgać czołgać. Zakończenie jest ironiczne, bowiem podmiot liryczny kładzie się na płask i na nowo uczy się „chodzić po świecie”. Bunt okazał się chwilowy, zwyciężył konformizmkonformistakonformizm.

Słownik