Działalność akumulacyjna Morza Bałtyckiego objawia się przede wszystkim w tworzeniu form, z których zbudowane jest jego niskie, południowe wybrzeże, nazywane mierzejowo‑zalewowym. Formy te, zbudowane z piasków, powstają w wyniku akumulacyjnej działalności fal i prądów przybrzeżnychprąd przybrzeżnyprądów przybrzeżnych. Należą do nich:
plaże, które mogą występować zarówno wzdłuż wydm przednich na brzegu niskim, jak i klifów na brzegu wysokim,
wały burzowe, zalewane w czasie sztormów,
wały podwodne (rewy),
kosy, czyli długie, wąskie, lekko wynurzone wały, które następnie mogą przekształcić się w mierzeję.
Materiał piaszczysty pochodzi z niszczenia brzegów bądź z dna morskiego. Formy akumulacyjne można podzielić na cztery grupy:
formy przystające – piaszczyste wały brzegowe deponowane w strefie granicznej, w wyniku falowania pomiędzy brzegiem dolnym niższym a wyższym;
formy swobodne – połączone jednym końcem z brzegiem, czyli mierzeje o charakterze półwyspów, np. Półwysep Helski;
formy zamykające, czyli mierzeje (bariery lądowe) oddzielające wody lagunowych jezior przybrzeżnych od wód morskich, np. Mierzeja Łebska;
formy oddalone, czyli rewy, w tym Rewa Mew – wał piaszczysty oddzielający Zatokę Gdańską od Zatoki Puckiej.
Morze Bałtyckie to duży basen sedymentacyjny,basen sedymentacyjnybasen sedymentacyjny, na dnie którego akumulowane są osady denne pochodzące z niszczenia brzegów oraz transportowane przez uchodzące do niego rzeki. Typ osadów dennych zależy od materiału źródłowego oraz procesów sedymentacji zależnych od odległości od brzegu i głębokości. Nieopodal brzegu, w relatywnie płytkich wodach tzw. strefy litoralnejstrefa litoralna, litoral, strefa przybrzeżnastrefy litoralnej, osadza się gruby materiał skalny. W efekcie powstają osady żwirowe i piaszczyste, które w dłuższym okresie ulegają scementowaniu przez węglan wapnia lub materiał drobnoklastyczny (pyły i iły), w efekcie czego powstają zlepieńce i piaskowce. W płytkich wodach strefy litoralnej gromadzą się także obumarłe szczątki zwierzęce, tworząc wapienie i margle. Wraz ze wzrostem odległości od brzegu rośnie także głębokość wody i gromadzone są wówczas coraz drobniejsze cząstki mineralne. W strefie głębokowodnej, zwanej pelagialnąstrefa pelagialna, pelagial pelagialną, powstają muły i iły, które po scementowaniu tworzą mułowce i iłowce. Materiałem tworzącym te osady są bardzo drobne cząstki mineralne pochodzące z niszczenia brzegów i przytransportowane przez rzeki oraz pyły atmosferyczne i kosmiczne.
R1VUyPn1XpG4d
W wyniku działalności prądów przybrzeżnych materiał niesiony przez siłę wód płynących akumuluje się na załamaniach linii brzegowych. Postępująca akumulacja prowadzi do powstawania kos, a następnie mierzei, które nieustannie narastają, co finalnie prowadzi do zamknięcia się zatoki i powstania jeziora przybrzeżnego. Przykładami jezior przybrzeżnych nad Morzem Bałtyckim są Jamno i Łebsko.
RNwTpv6oXwf2B
RC1Gk6Xdp1Olj
Słownik
basen sedymentacyjny
basen sedymentacyjny
naturalne zagłębienie w skorupie ziemskiej stanowiące obszar sedymentacji osadów w pewnym okresie historii Ziemi; zwykle teren obniżony względem sąsiednich obszarów lub wykazujący tendencję do obniżania się (geosynklina); przykładami basenu sedymentacyjnego są zbiornik wodny (jezioro, morze, ocean) lub bezodpływowa kotlina śródgórska
kosa
kosa
mierzeja łącząca się tylko jednym końcem z lądem (np. Mierzeja Helska)
mierzeja
mierzeja
piaszczysty wał przybrzeżny (bariera piaszczysta), wynurzony ponad powierzchnię wody, oddzielający całkowicie lub częściowo zatokę od otwartego morza; odcięta przez mierzeję część morza jest zwana zalewem (np. Zalew Wiślany); powstaje na płaskich wybrzeżach przez nagromadzenie piasku przemieszczanego przez fale i prądy przybrzeżne
Morze Litorynowe
Morze Litorynowe
czwarta faza rozwoju Bałtyku (od ok. 9800 lat do ok. 5500 lat temu), po której morze to przybrało dzisiejszy wygląd i charakter; powstało wskutek postępującego ocieplenia klimatu po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego i napływu wód oceanicznych, który spowodował wzrost zasolenia i rozwój fauny słonowodnej, a jednym z jej z typowych jej przedstawicieli był ślimak pobrzeżka (Littorina littorea), od którego morze wzięło swą nazwę
platforma akumulacyjna
platforma akumulacyjna
powierzchnia równinna utworzona w wyniku działalności akumulacyjnej
prąd przybrzeżny
prąd przybrzeżny
to stały ruch wody wywołany działalnością wiatru, w przybrzeżnej części zbiornika morskiego; przemieszcza się równoległe do linii brzegowej i składa się z dwóch elementów: 1) ruchu w kierunku brzegu, zwykle pod pewnym kątem związanym z kierunkiem wiatru; 2) ruchu powrotnego, prostopadłego do brzegu, uwarunkowanego kierunkiem największego spadku; prąd przybrzeżny transportuje otoczaki i piasek wzdłuż brzegu, a w przypadku nagłej zmiany kierunku linii brzegowej dochodzi do akumulacji osadów w postaci kos zwanych też mierzejami
strefa litoralna, litoral, strefa przybrzeżna
strefa litoralna, litoral, strefa przybrzeżna
strefa zbiornika wodnego przylegająca do brzegu, lądu; w morzach i oceanach strefa ta obejmuje wody nad szelfem (do głębokości 200 m); płytsza część podlega bezpośrednim wpływom lądu, dopływowi wody z lądu
strefa pelagialna, pelagial
strefa pelagialna, pelagial
wody otwarte oceanów, mórz i wielkich jezior oddzielone od brzegów strefami litoralu i sublitoralu; obejmuje naświetloną warstwę wody do 200 m od powierzchni oraz coraz głębsze warstwy
transport eoliczny
transport eoliczny
działalność transportowa wywołana oddziaływaniem siły wiatru