Przeczytaj
Czym jest polityka zagraniczna?
Niewątpliwie przyjęcie właściwego podziału determinant nie jest rzeczą łatwą. Z tego punktu widzenia zakładamy podział na:
uwarunkowania wewnętrzne (krajowe);
uwarunkowania środowiska zewnętrznego (międzynarodowe).
Inny podział proponują naukowcy amerykańscy, którzy dodatkowo wyróżniają:
sferę psychologiczną (percepcji, wyobrażeń, ocen i oczekiwań);
sferę operacyjną rzeczywistości.
Podział taki został przyjęty na podstawie badań Herolda i Margaret Sprout. Niemniej przyjęta przez badaczy metoda przysparza wielu problemów w rozdzieleniu sfery psychologicznej i rzeczywistej. Na początku lat 70. XX wieku amerykański teoretyk James Rosenau zaproponował trzy sposoby analizy:
wertykalny;
horyzontalny;
diagonalny.
Pierwszy sposób zakłada, że działania państwa na arenie międzynarodowej są wynikiem, kontynuacją i rozszerzeniem działań z przeszłości. Drugi sposób zakłada uwzględnienie różnych przesłanek, istniejących w danym momencie. Jeżeli w badaniu okaże się, że takie przesłanki nie wyjaśniają w sposób czytelny uwarunkowań polityki zagranicznej, wówczas należy połączyć sposoby wertykalny i horyzontalny, co w terminologii Rosenau określa się jako system diagonalny – zatem ujęcie obecnej sytuacji, wraz ze spojrzeniem na historię, będzie bardzo użyteczne.
Uwarunkowania wewnętrzne obiektywne
Do wewnętrznych uwarunkowań o charakterze obiektywnym możemy zaliczyć następujące:
Środowisko geograficzne
Środowisko geograficzne Stanów Zjednoczonych i Chiśkiej Republiki Ludowej w zdecydowany sposób wpływa na kreowaną przez te państwa politykę zagraniczną.
Stany Zjednoczone, położone w zachodniej hemisferze, będą koncentrowały się na wzmacnianiu współpracy z sąsiadami i na polityce transatlantyckiej (działalność w ramach NATONATO i NAFTANAFTA).
Z kolei z punktu widzenia Pekinu zawieranie wielostronnych sojuszy będzie koncentrowało się wokół np. państw Azji Środkowej i Rosji, czego przykładem jest udział Chin w takich organizacjach, jak Szanghajska Organizacja WspółpracySzanghajska Organizacja Współpracy.
Ponadto ważnym czynnikiem geograficznym będzie wyznaczenie granic. Każde z państw będzie dążyło do ustalenia neutralnych, korzystnych dla siebie granic.
- Afganistan
- Albania
- Algieria
- Angola
- Argentyna
- Armenia
- Australia
- Austria
- Azerbejdżan
- Bahrajn
- Bangladesz
- Białoruś
- Belgia
- Benin
- Bhutan
- Boliwia
- Bośnia i Hercegowina
- Botswana
- Brazylia
- Bułgaria
- Burkina Faso
- Burundi
- Kambodża
- Kamerun
- Kanada
- Republika Zielonego Przylądka
- Republika Środkowoafrykańska
- Czad
- Chile
- Chiny
- Kolumbia
- Komory
- Demokratyczna Republika Konga
- Kongo
- Kostaryka
- Wybrzeże Kości Słoniowej
- Chorwacja
- Kuba
- Cypr
- Czechy
- Dania
- Dżibuti
- Dominikana
- Ekwador
- Egipt
- Salwador
- Gwinea Równikowa
- Erytrea
- Estonia
- Etiopia
- Fidżi
- Finlandia
- Francja
- Gabon
- Gambia
- Gruzja
- Niemcy
- Ghana
- Grecja
- Gwatemala
- Gwinea
- Gwinea Bissau
- Gujana
- Haiti
- Honduras
- Węgry
- Islandia
- Indie
- Indonezja
- Iran
- Irak
- Irlandia
- Izrael
- Włochy
- Jamajka
- Japonia
- Jordania
- Kazachstan
- Kenia
- Kuwejt
- Kirgistan
- Laos
- Łotwa
- Liban
- Lesotho
- Liberia
- Libia
- Litwa
- Luksemburg
- Macedonia Północna
- Madagaskar
- Malawi
- Malezja
- Mali
- Malta
- Mauretania
- Mauritius
- Meksyk
- Mołdawia
- Mongolia
- Czarnogóra
- Maroko
- Mozambik
- Mjanma
- Namibia
- Nepal
- Niderlandy
- Nowa Zelandia
- Nikaragua
- Niger
- Nigeria
- Korea Północna
- Norwegia
- Oman
- Pakistan
- Panama
- Papua-Nowa Gwinea
- Paragwaj
- Peru
- Filipiny
- Polska
- Portugalia
- Katar
- Rumunia
- Rosja
- Rwanda
- Arabia Saudyjska
- Senegal
- Serbia
- Sierra Leone
- Singapur
- Słowacja
- Słowenia
- Republika Południowej Afryki
- Korea Południowa
- Hiszpania
- Sri Lanka
- Sudan
- Południowy Sudan
- Surinam
- Suazi
- Szwecja
- Szwajcaria
- Syria
- Tajwan
- Tadżykistan
- Tanzania
- Tajlandia
- Timor Wschodni
- Togo
- Trynidad i Tobago
- Tunezja
- Turcja
- Turkmenistan
- Uganda
- Ukraina
- Zjednoczone Emiraty Arabskie
- Wielka Brytania
- Stany Zjednoczone Ameryki
- Urugwaj
- Uzbekistan
- Wenezuela
- Wietnam
- Jemen
- Zambia
- Zimbabwe
- Makau
- Monako
- Gibraltar
- Bermudy
- Malediwy
- Sint Maarten
- Guernsey
- Jersey
- Saint Martin
- Barbados
- Nauru
- Majotta
- San Marino
- Tuvalu
- Portoryko
- Curacao
- Martynika
- Aruba
- Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych
- Samoa Amerykańskie
- Wyspy Marshalla
- Saint Vincent i Grenadyny
- Reunion
- Guam
- Grenada
- Saint Lucia
- Gwadelupa
- Saint Barthelemy
- Liechtenstein
- Seszele
- Wyspy Świętego Tomasza i Książęca
- Mariany Północne
- Kajmany
- Mikronezja
- Antigua i Barbuda
- Saint Kitts i Nevis
- Andora
- Bonaire, Sint Eustatius i Saba
- Tonga
- Brytyjskie Wyspy Dziewicze
- Tokelau
- Kiribati
- Wyspa Man
- Anguilla
- Indonezja
- Dominika
- Montserrat
- Wyspy Cooka
- Polinezja Francuska
- Samoa
- Brunei
- Wallis i Futuna
- Norfolk
- Turks i Caicos
- Wyspy Kokosowe
- Palau
- Wyspy Owcze
- Saint-Pierre i Miquelon
- Bahamy
- Wyspa Świętej Heleny
- Wyspy Salomona
- Vanuatu
- Zambia
- Somalia
- Belize
- Nowa Kaledonia
- Niue
- Wyspa Bożego Narodzenia
- Gujana Francuska
- Pitcairn
- Sahara Zachodnia
- Falklandy
- Svalbard i Jan Mayen
- Grenlandia
- Hongkong
- Andora
Potencjał ludnościowy
W zdecydowany sposób na politykę zagraniczną Chin będzie wpływała duża liczba obywateli (1,3 mld) i struktura demograficzna. Jeżeli w zachodniej prowincji Xinjiang powstaną grupy przestępcze powiązane z Ujgurami w Kazachstanie czy Tadżykistanie, wówczas chińska dyplomacja będzie dążyła do dwustronnych lub wielostronnych układów zapewniających koordynację wspólnych akcji antyprzestępczych. Podobnie sytuacja będzie wyglądała w Stanach Zjednoczonych. Stany południowe, licznie zamieszkane przez obywateli Meksyku, często zorganizowanych w grupy przestępcze, będą prowadziły do porozumień z rządem meksykańskim w sprawie ściślejszej kontroli granicznej.
Potencjał gospodarczy i naukowo‑techniczny
Porównanie potencjałów gospodarczych Chin i Stanów Zjednoczonych napotyka na poważne problemy natury metodologicznej. Jeżeli weźmiemy pod uwagę wzrost gospodarczy oraz skalę inwestycji zagranicznych, Chiny nie mają na świecie konkurencji. Jeżeli jednak weźmiemy pod uwagę potencjał technologiczny, zdecydowanie wypada on korzystniej w przypadku Stanów Zjednoczonych. Dlatego USA mogą aktywnie angażować się w światową politykę, Chiny natomiast pozostają tylko mocarstwem regionalnym. W Stanach Zjednoczonych kierowanie polityką zagraniczną, podobnie jak w Chinach, wkomponowane jest w system polityczny. Podczas gdy w USA politykę prowadzi się tylko na szczeblu państwowym, w Chinach występuje ona na dwóch szczeblach – państwowym i partyjnym. W Komunistycznej Partii Chin występuje specjalny Wydział Spraw Zagranicznych, który prowadzi politykę skoordynowaną z Ministerstwem Spraw Zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej. W USA z powodu oddzielności aparatu partyjnego i państwowego taki proces nie występuje.
Wewnętrzne determinanty subiektywne
Najistotniejsze wewnętrzne determinanty o charakterze subiektywnym to:
W przypadku Pekinu zachodzące zmiany są wynikiem westernizacji myślenia o świecie zewnętrznym oraz aktualnego układu w chińskim kierownictwie. Przykładem tego może być odłożenie koncepcji pokojowego wzrastania na rzecz pozostania przy starych koncepcjach pokoju i rozwoju., Jakość i aktywność dyplomacji Z pewnością dużą rolę odgrywa tu organizacja aparatu administracyjnego odpowiedzialnego za politykę zagraniczną. Przywołując historyczne doświadczenia Chin, należy zauważyć, że anarchia wewnętrzna doby rewolucji kulturalnej rzutowała na funkcjonowanie chińskich przedstawicielstw zagranicznych. Rewolucyjnie nastawieni dyplomaci byli wydalani z państw trzecich i w ten sposób Chiny nie miały swoich reprezentantów w tych państwach.
Percepcja środowiska międzynarodowego przez własne społeczeństwo i państwo
O ile w przypadku Chin przedstawienie takich analiz jest niemożliwe z powodu systemu politycznego ChRL, o tyle w przypadku USA daje to ciekawe wnioski. W 1999 r. aż 65% Amerykanów sądziło, że nieposzanowanie praw człowieka w Chinach powinno wpływać na dalsze restrykcje ze strony Stanów Zjednoczonych, podobnie w 1998 r. 63% badanych Amerykanów twierdziło, że rząd USA powinien stosować metody nacisku w celu wymuszenia na chińskiej partii poszanowania praw człowieka.
Koncepcje w polityce zagranicznej
Niewątpliwie dla zrozumienia tego procesu należy posługiwać się przesłankami historycznymi. Decydującą rolę w Stanach Zjednoczonych odgrywają wyborcy – przez wybór Partii Demokratycznej bądź Partii Republikańskiej kształtują oni politykę zagraniczną Waszyngtonu. Przykładem tego był wybór G.W. Busha na pierwszą kadencję. Po objęciu fotela prezydenta forsował on koncepcję walki o demokrację w świecie niedemokratycznym o innych korzeniach cywilizacyjnych. Wyrazem tego było wskazanie państw osi zła (z ang. rogue states): Iraku, Iranu i Korei Północnej, a po 11 września 2001 r. „krucjata” przeciw terroryzmowi.
W przypadku Pekinu zachodzące zmiany są wynikiem westernizacji myślenia o świecie zewnętrznym oraz aktualnego układu w chińskim kierownictwie. Przykładem tego może być odłożenie koncepcji pokojowego wzrastania na rzecz pozostania przy starych koncepcjach pokoju i rozwoju.
Jakość i aktywność dyplomacji
Z pewnością dużą rolę odgrywa tu organizacja aparatu administracyjnego odpowiedzialnego za politykę zagraniczną. Przywołując historyczne doświadczenia Chin, należy zauważyć, że anarchia wewnętrzna doby rewolucji kulturalnej rzutowała na funkcjonowanie chińskich przedstawicielstw zagranicznych. Rewolucyjnie nastawieni dyplomaci byli wydalani z państw trzecich i w ten sposób Chiny nie miały swoich reprezentantów w tych państwach.
Uwarunkowania międzynarodowe obiektywne
Do obiektywnych uwarunkowań zewnętrznych zaliczamy trzy podstawowe determinanty:
Zmiany zachodzące w najbliższym otoczeniu państwa. Przykładowo, jeśli w Nepalu rozpocznie się działalność partyzancka, mająca na celu oswobodzenie Tybetu, chińskie władze będą z pewnością interweniowały w Kathmandu. Ponadto władze w Pekinie mogą wysyłać nowe oddziały w celu wzmocnienia granic. Realna sytuacja zagrożenia Chin miała miejsce na przełomie lat 60. i 70. XX wieku, kiedy ZSRS wzmacniał liczebnie oddziały Armii Czerwonej na północnych granicach Chin. W konsekwencji, mimo korespondencji dyplomatycznej, doszło do zbrojnego konfliktu na wyspie Zhenbao‑Damanskij w marcu 1969 r. W przypadku Stanów Zjednoczonych wariant geograficzny nie odgrywa zbyt wielkiej roli. Przykładem tego jest chociażby interwencja w Afganistanie i Iraku po atakach terrorystycznych na WTC.
Pozycja państwa w systemie stosunków międzynarodowych (centralna lub peryferyjna). W omawianym przypadku Stany Zjednoczone działają w skali globalnej, chociażby na forum różnych organizacji międzynarodowych. Podobnie Chiny, jednak ich pozycja jest słabsza z powodu uwarunkowań wewnętrznych. Oba państwa są członkami stałymi Rady Bezpieczeństwa ONZ i w ramach jej działania mają prawo weta, co daje im realny wpływ na decyzję tego organu.
Obowiązujące prawo międzynarodowe. Należy wziąć pod uwagę stan bilateralnych umów oraz wielostronne traktaty sojusznicze. Zdecydowaną przewagę mają tutaj Stany Zjednoczone, będące członkiem NATO. Chiny, które dopiero wchodzą na arenę międzynarodową, próbują zapewnić sobie coraz silniejszą pozycję przez udział w organizacjach międzynarodowych, takich jak ASEANASEAN czy Szanghajska Organizacja Współpracy.
Uwarunkowania międzynarodowe subiektywne
Do zewnętrznych uwarunkowań subiektywnych zaliczamy:
Międzynarodową percepcję danego państwa i narodu, która jest kształtowana na podstawie obserwacji wszystkich innych uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. W tym procesie powstaje wizerunek państwa. Przykładem może tu być wizerunek Polski w Europie Zachodniej przed przystąpieniem do Unii Europejskiej. Polacy postrzegani byli przez społeczność kontynentu jako państwo hamujące proces integracji oraz naród przywiązany do własnej historii. W przypadku Bułgarii na jej wizerunek podczas starań o przyjęcie do grona członków UE wpływ miały słowa Władimira Czyżowa, ambasadora Rosji przy Unii. Stwierdził on, że Bułgaria będzie koniem trojańskim jego kraju w UE.
Koncepcje polityki zagranicznej innych państw – powstałe na bazie historycznych i cywilizacyjnych doświadczeń, tworzą ważny element w formułowaniu celów na arenie międzynarodowej.
Słownik
(ang. Association of South‑East Asian Nations – Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo‑Wschodniej); organizacja polityczno‑gospodarcza, powstała na gruzach Association of South‑East Asia, utworzonej przez Malezję, Filipiny i Tajlandię w 1961 r.; celami działania organizacji są:
przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie: fundacja ma budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich;
promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji przez trwałe respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych
(ang. North American Free Trade Agreement – Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu); umowa zawarta między Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i Meksykiem, tworząca między tymi państwami strefę wolnego handlu; od 2020 r. zastąpiona przez USMCA
(ang. North Atlantic Treaty Organization – Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego); potocznie Sojusz Północnoatlantycki lub (zwłaszcza dawniej) Pakt Północnoatlantycki – układ wojskowy zawarty 24 sierpnia 1949 r.
rodzaj sztuki rządzenia państwem, której celem jest dobro wspólne
(ang. Shanghai Cooperation Organisation); regionalna organizacja międzynarodowa, powołana 15 czerwca 2001 r. przez Rosję, Chiny, Kazachstan, Kirgistan i Tadżykistan, w 2001 r. dołączył do niej Uzbekistan, natomiast w 2017 r. szeregi organizacji zasiliły Indie i Pakistan; celami działania organizacji są:
współdziałanie w celu utrzymania w regionie pokoju, bezpieczeństwa i stabilności;
rozwój efektywnej współpracy w obszarach handlu, polityki, gospodarki, kultury, nauki, edukacji, ochrony środowiska, transportu itd.;
budowanie i promocja nowego politycznego i ekonomicznego porządku międzynarodowego na zasadach demokracji i sprawiedliwości