Przeczytaj
Ochrona przyrody ożywionej i nieożywionej oraz krajobrazu w Polsce
Głównym dokumentem, który określa cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej oraz krajobrazu w Polsce jest Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody.
Jedną z form ochrony przyrody, która jest wyróżniona w tej ustawie, jest park narodowypark narodowy. Według tego dokumentu obejmuje on „obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe”.
Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej zasobów i składników przyrody ożywionej, jak również walorów krajobrazowych. Jedną z funkcji parku jest przywrócenie właściwego stanu naturalnego składników przyrody. Duży nacisk kładzie się na odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych (siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów). Obszary znajdujące się w obrębie parku podlegają ochronie ze względu na wyjątkowe walory naukowe, edukacyjne, społeczne i kulturowe.
Na terenach poszczególnych parków narodowych prowadzone są badania naukowe, które umożliwiają poznanie ekosystemów w niewielkim stopniu zmienionych przez działalność człowieka.
Cała przyroda i typowe dla konkretnego parku narodowego walory krajobrazowe podlegają ochronie. Wyznacza się tam obszary ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej.
Zapamiętaj, że na terenie parku dozwolona jest działalność człowieka, ale tylko taka, która wspiera jego ochronę.
Bardzo ważnym, dodatkowym elementem przy tej formie ochrony jest otulinaotulina. W przeciwieństwie do parku narodowego nie jest to obszar, który ma status formy ochrony przyrody. Jest to natomiast teren, którego zadaniem jest zabezpieczenie przyrody parku przed negatywnym oddziaływaniem czynników z obszarów przyległych, np. dużych miast i fabryk. Istotne jest to, że w otulinie wyznacza się takie działania, które nie szkodzą sąsiadującej przyrodzie.
Polskie parki narodowe zaliczane są do parków o charakterze leśnym, ponieważ prawie 62% ich powierzchni zajmują zwarte zbiorowiska drzew. Jednakże istnieją dwa parki narodowe, gdzie lasy nie dominują. Są to: Park Narodowy „Ujście Warty” (powierzchnia lasów to 1% terenu) i Narwiański Park Narodowy (lesistość to ok. 3%). Pozostałe parki narodowe Polski charakteryzują się lesistością od 26% (w Biebrzańskim Parku Narodowym) do 96% (w Roztoczańskim i Magurskim Parku Narodowym).
Kolejną formą ochrony przyrody, która występuje na terenie Polski, jest rezerwat biosferyrezerwat biosfery. Powstanie tej formy zapoczątkowało uruchomienie programu UNESCO „Człowiek i Biosfera” w 1971 roku. Celem programu jest tworzenie i rozpowszechnianie zrównoważonych relacji między ludźmi a biosferąbiosferą. Żeby osiągnąć ten cel, program ten wprowadza narzędzie, którym jest Światowa Sieć Rezerwatów Biosfery. Wspiera ono harmonijną integrację ludzi i przyrody na rzecz zrównoważonego rozwoju poprzez: dialog społeczny, dzielenie się wiedzą, ograniczanie biedy i poprawę dobrobytu ludzi, poszanowanie wartości kulturowych i zdolności społeczeństwa do radzenia sobie ze zmianami. Dlatego traktowane jest ono jako narzędzie ulepszania i wdrażania koncepcji zrównoważonego rozwoju.
Rezerwat biosfery to obszar ekosystemów lądowych i przybrzeżnych, który wspiera rozwiązania mające na celu pogodzenie ochrony różnorodności biologicznej z jej zrównoważonym rozwojem. Uważany jest w pewien sposób za „żywe laboratorium” do testowania i demonstrowania zintegrowanego zarządzania ziemią, wodą i różnorodnością biologiczną.
Rezerwaty biosfery pełnią trzy zasadnicze funkcje:
ochronną, która skupia się wyłącznie na ochronie krajobrazów, ekosystemów, zróżnicowaniu gatunkowym i genetycznym;
rozwojową poprzez wspieranie form rozwoju gospodarczego i ludzkiego, które można zaklasyfikować do form społeczno‑kulturowych oraz ekologicznie zrównoważonych;
edukacyjną, polegającą na propagowaniu edukacji ekologicznej, a także prowadzeniu szkoleń, badań i monitoringu obejmujących lokalne, regionalne, narodowe i globalne zagadnienia związane z ochroną i zrównoważonym rozwojem.
W rezerwatach biosfery wyróżnia się trzy powiązane ze sobą strefy, których celem jest realizowanie uzupełniających się i wzajemnie wzmacniających funkcji. Są to:
strefa główna, która obejmuje ściśle chroniony ekosystem, jednocześnie przyczyniając się do zachowania krajobrazów, ekosystemów, gatunków i różnorodności genetycznej;
strefa buforowa, która otacza lub sąsiaduje z obszarami i jest wykorzystywana do celów zgodnych z dobrymi praktykami ekologicznymi, jednocześnie mogąca wzmocnić badania naukowe, edukację, szkolenia i monitorowanie.
strefa przejściowa, czyli taka, gdzie dozwolona jest najszersza działalność wspierająca rozwój gospodarczy i ludzki, który jest zarazem zrównoważony pod względem społeczno‑kulturalnym i ekologicznym.
W Polsce znajdują się aktualnie 23 parki narodowe, które zajmują powierzchnię 317 386 ha (jest to 1% powierzchni kraju). Część parków narodowych została uznana za Światowe Rezerwaty Biosfery.
Oprócz parków narodowych i rezerwatów biosfery w Polsce wyróżnia się również inne formy ochrony przyrody, wszystkie dokładnie omówiono w e‑materiale ,,Formy ochrony przyrody”
Rodzaje ochrony przyrody
Ochrona bierna przyrody - człowiek nie ingeruje w środowisko przyrodnicze; taka ochrona środowiska występuje w ekosystemach naturalnych oraz leśnych, które podczas ochrony biernej mają osiągnąć naturalizację. Ekosystemy podlegające biernej ochronie należą do najcenniejszych obiektów przyrodniczych. Natura 2000 to europejska sieć ochrony przyrody mająca na celu doprowadzenie gatunków i siedlisk do tzw. właściwego stanu ochrony. W wielu miejscach w Europie biernie chronione gatunki oraz środowiska naturalne osiągają „właściwy stan ochrony”, co sprawia, że ochrona bierna przyrody służy do osiągnięcia założeń programu.
Ochrona czynna przyrody - prowadzona jest na całym obszarze lub w części rezerwatu przyrody czy parku narodowego, umożliwia zastosowanie zabiegów ochronnych, które ingerują w procesy naturalne ekosystemu. Celem ochrony czynnej jest utrzymanie stanu środowiska, w jakim było w momencie objęcia go ochroną. Działania ochronne muszą mieć naukowe uzasadnienie.
Na obszarach rezerwatów oraz parków narodowych przeprowadza się następujące zabiegi w ramach czynnej ochrony przyrody:
renaturalizacja - doprowadzenie do warunków naturalnych środowiska,
stabilizacja - zachowanie obecnych warunków,
kreacja - zmiana istniejących warunków,
eksperyment - prowadzenie działań zmierzających do rozwiązania naukowych problemów.
Babiogórski Park Narodowy
Został utworzony w 1954 roku. Położony jest w Polsce południowej, w województwie małopolskim. Obejmuje on grzbiet masywu Babiej Góry (Diablak, 1 725 m n.p.m.). Powierzchnia parku wynosi 3 393,34 ha. Na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego stosuje się trzy rodzaje ochrony: ścisłą, czynną i krajobrazową. Ochroną ścisłą objęto 1/3 powierzchni. W skład obszaru ochrony ścisłej wchodzą: piętro halne, piętro kosodrzewiny, górnoreglowy bor świerkowy oraz część lasów regla dolnego. W Babiogórskim Parku Narodowym występuje wiele rzadkich gatunków grzybów, roślin i zwierząt. Jest to jedyne miejsce w Polsce, gdzie rośnie m.in. rogownica alpejska oraz rzadkie i zagrożone wyginięciem tojad morawski i tocja karpacka. Na obszarze parku narodowego występuje ok. 650 gatunków roślin naczyniowych, 280 gatunków mszaków i ponad 1300 różnych gatunków grzybów i porostów. Świat zwierząt w tym parku jest również bogaty i zróżnicowany (4500 gatunków i podgatunków fauny), m.in. niedźwiedź, wilk, ryś i puchacz.
Babiogórski Park Narodowy został wpisany na listę Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery w 1976 roku (Rezerwat Biosfery Babia Góra). W 2001 roku obszar tego rezerwatu biosfery został powiększony w wyniku przeglądu. Obecnie teren tego rezerwatu obejmuje Babiogórski Park Narodowy (jest to główny obszar rezerwatu biosfery) oraz las państwowy (przeznaczony pod gospodarkę leśną) i obszary zamieszkałe. Powierzchnia rezerwatu biosfery wynosi 11 829 ha.
Białowieski Park Narodowy
Został utworzony w 1932 roku pod nazwą „Park Narodowy w Białowieży”. Dopiero w 1947 roku zaczął funkcjonować pod obecną nazwą. Położony jest w północno‑wschodniej części Polski, w województwie podlaskim. Powierzchnia parku wynosi 10 517,27 ha - jest to 1/6 polskiej części Puszczy Białowieskiej. Ochroną ścisłą objęto 5 725,75 ha, czynną 4 438,20 ha, a krajobrazową 353,32 ha. Białowieski Park Narodowy otacza otulina (strefa ochronna), której granice obejmują lasy zagospodarowane (powierzchnia: 3 224,26 ha). Otulina służy ochronie zwierząt łownych, a dokładnie utrzymuje odpowiednią liczebność i strukturę poszczególnych gatunków. Głównym celem parku jest ochrona najlepiej zachowanego fragmentu Puszczy Białowieskiej (ostatni las naturalny o charakterze pierwotnym na niżu Europy). W parku znajduje się m.in. 809 gatunków roślin naczyniowych, ponad 3 tys. gatunków roślin zarodnikowych i grzybów, prawie 200 gatunków mchów i 283 gatunki porostów. Ponadto żyje tam prawie 8 tys. gatunków bezkręgowców, 120 gatunków ptaków lęgowych oraz 52 gatunki ssaków. Zadaniem parku jest ochrona żubra nizinnego (największy ssak lądowy Europy). W tym celu utworzono Obręb Ochronny Hodowli Żubrów (powierzchnia: 274,56 ha).
Białowieski Park Narodowy został wpisany na listę Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery w 1976 roku. Powierzchnia rezerwatu biosfery wynosi 10 502 ha.
Biebrzański Park Narodowy
Utworzony został w 1993 roku i leży w województwie podlaskim. Jest największym parkiem narodowym w Polsce i jednym z większych w Europie. Powstał w celu ochrony rozległych torfowisk Kotliny Biebrzańskiej oraz niewielkiego fragmentu Wzgórz Sokólskich. Jego powierzchnia wynosi 59 223 ha. Wyznaczono również wokół parku otulinę o zasięgu 66 824 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 7 494 ha, czynnej - 26 145 ha, a krajobrazowej - 25 584 ha. Na obszarze tego parku stwierdzono występowanie 934 gatunków roślin naczyniowych. Na jego terenie rośnie 80 gatunków roślin zagrożonych i ginących w skali kraju. Do najrzadszych gatunków zalicza się m.in. zanokcicę zieloną, skrzyp pstry, rosiczkę długolistną i wąkrotkę zwyczajną oraz 20 gatunków roślin storczykowatych (najliczniejszy i najbardziej znany to obuwik pospolity).
Specyficzna fauna tego parku narodowego jest związana z naturalnymi ekosystemami bagiennymi i wodnymi. Do występujących tu ssaków zalicza się m.in. nornika północnego, wilka, wydrę, łosia (znajduje się tu największa ostoja łosia) i bobra. Odnotowano w tym parku narodowym 292 gatunki ptaków, 36 gatunków ryb, 7 gatunków gadów, 12 gatunków płazów, 700 gatunków motyli, 448 gatunków pająków.
Bieszczadzki Park Narodowy
Został utworzony w 1973 roku. Znajduje się w południowo‑wschodniej Polsce w województwie podkarpackim. Dokładanie zlokalizowany jest w Bieszczadach Zachodnich, w zachodniej części Karpat Wschodnich. Na terenie parku leży najbardziej wysunięty na południe punkt Polski (szczyt Opołonek 1028 m n.p.m.). Jest on największym parkiem narodowym w polskich górach. Powierzchnia parku narodowego wynosi 29 201,06 ha. Powierzchnia parku objęta ochroną ścisłą wynosi 20 336,3 ha, czynną - 8 785 ha, a krajobrazową - 80,9 ha. Wokół parku wyznaczono otulinę o powierzchni 79 189 ha.
Na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego odnotowano 826 gatunków roślin naczyniowych, 301 gatunków mchów, 112 gatunków wątrobowców, 529 gatunków porostów, ok. 65 gatunków śluzowców i ok. 1300 gatunków grzybów. 25% flory parku to gatunki górskie. W parku narodowym żyje 58 gatunków ssaków, 192 gatunki ptaków, 7 gatunków gadów, 12 gatunków płazów, 14 gatunków ryb i 1 gatunek minoga. Park ten jest jedną z najcenniejszych ostoi ptaków, m.in. orła przedniego, orlika krzykliwego i trzmielojada (są to rzadkie i zagrożone wyginięciem gatunki). Występują tu również sowy: puchacz, puszczyk, sóweczka i włochatka. Niedźwiedź brunatny, wilk, ryś i jeleń szlachetny to populacje, które w tym miejscu należą do najliczniejszych w kraju.
Bieszczadzki Park Narodowy wchodzi w skład Trójstronnego Transgranicznego RezerwatuTransgranicznego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie: Polska‑Słowacja‑Ukraina. Został on utworzony w 1998 roku. Jego powierzchnia wynosi 208,08 kmIndeks górny 22 (108,72 kmIndeks górny 22 – część polska). Obejmuje obszary o dużej wartości dla ochrony bioróżnorodności.
Park Narodowy „Bory Tucholskie”
Powstał w 1996 roku. Położony jest w północno‑zachodniej części Polski w województwie pomorskim. Granicami obejmuje północno‑zachodnią część dużego kompleksu leśnego Bory Tucholskie. Jego powierzchnia wynosi 4 613,04 ha. Wokół parku wyznaczono otulinę o powierzchni 12 980,52 ha. Powierzchnia parku objęta ochroną ścisłą wynosi 324,30 ha, czynną - 4 209,78 ha, a krajobrazową - 78,96 ha. Ten park narodowy obejmuje swoim zasięgiem Wielki Sandr Brdy, który urozmaicony jest m.in. przez wydmy, rynny polodowcowe oraz zagłębienia bezodpływowe. Lasy zajmują ponad 83% powierzchni tego parku. Są to najczęściej bory świeże i suche z licznymi gatunkami porostów. Dominuje tu sosna zwyczajna (dąb Bartuś jest najstarszym drzewem tego parku).
Na terenie parku zlokalizowanych jest 21 jezior. Na jego obszarze występują siedliska śluzowców, grzybów, porostów (chrobotek alpejski, włostek spleciony i włostek Wranga) i roślin naczyniowych (lobelia jeziorna, rosiczka okrągłolistna).
Faunę Parku Narodowego „Bory Tucholskie” reprezentuje m.in. jeleń, dzik, ryjówka aksamitna, bielik, puchacz, gągoł, bąk i łabędź krzykliwy.
Park Narodowy „Bory Tucholskie” wchodzi w skład Rezerwatu Biosfery „Bory Tucholskie”. Został on utworzony w 2010 roku. Położony jest na terenie dwóch województw: pomorskiego i kujawsko‑pomorskiego. Jest największym polskim rezerwatem biosfery o powierzchni 319 524,61 ha. Cały rezerwat biosfery, oprócz Parku Narodowego „Bory Tucholskie”, obejmuje 25 rezerwatów przyrody, 4 parki krajobrazowe i 22 gminy.
Drawieński Park Narodowy
Utworzony w 1990 roku. Zlokalizowany jest w północno‑zachodniej Polsce na terenie trzech województw (zachodniopomorskie, wielkopolskie i lubuskie). Jego powierzchnia wynosi 11 535,66 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 1 391,62 ha, czynnej - 9 609,27 ha, a krajobrazowej - 534,77 ha. W parku dominują lasy (ponad 80% powierzchni), głównie bory sosnowe. Są to m.in.: buczyny, grądy, łęgi i lasy bagienne. Charakterystycznymi elementami przyrody tego parku są torfowiska oraz ekosystemy wodne i błotne. W parku znajduje się 20 jezior. W Drawieńskim Parku Narodowym występuje ponad 900 gatunków roślin naczyniowych, prawie 150 gatunków drzew i krzewów i ponad 200 różnych zespołów roślinnych. Występują w tym parku m.in. wyjątkowe stanowiska chamedafne północnej, lipiennika Loesela czy lilii złotogłów. Fauna parku jest unikatowa. Najcenniejszym elementem jest ichtiofauna, do której należy np. minog rzeczny i strumieniowy, łosoś, troć wędrowna i pstrąg potokowy. Na terenie parku występuje ponad 160 gatunków ptaków (np. bocian czarny, kania czarna, bielik i orlik krzykliwy). Wyróżnia się tu ponad 40 gatunków ssaków.
Gorczański Park Narodowy
Powstał w 1981 roku. Położony jest w południowej Polsce w województwie małopolskim. W jego granicach mieści się m.in. masyw Turbacza i Gorca. Powierzchnia parku wynosi 7 029,85 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 3 611,07 ha, czynnej - 2 882,51 ha, a krajobrazowej - 536,27 ha. Na obszarze tego parku udokumentowano występowanie 624 gatunków roślin naczyniowych, 233 gatunków mchów, 103 gatunków wątrobowców, 507 gatunków porostów i grzybów naporostowych oraz 736 gatunków grzybów wielkoowocnikowych. Powierzchnię Gorczańskiego Parku Narodowego w 95% stanowią lasy (świerk, buk, jodła, modrzew, jawor i in.). Na obszarze parku występuje 214 gatunków kręgowców, m.in. traszka karpacka, orlik krzykliwy, orzeł przedni, puchacz, ryś euroazjatycki, niedźwiedź brunatny, wilk szary czy żbik europejski.
Park Narodowy Gór Stołowych
Utworzony w 1993 roku. Znajduje się w południowo‑zachodniej Polsce w województwie dolnośląskim. Obejmuje wierzchowinowe i centralne partie Gór Stołowych oraz północno‑zachodnią część Wzgórz Lewińskich. Park narodowy zajmuje powierzchnię 6 347,71 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 771 ha, czynnej - 4 944,77 ha, a krajobrazowej - 631,94 ha. Typowe przykłady flory to m.in.: skalnica zwodnicza, storczyca kulista, goryczuszka czeska, lilia bulwkowata, śnieżyca wiosenna, storczyk bzowy, pełnik europejski i sosna błotna. Na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych spotykane są następujące przykłady fauny: jeleń szlachetny, puchacz, sóweczka, pluszcz, sokół wędrowny, bocian czarny, żaba trawna, ropucha szara, traszka górska, żmija zygzakowata i jaszczurka zwinka.
Kampinoski Park Narodowy
Utworzony w 1959 roku. Położony w województwie mazowieckim. W granicach parku leżą tereny Puszczy Kampinoskiej. Powierzchnia parku wynosi 38 544,33 ha, w tym 72,40 ha przeznaczone jest na Ośrodek Hodowli Żubrów im. Prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Smardzewicach. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 4 638 ha, czynnej - 27 775 ha, a krajobrazowej - 6 133 ha. Stworzono wokół parku otulinę o powierzchni 37 756 ha. Ponad 70% powierzchni parku zajmują lasy (sosna, bór świeży). Na terenie parku występują typowe dla niego wydmy i bagna. W Kampinoskim Parku Narodowym zauważono ok. 1 400 gatunków roślin naczyniowych i ok. 150 gatunków mszaków. Charakterystyczną florą tego obszaru jest: kocianka pisakowa, szczotlicha siwa, zimoziół północny, wężymord stepowy i chamedafne północna (relikt epoki polodowcowej). Występuje tu również brzoza czarna, która jest formą brzozy brodawkowatej. Kora tej brzozy jest pozbawiona białego barwnika. Fauna Kampinoskiego Parku Narodowego jest dość urozmaicona. Spotkać tu można prawie 4 tys. gatunków bezkręgowców, ok. 30 gatunków ryb, 13 gatunków płazów, 6 gatunków rodzimych gadów, ponad 200 gatunków ptaków i ponad 50 gatunków ssaków. Najbardziej znanymi przedstawicielami fauny tego parku są łoś, ryś, borsuk i bocian czarny.
Kampinoski Park Narodowy jest częścią Rezerwatu Biosfery „Puszcza Kampinoska”. Został on utworzony w 2000 roku. Jego powierzchnia wynosi 76 232 ha. Strefą centralną rezerwatu jest obszar ścisły parku narodowego, strefą buforową jest obszar ochrony czynnej i krajobrazowej, a strefę przejściową stanowi otulina.
Karkonoski Park Narodowy
Utworzony w 1959 roku. Położony jest w południowo‑zachodniej Polsce w województwie dolnośląskim. Obejmuje Główny Grzbiet Karkonoszy od zachodnich stoków Mumlawskiego Wierchu na zachodzie po Przełęcz Okraj na wschodzie. Również w granicach parku mieści się enklawa Wodospadu Szklarki. Powierzchnia parku wynosi 5 951 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 2 223,49 ha, czynnej - 3 708,35 ha, a krajobrazowej - 19,59 ha. Wokół parku wyznaczono otulinę o powierzchni 13 093 ha. Największą powierzchnię zajmują lasy - ok. 70% powierzchni parku. W parku znajduje się ponad 1 tys. gatunków roślin i wiele gatunków zwierząt leśnych (ponad 40 gatunków ssaków, m.in. wydra, jeleń, sarna europejska, lis rudy, wilki, rysie i 16 gatunków nietoperzy). Na terenie parku mieszka jedno z bardziej interesujących zwierząt - jest to muflon śródziemnomorski, który był przywieziony z Korsyki na początku XX wieku. W granicach parku występuje dość dużo gatunków ptaków, m.in. włochatka, sóweczka i płochacz halny. Jednakże najliczniejszą grupą zwierząt są owady i inne bezkręgowce. Na obszarze Karkonoskiego Parku narodowego występują gatunki endemiczne flory (np. dzwonek karkonoski, skalnica bazaltowa) i fauny (np. motyl miernikowiec).
Karkonoski Park Narodowy jest częścią Transgranicznego Rezerwatu Biosfery Karkonosze. Został utworzony w 1992 roku. Jego powierzchnia wynosi 71 400 ha (16,431 ha rezerwatu położone jest na terenie Polski).
Magurski Park Narodowy
Powstał w 1994 roku. Znajduje się w południowo‑wschodniej Polsce na terenie województwa podkarpackiego i małopolskiego. Powierzchnia parku wynosi 19 439 ha. Wokół niego powstała otulina o powierzchni 22 969 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej w Magurskim Parku Narodowym wynosi 2 408 ha, czynnej - 16 940 ha, a krajobrazowej - 52 ha. Ponad 9% powierzchni parku zajmują lasy. Na jego terenie wyróżnia się dwa piętra roślinne, są to: pogórze (dominują drzewostany sztuczne z przewagą sosny oraz liczne łąki i pastwiska) i regiel dolny (lasy bukowe z domieszką jedlin i jaworzyn). W parku występuje prawie 800 gatunków roślin (np. róża francuska, kruszczyk błotny, zimowit jesienny, języcznik zwyczajny) i ok. 200 gatunków zwierząt (np. niedźwiedź brunatny, łoś, wilk szary, ryś euroazjatycki, myszołów zwyczajny, orlik krzykliwy, orzeł przedni i puszczyk uralski).
Narwiański Park Narodowy
Utworzony w 1996 roku. Położony w północno‑wschodniej Polsce w województwie podlaskim. Znajduje się w Dolinie Górnej Narwi. Narew ma typowy charakter rzeki anastomozującej, jednocześnie tworząc mozaikowy układ siedlisk lądowych i bagiennych. Powierzchnia parku wnosi 6 810,23 ha, natomiast stworzonej otuliny 15 408 ha. Na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego nie wyróżniono obszarów objętych ochroną ścisłą. Jednakże obszar parku objęto ochroną czynną - 2 011,14 ha - i krajobrazową - 4 799,09 ha. Na obszarze parku wyróżniono 58 zbiorowisk roślinnych z przewagą roślinności bagiennej. Na terenach granicznych parku spotykane są łąki, olsy i zarośla wierzbowe. Występuje tu ok. 500 gatunków roślin naczyniowych, wśród których ścisłą ochroną objęto m.in. grążel żółty, mieczyk dachówkowaty, goździk pyszny i rosiczkę okrągłolistną. W granicach parku występuje wiele zagrożonych gatunków ptaków, m.in. bielika zwyczajnego. Spotykane też są tu gronostaje i tchórze. Występują tu 34 gatunki ssaków. Są to m.in. bóbr europejski, piżmak, jeż europejski, ryjówka, jeleń europejski, łoś, sarna i dzik.
Ojcowski Park Narodowy
Utworzony w 1956 roku. Jest to najmniejszy park w Polsce. Znajduje się w województwie małopolskim. W jego granicach mieści się południowa część Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej, dla której charakterystyczna jest rzeźba krasowa. Powierzchnia parku to 2 145 ha. Wokół parku stworzono otulinę o powierzchni 6 777 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 250,83 ha, czynnej - 968,5, a krajobrazowej - 926,34 ha. Na obszarze tego parku znajduje się dużo jaskiń, np. Jaskinia Łokietka, Ciemna i Sąspowska. Największą część powierzchni parku (71%) zajmują lasy (głównie bory mieszane, buczyna karpacka i lasy grądowe). Przyroda parku charakteryzuje się dużą różnorodnością. Występuje tu ok. 950 gatunków roślin naczyniowych, ponad 230 gatunków mchów i wątrobowców, 1200 gatunków grzybów i ok. 200 gatunków porostów. Spośród nich 84 jest prawnie chronione, np. róża alpejska, brzoza ojcowska, gnidosz rozesłany, goryczuszka orzęsiona, kosatka i rokitnik zwyczajny. Na podstawie prowadzonych badań w parku wyróżniono ok. 6 tys. gatunków fauny (szacuje się, że jest ich nawet 11 tys.). Florę Ojcowskiego Parku Narodowego reprezentują m.in. nietoperze (17 gatunków), sarna, dzik europejski, kuna leśna, tchórz zwyczajny, krogulec, gronostaj, bocian czarny, puszcz, zimorodek, kumak nizinny, padalec zwyczajny.
Pieniński Park Narodowy
Utworzony w 1932 roku. Znajduje się w południowej Polsce w województwie małopolskim. Rozciąga się także po stronie słowackiej. W jego granicach mieszczą się obszary Pienin Właściwych i Pienin Spiskich (bez Zielonych Skałek). Powierzchnia polskiej części parku wynosi 2 346 ha, a słowackiej 3 750 ha. Wielkość otuliny w naszym kraju wynosi 2 682 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej całego parku wynosi 744 ha, czynnej 533 i krajobrazowej 1094 ha. Najcenniejsze ekosystemy leśne reprezentują m.in. górskie reliktowe laski sosnowe, jaworzyny i lasy klonowo‑lipowe, ciepłolubne buczyny storczykowe i żyzne buczyny. Na tym obszarze flora i fauna są wyjątkowo zróżnicowane. Występuje tu 2 848 gatunków roślin i grzybów, 282 gatunki glonów i sinic, ok. 320 gatunków mchów i wątrobowców oraz 470 gatunków porostów. W Pieninach rosną dwa endemity (mniszek pieniński i pszonek pieniński). Spotykany jest tu również m.in. złocień Zawadzkiego i jałowiec sabiński. W Pieninach występuje 7 tys. gatunków zwierząt, m.in. borsuk, dzik, jeleń, żbik, ryś, kuna leśna, sarna, mysz małooka, puchacz, bocian czary, niepylak apollo, nadobnica alpejska (występuje w Masywie Trzech Koron, ale jest to gatunek wymierający).
Poleski Park Narodowy
Utworzony w 1990 roku. Znajduje się we wschodniej części kraju w województwie lubelskim. Zasięgiem obejmuje zachodnią część Polesia Lubelskiego, która charakteryzuje się równinną rzeźbą urozmaiconą jeziorami krasowymi, torfowiskami i bagnami. Powierzchnia parku wynosi 9 760,29 ha. Powierzchnia objęta ochroną ścisłą wynosi 116,56 ha, częściową - 8 314,21 ha, a krajobrazową - 1 329,52 ha. Wokół parku stworzono otulinę o powierzchni 13 642,25 ha. Flora parku jest dość zróżnicowana. Występuje tu ok. 1 tys. gatunków roślin naczyniowych. Znajdują się tu relikty epoki lodowcowej, np. brzoza niska i wierzba lapońska. Inne rośliny to turzyca bagienna i strunowa, gnidosz królewski oraz rosiczka długolistna. Charakterystycznym elementem parku są torfowiska niskie, przejściowe i wysokie. Powierzchnia leśna parku to głównie brzeziny bagienne, nieliczne bory sosnowe i olsy.
Do fauny na terenie parku zalicza się m.in. pijawkę lekarską, ćmę, strużnika, żabę brunatną i zieloną, żmiję zygzakowatą, czaplę białą i nadobną, bielika, żurawia, puchacza, piżmaka, ryjówkę, tchórza, łosia i dzika.
Poleski Park Narodowy jest częścią Trójstronnego Transgranicznego Rezerwatu Biosfery Polesie Zachodnie: Polska‑Ukraina‑Białoruś. Został on utworzony w 2012 roku. Jego powierzchnia wynosi 263,02 ha (75,08 ha rezerwatu położone jest na terenie Polski).
Roztoczański Park Narodowy
Utworzony w 1974 roku. Położony jest we wschodniej Polsce w województwie lubelskim. Obejmuje on część obszaru Roztocza Środkowego. Powierzchnia parku wynosi 8 483 ha, w tym ochrony ścisłej - 1 029,22 ha, czynnej - 7 241,13 ha i krajobrazowej - 212,48 ha. W ok. 96% powierzchnia parku jest porośnięta lasami. Dominują tu drzewostany bukowe, jodłowe i grądowe. Flora parku narodowego jest dość zróżnicowana - występuje 1 100 gatunków roślin. Świat roślin reprezentują m.in. żywiec cebulkowy, mącznica lekarska, turzyna bagienna, bagnica torfowa, rosiczki, czosnek niedźwiedzi, paprotnik Brauna, wiśnia karłowata, dzwonek syberyjski i włostka ciemniejsza. Fauna parku liczy ponad 3630 gatunków. Reprezentują ją m.in. orlik krzykliwy, trzmielojad, głuszec, bocian czarny, czyż zwyczajny, żółw błotny i padalec zwyczajny. W Roztoczańskim Parku Narodowym działa hodowla koników polskich. Przeznaczony jest dla nich określony obszar parku, który obejmuje obecnie 180 ha.
Roztoczański Park Narodowy wchodzi w skład Transgranicznego Rezerwatu Biosfery „Roztocze”. Został wpisany na tę listę w 2019 roku. Jego powierzchnia wynosi 297 000 ha. Polska część zlokalizowana jest w województwie lubelskim i podkarpackim.
Słowiński Park Narodowy
Powstał w 1967 roku. Jest to park, który obejmuje obszar lądowy oraz wodny. Położony jest w środkowej części wybrzeża polskiego, w województwie pomorskim. W granicach parku znajduje się Mierzeja Łebska, Nizina Gardeńsko‑Łebska, część moreny czołowej ze zlodowacenia Wisły. Dodatkowo na obszarze parku występują jeziora: Łebsko, Gardno, Dołgie Wielkie i Dołgie Małe. Powierzchnia parku wynosi 32 744 ha, a otuliny 30 220 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 5 392 ha, czynnej 26 880 ha, a krajobrazowej 464 ha. Głównym obiektem chronionym w granicach tego parku narodowego jest Mierzeja Łebska, która tworzy grupę wyjątkowych wydm oraz jest miejscem naturalnych procesów prowadzących do zmian brzegu. Na obszarze parku występują zbiorowiska wydmowe, torfowiskowe, łąkowe i leśne (10% to bory). Pas plaży pokryty jest tzw. roślinnością pionierską. Typową roślinnością nadmorską jest mikołajek nadmorski i turzyca piaskowa. W parku występuje 920 gatunków roślin naczyniowych, 165 gatunków mszaków, 500 gatunków glonów, 424 gatunki grzybów. Spotkać tu można takie rośliny jak widłak torfowy, zimoziół północny, długosz królewski i malina morska (jest to relikt polodowcowy). Świat zwierząt reprezentuje 260 gatunków ptaków (np. mewa, biegus rdzawy, żurawie, puchacz, kania ruda i gęgawa), 490 gatunków owadów (np. chrząszcze, pływak lapoński), 10 gatunków płazów (np. ropucha szara i żaba trawna), 5 gatunków gadów (np. jaszczurka zwinka i padalec zwyczajny) i kilkadziesiąt gatunków ssaków (rzęsorek mniejszy, borsuk europejski, morświn, foka szara i wydra europejska).
Słowiński Park Narodowy jest częścią Słowińskiego Rezerwatu Biosfery. Został utworzony w 1976 roku. Jego całkowita powierzchnia wynosi 20 790 ha.
Świętokrzyski Park Narodowy
Został utworzony w 1950 roku. Położony jest w województwie świętokrzyskim. Obejmuje centralną część Gór Świętokrzyskich. Jego powierzchnia wynosi 7 626 ha, w tym powierzchnia ochrony ścisłej sięga 2 911 ha, czynnej - 4 459 ha, a krajobrazowej - 256 ha. 95% powierzchni parku zajmują lasy (mieszane bory jodłowe, buczyny karpackie i mały zespół jarzębiny świętokrzyskiej). Pospolitymi gatunkami drzew w obrębie parku są m.in. buk zwyczajny, jodła, modrzewie, sosna zwyczajna, świerk pospolity. Innymi przedstawicielami świata roślin są: podrzeń żebrowiec, pomocnik baldaszkowy, śmiałek pogięty, płonnik włosisty, malina właściwa i szczawik zajęczy. Reprezentantami fauny są m.in. sarny europejskie, jelenie, dziki, kuny leśne, żaby trawne, jaszczurki zwinki, padalce zwyczajne, kowaliki zwyczajne, zięby zwyczajne, puszczyki zwyczajne i dzięcioły duże.
Tatrzański Park Narodowy
Utworzony w 1955 roku. Położony w południowej Polsce w województwie małopolskim. Obejmuje całe polskie Tatry oraz część Pogórza Bukowińskiego i Rowu Podtatrzańskiego oraz ponad 3 tys. ha kompleksów leśnych, które przylegają od północy. Jego powierzchnia wynosi 21 164 ha, a otuliny 181 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 14 984 ha, czynnej - 3 469 ha, a krajobrazowej - 2 714 ha. Około 70% powierzchni parku zajmują lasy i zarośla kosodrzewiny, a pozostałe 30% to murawy wysokogórskie, skały i wody. Roślinność Tatrzańskiego Parku Narodowego cechuje się piętrowością. Wyróżnia się m.in. lasy świerkowe, bukowe, jodłowe, bór świerkowy, bór limbowo‑świerkowy, kosodrzewinę, murawy wysokogórskie, roślinność alpejską (goryczek, goździk lodowcowy, sasanka alpejska, goryczka przezroczysta, jaskier lodnikowy). Świat zwierząt w parku reprezentują m.in. kozica tatrzańska, świstak tatrzański, ryś, łasica pospolita, niedźwiedź brunatny, orzeł przedni.
Tatrzański Park Narodowy wchodzi w skład Tatrzańskiego Rezerwatu Biosfery. Powstał w 1993 roku. Jego powierzchnia wynosi 134 448 ha (21 197 ha powierzchni znajduje się na terenie Polski).
Park Narodowy „Ujście Warty”
Został utworzony w 2001 roku. Jest to najmłodszy park narodowy w Polsce. Znajduje się w zachodniej Polsce, w województwie lubuskim. Powstał z połączenia rezerwatu Słońskiego i części Parku Krajobrazowego „Ujście Warty”. Obejmuje on rozlewiska u ujścia rzeki Warty do Odry, które są wytwarzane głównie przez rzekę Postominę. Powierzchnia parku wynosi 8 074 ha, a otuliny - 10 454 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 682 ha, czynnej - 4 015 ha, a krajobrazowej - 3 377 ha. Park ten został założony w celu ochrony wyjątkowych terenów podmokłych, rozległych łąk i pastwisk, które są jedną z najważniejszych w Polsce ostoi ptaków wodnych i błotnych. Na tym terenie stwierdzono występowanie 26 gatunków mszaków, 94 gatunki porostów i prawie 570 gatunków roślin naczyniowych. Zalicza się do nich m.in. salwinię pływającą, nasięźrzała pospolitego, dzięgiela litwora, grzybienia białego i goździka piaskowego. Świat fauny reprezentuje 245 gatunków ptaków (wodniczka, derkacz, rycyk, żuraw, bąk, bączek, rybitwa czarna, łabędź krzykliwy, bielik, mewa). Ssaki reprezentowane są przez 45 gatunków, m.in. wydrę, gronostaja, borsuka, bobra, dzika, sarnę. Na terenie parku występuje również po kilka gatunków ryb, płazów i gadów.
Wielkopolski Park Narodowy
Został utworzony w 1957 roku. Położony jest w środkowej części województwa wielkopolskiego nad Wartą. Jego powierzchnia wynosi 7 584 ha, a otuliny - 7 256 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej to 260 ha, czynnej - 4 789 ha, a krajobrazowej - 2 548 ha. Obejmuje ochroną krajobraz polodowcowy i typowe dla niego formy ukształtowania terenu (morenę czołową i denną, ozy, drumliny, wydmy, parowy, zagłębienia bezodpływowe i jeziora rynnowe). Chroni również głazy narzutowe - największym tego typu głazem jest Głaz Leśników (obwód 10,5 m). Na terenie parku występuje 1 120 gatunków roślin naczyniowych, 148 gatunków mszaków, 150 gatunków porostów, 500 gatunków glonów, 800 gatunków grzybów. Do flory tego parku narodowego zalicza się takie rośliny jak sosna zwyczajna (zajmuje ponad 70% lasów parku), czworolist pospolity, dąb bezszypułkowy, grab pospolity, wiciokrzew pomorski i wąkrot zwyczajny. Wielkopolski Park Narodowy cechuje się różnorodnymi gatunkami fauny. Jej przedstawicielami są m.in. jelonek rogacz, kozioróg dębosz, cetyniec większy, cetyniec mniejszy, ryjówka, kuna leśna, borsuk, lis, padalec, zimorodek, kania czarna, kaczka krzyżówka i cyranka.
Wigierski Park Narodowy
Utworzony został w 1989 roku. Położony jest w północno‑wschodniej Polsce w województwie podlaskim. Zajmuje obszar Pojezierza Mazurskiego. Na jego terenie występują liczne formy polodowcowe, do których zalicza się m.in. kemy, ozy, równiny sandrowe, nierówności moreny dennej urozmaiconej rynnami polodowcowymi, zagłębienia bezodpływowe. Jego powierzchnia wynosi 15 089,8 ha a otuliny 11 283,8 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej obejmuje 1 822,55 ha, czynnej - 10 474,62 ha, a krajobrazowej - 2 792,62 ha. Na terenie parku występują 42 jeziora, z największym i najgłębszym jeziorem Wigry. 63% powierzchni parku zajmują lasy, wody stanowią 19%, grunty rolnicze 15%, a tereny zurbanizowane to zaledwie 3%. W obrębie parku dominują charakterystyczne mszyste lasy iglaste sosnowo‑świerkowe. Występuje tu również 800 gatunków roślin naczyniowych, ponad 200 gatunków mchów i wątrobowców, prawie 300 gatunków porostów i ok. 600 gatunków glonów. Przykładami fauny jest wełnianeczka alpejska, rosiczka okrągłolistna i długolistna, żurawina drobnolistna, bażyna czarna i skalnica torfowiskowa. Na terenie parku występują również 22 gatunki storczyków m.in. miodokwiat krzyżowy i kukuczka kapturkowata (są one krytycznie zagrożone). Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego odnotowano około 300 gatunków kręgowców. Przedstawicielami są m.in. bóbr (objęty szczególną ochroną – obecnie na terenie parku występuje ok. 5 tys. osobników), droździk, orzechówka, sóweczka, sieja, sielawa i zając bielik.
Woliński Park Narodowy
Powstał w 1960 roku. Położony w północno‑zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim. Jest to park, który obejmuje ochroną tereny morskie i lądowe. Powierzchnia parku wynosi 10 937 ha, a otuliny - 3 369 ha. Powierzchnia ochrony ścisłej wynosi 500 ha, czynnej - 10 373 ha, a krajobrazowej - 64 ha. Obejmuje on odcinek polskiego wybrzeża klifowego (największe aktywne klify osiągają 95 m wysokości), deltę Świny i przybrzeżny pas wód Morza Bałtyckiego. Dominuje krajobraz moreny czołowej, która graniczy z morzem i zalewem. Wzgórza morenowe zajmują około 75% powierzchni parku. Występują tereny z polodowcowymi jeziorami, ozami i kemami. Część terenu reprezentuje obszar sandrowy. Florę tego parku narodowego tworzą m.in honkenia piaskowa, wydmuchrzyca piaskowa, solanka kolczasta, rokitnik zwyczajny, sosna, buk, storczyki, mikołajek nadmorski, wiciokrzew pomorski i zimoziół północny. Płytkie, piaszczyste dno Bałtyku porastają m.in. zielenice, brunatnice i krasnorosty. Fauna Wolińskiego Parku Narodowego jest dość zróżnicowana. Reprezentowana jest m.in. przez bielika zwyczajnego, wodniczkę, biegusa zmiennego, muchołówkę małą, puchacza, jelonka rogacza i kozioroga dębosza.
Rezerwat Biosfery „Jeziora Mazurskie”
Na liście Światowych Rezerwatów Biosfery znajduje się od 1976 roku. Jednakże do roku 2017 obejmował jedynie Rezerwat Jezioro Łuknajno. Był to najmniejszy rezerwat w Polsce o powierzchni 1 410 ha. Dopiero od 2017 roku granice rezerwatu zostały zmienione i zaczęły obejmować dodatkowo inne jeziora. Dlatego nastąpiła zmiana nazwy rezerwatu biosfery na obecną. Obecnie ten rezerwat biosfery obejmuje: Rezerwat Jezioro Łuknajno, Czapliniec, Ławny Lasek, Jezioro Lisunie, Strzałowo, Pierwos, Krutynia Dolna, Jezioro Warnołty, Królewska Sosna, Zakręt, Jezioro Nidzkie i Jezioro Krutyńskie. Powierzchnia tego rezerwatu wynosi 6 619,74 ha.
Słownik
z ekologicznego punktu widzenia jest to przestrzeń, która jest zajęta przez organizmy żywe oraz znajduje się pod silnym ich wpływem; swym zasięgiem obejmuje całą hydrosferę oraz część atmosfery i litosfery
obszar ochrony, który wydzielany jest wokół formy ochrony przyrody - zabezpiecza konkretną formę przed negatywnymi czynnikami zewnętrznymi spowodowanymi działalnością człowieka (nie jest to forma ochrony przyrody)
obszar o powierzchni równej lub większej niż 1000 ha wyróżniający się pod względem przyrodniczym, naukowym i kulturowym
obszar ekosystemów lądowych i przybrzeżnych, który wspiera rozwiązania mające na celu pogodzenie ochrony różnorodności biologicznej z jej zrównoważonym rozwojem
obszar, który przekracza granice danego państwa (położony jest na obszarze kilku państw)