Amazonia to region położony w północnej części Ameryki Południowej, dokładnie między Andami a Oceanem Atlantyckim. Jej powierzchnia liczy około 7 mln km². W przybliżeniu granice tego regionu pokrywają się z zasięgiem dorzecza Amazonki i wilgotnego, wiecznie zielonego lasu tropikalnego. Niektóre z państw leżących w tym regionie dokładnie określiły granice Amazonii na swym terytorium. W Brazylii powstał obejmujący ją region Amazônia Legal, w Boliwii i Ekwadorze regiony o nazwie Oriente, w Peru – Selva, a w Wenezueli – Amazonas.

R1UYf9Tet4x57

Schemat przedstawia mapę górnej części Ameryki Południowej. Zaznaczone są granice państw Kolumbii, Wenezueli, Gujany, Surinamu, Gujany Francuskiej, Brazylii, Boliwii, Peru oraz Ekwadoru. Ponadto zaznaczono rozciągające się przez wszystkie kraje dorzecze Amazonki oraz granice ekoregionu wilgotnego, wiecznie zielonego lasu tropikalnego Amazonii.

Warunki klimatyczne i związana z nimi wysoka temperatura powietrza i wilgotność zapewniają roślinom całoroczną wegetację. Amazonia leży bowiem w strefie klimatu równikowego wybitnie wilgotnego i podrównikowego wilgotnego. Nie występują tu pory bezdeszczowe, zróżnicowane jest natomiast nasilenie opadów w ciągu roku. W centralnej części regionu roczna suma opadów wynosi 2000–3000 mm, u podnóża Andów – do 7000 mm, maleje wraz z odległością od równika. Opady wzrastają w czasie zenitalnego górowania Słońca. Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 24 do 28°C, a roczna amplituda wynosi 2–4°C. Podobnie niewielkie są wahania dobowe temperatury, które nie przekraczają 4–5°C. Warunki termiczne są więc stabilne.

R18zmHMftAyB6

Pierwszy klimatogram przedstawia Iquitos w Peru. Najwyższe opady występują w marcu i wynoszą ok 315 mm a najniższe występują w lipcu i sierpniu i wynoszą około 180 mm. Temperatura przez wszystkie miesiące jest stała i wynosi około 25 stopni Celsjusza. Drugi klimatogram przedstawia Manaus w Brazylii. Najwyższe opady występują w marcu i wynoszą około 315 mm a najniższe w sierpniu i wynoszą około 50 mm. Temperatura przez wszystkie miesiące jest stała i wynosi około 26 stopni Celsjusza.

Duża wilgotność i wysoka temperatura stwarzają dobre warunki do intensywnego wietrzenia chemicznego i biologicznego, w wyniku których powstają m.in. zwietrzeliny i pokrywy laterytowe o dużej miąższości. Są one skałą macierzystą silnie kwaśnych i ubogich w składniki mineralne czerwonożółtych i czerwonych gleb ferralitowych.

R1LQBLN1SJnAp

Zdjęcie przedstawia wilgotny las równikowy nad rzeką. Na pierwszym planie znajduje się rzeka, dalej widać strome zbocze porośnięte wilgotnym lasem równikowym.

Na obszarze Amazonii, zwłaszcza na Nizinie Amazonki, w południowej części Wyżyny Gujańskiej (do wys. 300–500 m n.p.m.), w północno‑zachodniej części Wyżyny Brazylijskiej (do wys. 200–800 m n.p.m.) oraz na stokach Andów do wysokości 3000 m n.p.m. występują rozległe obszary gęstych, wilgotnych lasów równikowych zwanych niekiedy hilea, a także mieszanych formacji leśno‑sawannowych nazywanych campos cerrados.

Dominującą powierzchniowo formacją roślinną jest wilgotny, wiecznie zielony las tropikalny, nazywany także wilgotnym lasem równikowym, tropikalnym lasem deszczowym lub puszczą tropikalną, a w miejscowych językach – Floresta Amazônica (port.) lub Selva Amazónica (hiszp.). Szacuje się, że lasy te zajmują około 5,5 mln km², czyli blisko 80% powierzchni całego regionu Amazonii.

R1G6thCGkIEoV

Zdjęcie przedstawia wilgotny las równikowy. Roślinność w postaci drzew oraz niższych formacji znajduje się w deszczu.

Doliny dużych rzek i wybrzeża porasta bardzo zróżnicowana roślinność – od pływających traw do wilgotnych lasów równikowych i namorzynów. W jej obrębie wyróżnia się dolinne formacje leśne różniące się warunkami wodnymi, w których występują:

- stale zalane lub podmokłe igapó,

- sezonowo zalewane – várzea,

- lasy galeriowelasy galeriowelasy galeriowe rosną wzdłuż rzek spływających z obszarów wyżynnych, zwłaszcza Wyżyny Brazylijskiej.

RiVeM0HYJjfh3

Zdjęcie przedstawia las równikowy nad rzeką. Po bokach widoczne są drzewa lasu równikowego rosnące na brzegach rzeki. Środkiem płynie rzeka.

RtdyTsuCuCuTS

Zdjęcie przedstawia las zalewany przez rzeki. Na pierwszym planie znajduje się rzeka. Dalej znajdują się drzewa oraz ich korzenie wystające ponad powierzchnię wody.

RqLa6sY64NjHj

Zdjęcie przedstawia fragment wilgotnego lasu równikowego. Znajdują się tu liany, które oplatają pnie drzew i inne formacje roślinne.

REFwp6N3sXxkD

Zdjęcie przedstawia fragment wilgotnego lasu równikowego. Na grubym pniu znajdują się rośliny zwane epifitami i epifilami. Oplatają one konar na całej jego wysokości.

Na obszarach niezalewanych, zwanych terra firme, występują lasy eté – gęste na obszarach o większych opadach i przerzedzone na bardziej suchych terenach. Na Wyżynie Gujańskiej i przedgórzu Andów występują równikowe lasy górskie. Północno‑zachodnią część Amazonii zajmuje campinarana obejmująca widne zarośla i lasy. Na południu regionu występuje duży obszar z roślinnością o cechach przejściowych między lasami a sawannami, a w środkowej, południowej i wschodniej części Amazonii spotkać można naturalne sawanny (cerrados, llanos) leśne i trawiaste.

Wybrzeża oceanów porastają natomiast lasy namorzynowe zajmujące przybrzeżne płycizny.

RZ9FTWmnBRXeM

Zdjęcie przedstawia krajobraz Brazylii. Na pierwszym planie znajdują się niewysokie drzewa oraz zbiorowiska roślinności trawiastej i zielonej. W tle znajdują się niewielkie chmury.

RCt877EMEPKRM

Mapa przedstawia Amazonię oraz jej formacje roślinne. Zaznaczono na niej rzekę Amazonkę wraz z roślinnością terenów podmokłych. Wokół niej większość terenu zajmują wilgotne lasy tropikalne i subtropikalne. Wilgotne lasy mieszane tropikalne i subtropikalne występują głównie w Kolumbii oraz jako wąski pas w Peru i Chile. Przy niektórych brzegach rzeki, na północy Ameryki Południowej oraz w południowej Brazylii występuje sawanna. Na wybrzeżu Chile występuje roślinność pustynna i półpustynna. W paśmie Andów występują łąki wysokogórskie zwane paramo. Suche lasy znajdują się na południe od sawann Brazylii. W Chile, w górach występuje roślinność wysokogórska zwana puna. Na wybrzeżu Kolumbii występują lasy namorzynowe.

Wilgotny, wiecznie zielony las tropikalny to najbardziej różnorodna pod względem biologicznym formacja roślinna na świecie. Żyje tu od 40 do nawet 75% znanych nauce gatunków roślin i zwierząt, w tym ponad 90 tys. gatunków roślin, 16 tys. gatunków samych drzew, 2,5 mln gatunków owadów, około 2 tys. gatunków ptaków i ssaków. Wiele gatunków jest zapewne jeszcze nierozpoznanych i nieskatalogowanych. Biomasa wilgotnego lasu tropikalnego przekracza 500 t/ha, a lokalnie osiąga nawet 1700 t/ha. Roczny przyrost biomasy jest również ogromny i waha się od 35 do ponad 50 t/ha.

Powodem tak dużej różnorodności biologicznej amazońskich lasów jest fakt, że nie podlegały one nigdy zlodowaceniu, dlatego cykl rozwoju populacji roślinnych i zwierzęcych przebiegał bez większych zakłóceń. Rozwijaniu się formacji roślinnej i wykształceniu wielu nisz ekologicznych sprzyjały korzystne solarne i termiczno‑wilgotnościowe cechy środowiska.

Wilgotny i ciepły klimat wpływa na szybki rozkład materii organicznej i możliwość bieżącego przyswajania składników pokarmowych przez rośliny, co stymuluje ich rozwój. Wysoki dopływ promieniowania słonecznego jest źródłem energii, która może być wykorzystana przez różne grupy organizmów. Wreszcie warstwowa struktura lasu powoduje, że w granicach poszczególnych pięter leśnych powstają nisze ekologiczne dla gatunków roślinnych i zwierzęcych, które znajdują tam optymalne warunki bytowania. Tym samym liczba gatunków i nisz ekologicznych jest znacznie większa, niż gdyby zajmowały one tylko dolne, przyziemne piętro lasu.

RQbVjeYaoTkNF

Mapa przedstawia liczbę gatunków roślin naczyniowych w Ameryce Południowej. Poniżej 20 gatunków występuje na wybrzeżu Chile i Peru. Pomiędzy 200 a 500 występuje w środkowym Peru i Chile. Pomiędzy 500 a 1000 występuje głównie w Boliwii oraz na wschodzie Brazylii. Pomiędzy 1000 a 1500 występuje na północy Ameryki Południowej. Pomiędzy 1500 a 2000 występuje we wschodniej i południowej Brazylii. Pomiędzy 2000 a 3000 występuje w zachodniej Brazylii oraz na północy Ameryki Południowej. Pomiędzy 3000 a 4000 występuje we wschodniej Brazylii oraz zachodzie Ameryki Południowej. Pomiędzy 4000 a 5000 występuje na zachodzie oraz na wschodnich brzegach Ameryki Południowej. Powyżej 5000 występuje na wybrzeżu Kolumbii oraz na wybrzeżu Brazylii.

RwSPoW1PhIwvo

Zdjęcie przedstawia jaguara. Zwierzę to ma brązowawe futro z czarnymi cętkami, brązowe oczy oraz długie białe wąsy.

RQubEjMcBVdbO

Zdjęcie przedstawia manata rzecznego. Zwierzę znajduje się tuż pod powierzchnią wody. Posiada opływowy kształt ciała, płetwy, szeroko rozstawione oczy oraz ogon.

RH9fBWab6nGrh

Zdjęcie przedstawia piranie. Znajdują się one pod wodą pomiędzy skałami. Posiadają złotawe zabarwienie.

R10NKe3tK0hdB

Zdjęcie przedstawia liściołaza żółtego. Płaz ten siedzi na drobnych liściach. Jego ubarwienie jest żółte z wyjątkiem czarnych palców, oczu oraz warg.

RvgQq0uH6gg5K

Zdjęcie przedstawia kolibra. Jest on zawieszony w powietrzu i dziobem pije nektar z kwiatu. Jego ubarwienie jest zielonkawo niebieskie.

RZfBNFcKI94t0

Zdjęcie przedstawia motyla. Ma on czarne obwódki skrzydeł oraz niebieskie ich wypełnienie. Siedzi na kawałki deski.

Głównym zagrożeniem Amazonii jest intensywne wycinanie lasów. Z różnym nasileniem dochodzi do niego we wszystkich krajach regionu. Szacuje się, że w ciągu ostatnich 50 lat powierzchnia amazońskich lasów zmniejszyła się o około 17%. Procesy wylesiania w tym regionie są szczególnie intensywne w pobliżu bardziej zaludnionych obszarów, dróg i rzek, a także w miejscach występowania surowców mineralnych. Do głównych przyczyn deforestacjideforestacjadeforestacji należą m.in.:

• pozyskiwanie drewna w celach opałowych i jako materiału budowlanego,

• zwiększenie powierzchni terenów uprawnych, zarówno dla rolnictwa indywidualnego, jak i plantacyjnego (palmy olejowej, soi i in.) oraz pastwisk dla bydła,

• budowa dróg,

• wydobycie surowców mineralnych,

• pożary naturalne i wywołane przez człowieka.

RTRk5CksIx2gw

Wykres przedstawia roczną utratę powierzchni leśnej w Amazonii. W 2002 roku najwięcej wyniosła w Brazylii ponad 1500000 hektarów, w dwóch kolejnych państwach gdzie utrata była największa w Boliwii oraz w Peru wartości wyniosły znacznie mniej. W roku 2003 wartości były zbliżone. W 2004 roku utrata w Brazylii wzrosła do ponad 2000000 hektarów. W 2005 roku zmniejszyła się wartość utraty w Brazylii za to wzrosła w Boliwii oraz Peru. W 2006, 2007 i 2008 roku utrata w Brazylii wyniosła pomiędzy 1000000 a 1500000 hektarów. W 2009 roku zmniejszyła się do poniżej 1000000 hektarów. Od 2010 roku do 2015 utrzymywała się pomiędzy 500000 a 1500000 hektarów. Nadal dużą utratę miały Boliwia oraz Peru. W 2016 roku utrata w Brazylii wyniosła około 3000000 hektarów, w 2017 roku wyniosła poniżej 2500000 hektarów. W 2018 roku wyniosła około 1500000 hektarów. Jednocześnie zwiększyła się utrata w Kolumbii. W 2019 utrata w Brazylii była mniej więcej taka sama, utrata w Kolumbii zmalała a wzrosła w Boliwii i Peru.

Ubytek powierzchni leśnej jest szczególnie widoczny w południowej części regionu.  Szacuje się, że od 1970 roku powierzchnia lasów tylko na obszarze Brazylii zmniejszyła się o ponad 800 tys. km², czyli o ok. 20%.

R1OZzjKG3EvUc

Mapa przedstawia wylesione tereny w Amazonii. Zaznaczono granice ekoregionu Amazonii oraz granice państw. Obszary wylesione znajdują się głównie na południowo wschodniej granicy ekoregionu czyli w środkowej Brazylii, w zachodnio północnej części ekoregionu w Kolumbii, oraz przy granicy ekoregionu w Peru.

Naukowcy przewidują, że do końca XXI wieku nawet 80% amazońskich lasów może ulec trwałemu zniszczeniu, o ile nie zostaną podjęte intensywne działania zapobiegawcze i nie zostaną wdrożone zasady racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi. Prowadzone obecnie analizy zdjęć satelitarnych wskazują, że te pesymistyczne prognozy mają szanse się ziścić. Mimo pewnego spadku wylesień w latach 2010–2015 ponownie zauważalny jest trend wzrostowy, zwłaszcza na obszarze brazylijskiej części puszczy, gdzie tempo wyrębu wzrosło dwukrotnie w stosunku do przewidywań naukowców.

RS1Ij4IcpTJDS

Ilustracja przedstawia trzy mapy. Pierwsza przedstawia wylesianie puszczy w Brazylii w 2010 roku. Większą część puszczy głównie w zachodniej, środkowej i północnej części zajmowały lasy, na południu sawanny, na zachodzie pastwiska. Druga mapa przedstawia tempo wylesiania puszczy w 2050 roku. W zachodniej części znajdują się lasy. W środkowej części oraz zachodniej znajdują się pastwiska a sawanny na południu. Ostatnia mapa przedstawia tempo wylesiania puszczy w 2100 roku. Niewielką północno zachodnią część puszczy zajmują lasy. Większość terenu zajmują pastwiska. Sawanny znajdują się na południu.

Słownik