Przeczytaj
Poziom rolnictwa w danym kraju można określać na różne sposoby. Jednym z nich jest porównanie wartości wybranych wskaźników (w zależności od dostępności danych). Wskaźniki te można zakwalifikować do kilku grup:
struktura agrarna
zatrudnienie w rolnictwie
dochody z rolnictwa
poziom mechanizacji
poziom chemizacji
użytkowanie ziemi
uprawa roślin
chów zwierząt
Struktura agrarna (struktura wielkościowa i własnościowa gospodarstw rolnych)
Jednym ze wskaźników, który może posłużyć do porównania tej cechy, jest średnia wielkość gospodarstwa rolnego. Najmniejsze gospodarstwa są na ogół ubogie i mają niski poziom kultury rolnej. Rolnicy nie mają oszczędności i funduszy na zakup nowoczesnych maszyn, nawozów i środków ochrony roślin. Stosują oni z reguły tradycyjne metody upraw i niechętnie wprowadzają innowacje. Większe gospodarstwa są bardziej wydajne i produktywne. Im większe tym łatwiej jest osiągnąć wyższy stopień specjalizacji i towarowości. Polskie gospodarstwa ze względu na wielkość osiągają wynik niższy niż średnia państw Unii Europejskiej. Dla naszego kraju charakterystyczne jest rozdrobnienie gospodarstw rolnych, czyli duża liczba odosobnionych od siebie fragmentów ziemi stanowiąca jedno gospodarstw rolne.
Zatrudnienie w rolnictwie
Polska na tle Europy należy do krajów o wysokim wskaźniku zatrudnienia w rolnictwie (9,2% w 2018 r. wg danych Banku Światowego), jednak liczba pracujących w tym sektorze systematycznie się zmniejsza. Niepokojący jest podeszły wiek rolników oraz przewaga ludzi z niskim wykształceniem oraz brakiem wykształcenia rolniczego. Nie sprzyja to unowocześnianiu produkcji rolniczej.
Dochody z rolnictwa
Niewielki udział rolnictwa w tworzeniu PKB (2,1% w 2018 wg danych Banku Światowego) przy dużym udziale w strukturze zatrudnienia (9,2%) wskazuje na jego niską efektywność. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2019 r. przeciętny dochód z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego wyniósł 3244 zł.
Poziom mechanizacji
Określa on poziom wyposażenia w maszyny rolnicze. Jednym z powszechnie używanych wskaźników do oceny tego parametru jest liczba ha użytków rolnych przypadająca na jeden ciągnik. Główny Urząd Statystyczny szacuje, że w 2016 r. na wyposażeniu gospodarstw rolniczych było 1.464.400, z czego najwięcej (222,2 tys.) w województwie mazowieckim, a najmniej (19,5 tys.) w lubuskim.
Poziom chemizacji
Określa się go na podstawie zużycia nawozów mineralnych (azotowych, fosforowych i potasowych) na hektar użytków rolnych. Nawożenie mineralne w Polsce wzrastało systematycznie do lat 80. XX w. Wprowadzenie mechanizmów rynkowych, kryzys gospodarczy i regres w rolnictwie, a także wzrost cen nawozów oraz likwidacja dopłat do ich produkcji spowodowały wyraźny spadek intensywności nawożenia w przeciągu kilkunastu ostatnich lat. Mniejsze nawożenie świadczy o wytwarzaniu zdrowszej żywności.
Użytkowanie ziemi
Do podstawowych wskaźników obrazujących strukturę użytkowania ziemi należą m.in. udział użytków rolnych (w tym gruntów ornych i użytków zielonych) w powierzchni ogółem. Kraje, w których występują korzystniejsze warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa, odznaczają się większą powierzchnią gruntów ornych w ogólnej powierzchni. Prowadzi się tam z reguły bardziej intensywną gospodarkę rolną. Użytki rolne w większości przeznaczane są pod uprawę roślin, natomiast zwierzęta gospodarskie chowa się w systemie intensywnym. Natomiast użytki zielone (łąki i pastwiska) dominują w krajach o słabszych uwarunkowania przyrodniczych. Są one wykorzystywane m.in. do prowadzenia bardziej ekstensywnego chowu bydła czy owiec. Polska odznacza się jednym z najwyższych w UE odsetkiem gruntów ornych w powierzchni ogółem (ponad 35%).
Uprawa roślin
Wielkość plonów świadczy o poziomie intensywności gospodarowania. Bardzo często porównuje się pod tym względem najważniejszą z punktu widzenia wyżywienia człowieka grupę roślin, czyli zboża. Jednym z najbardziej wymagających zbóż jest pszenica. Jej uprawa, która jest prowadzona na dobrych glebach i w korzystnych warunkach agroklimatycznych, daje wysokie plony. Można też porównać wielkość plonów buraków cukrowych, które mają podobne wymagania do pszenicy.
Chów zwierząt
W celu porównania intensywności chowu zwierząt bada się ich obsadę w różnych państwach. Większa liczba hodowanych zwierząt na jednostce powierzchni użytków rolnych świadczy o wyższym poziomie intensywności rolnictwa. W krajach, gdzie występuje duży udział gruntów ornych w powierzchni ogółem, prowadzi się najczęściej chów intensywny, wykorzystując grunty orne do produkcji roślinnej. Z kolei w krajach o znacznym odsetku użytków zielonych w powierzchni ogółem, zwierzęta są często hodowane w systemie ekstensywnym.
Cechy polskiego rolnictwa na tle innych krajów UE
Rolnictwo w Polsce charakteryzuje się:
dużo wyższym niż w Europie Zachodniej odsetkiem zatrudnienia,
dużo mniejszą wydajnością pracy, co wyraża się niższymi plonami,
rozproszeniem produkcji, dużą liczbą małych gospodarstw,
słabym wyposażeniem techniczno‑infrastrukturalnym,
niskim poziomem wykształcenia rolników,
zbyt małym udziałem hodowli w całokształcie produkcji rolniczej,
tradycyjną strukturą upraw ograniczającą opłacalność eksportu żywności,
niższym niż w Europie Zachodniej stopniem towarowości rolnictwa, co oznacza też niższy stopień specjalizacji,
niskim stopniem chemizacji, co zapewnia produkcję zdrowszej żywności;
niższymi cenami żywności niż w Europie Zachodniej,
dużą powierzchnią zajmowaną przez użytki rolne, co daje szanse na gospodarowanie sprzyjające środowisku naturalnemu.
Porównanie intensywności rolnictwa
Istnieje bardzo dużo metod porównywania intensywności rolnictwa. Można to zrobić na podstawie wartości wybranych wskaźników. Jedna z łatwiejszych metod polega na wykonaniu tabeli. W wierszach wpisuje się nazwy krajów, a w kolumnach wskaźniki i ich wartości. Bezpośrednio pod nagłówkiem tabeli można wstawić wiersz odniesienia, czyli w tym przypadku średnie wartości dla UE. Następnie konstruuje się drugą, bliźniaczą tabelę, jednakże w miejscu wartości liczbowych dla poszczególnych państw wpisuje się znaki: “+” lub “-”. W przypadku, gdy mamy do czynienia ze stymulantąstymulantą, w miejscu wartości powyżej średniej (w kolejnych wierszach danej kolumny) wpisuje się znak “+”, a w pozostałych przypadkach znak “-”. W przypadku destymulantydestymulanty wpisuje się oznaczenia przeciwne. Nie należy wybierać do analizy nominantnominant. Na koniec podlicza się znaki “+” dla każdego z państw, a ich suma stanowi odzwierciedlenie intensywności badanej cechy.
Metodę tę można zmodyfikować, wprowadzając po dwa “+” i dwa “-” w przypadku silnego odchylenia danej wartości od średniej.
Do określenia poziomu intensywności rolnictwa bierze się pod uwagę najczęściej: poziom mechanizacji, poziom chemizacji, średnie plony zbóż, średnią obsadę zwierząt gospodarskich, zatrudnienie w rolnictwie itp.
Słownik
wskaźnik, którego wzrost wartości powoduje jednoczesny spadek nasilenia rozpatrywanej cechy; przykład: rozpatrując poziom rozwoju gospodarczego, udział zatrudnionych w rolnictwie jest destymulantą, ponieważ im większy odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie, tym niższy poziom rozwoju gospodarczego
wskaźnik, którego wzrost wartości powoduje początkowy wzrost nasilenia rozpatrywanej cechy, aż do osiągnięcia punktu zwanego wartością nominalną, a po jego przekroczeniu zaczyna spadać; przykład: rozpatrując poziom rozwoju gospodarczego, udział zatrudnionych w przemyśle jest nominantą, ponieważ im większy odsetek ludności zatrudnionej w przemyśle, tym - do pewnego momentu - wyższy poziom rozwoju gospodarczego, a następnie w krajach wyżej rozwiniętych udział zatrudnionych w przemyśle zmniejsza się
wyrażona w złotówkach całość wytworzonej produkcji bez względu na jej przeznaczenie
część produkcji globalnej, która przeznaczona jest na sprzedaż
wskaźnik, którego wzrost wartości powoduje również wzrost wartości/nasilenia cechy, którą się rozpatruje. Przykład: Rozpatrując poziom rozwoju gospodarczego, udział zatrudnionych w usługach jest stymulantą, ponieważ im większy odsetek ludności zatrudnionej w usługach, tym wyższy poziom rozwoju gospodarczego