Przeczytaj
Architektura średniowiecza
Architektura może stanowić cenne źródło wiedzy o epoce, w której powstawała. W architekturze dojrzałego średniowiecza wykształciły się dwa style: romański i gotycki.
Styl romański narodził się w X w. i przez dwa kolejne stulecia dominował w Europie Zachodniej oraz Środkowej. Był on charakterystyczny dla budownictwa sakralnego. Przymiotnik romański pochodzi od rzeczownika Roma, czyli Rzym.
Świątynie romańskie budowane były z kamienia. Kamienne masywne mury, łączone półokrągłymi sklepieniami kolebkowymi, oraz małe okna, wpuszczające do wnętrza niewiele światła, przypominały o charakterze budowli nie tylko sakralnym, lecz także obronnym. Materiał decydował też w znacznym stopniu o konstrukcji kościoła romańskiego. Składały się na nią zestawiane ze sobą – najczęściej na planie koła lub krzyża – ciężkie, monumentalne bryły o geometrycznych kształtach. Elementy sztuki rzeźbiarskiej i malarskiej były w kościele romańskim podporządkowane architekturze.
Styl gotycki pojawił się w XII w. we Francji. W północnej i zachodniej Europie dominował do XV w. Podobnie jak styl romański, najpełniej wyraził się w architekturze sakralnej, choć wpłynął także na twórczość malarską średniowiecza. Katedry gotyckie charakteryzowały się lekką sylwetką i przewagą linii pionowych, kierujących wzrok patrzącego ku górze. Typowymi dla tego stylu elementami konstrukcyjnymi były sklepienia krzyżowo‑żebrowe wsparte na strzelistych filarach i ostre łuki. Umożliwiały one odciążenie bryły i zastąpienie masywnych murów dużymi oknami witrażowymi. Dzięki nim wnętrze gotyckiej katedry rozjaśniała gra świateł i kolorów. Całości dopełniały freski i dekoracje rzeźbiarskie.
Światopogląd średniowiecza
W dynamicznie rozwijających się miastach Francji: Paryżu, Reims, Amiens czy Chartres od XII w. powstawały najwspanialsze budowle gotyckie. Fundowane były przez króla Francji oraz bogatych feudałówfeudałów. Budowę kościołów i opactw wspierał na przykład Ludwik IX, władca Francji już za życia uznany za świętego. Dzięki jego hojności powstała paryska Sainte‑Chapelle. Ta i inne budowle gotyckie symbolizowały m.in. hierarchicznyhierarchiczny układ społeczeństwa feudalnego. Na jego szczycie znajdował się król. W osobie władcy symbolicznie zespalały się ze sobą sacrumsacrum i profanumprofanum, a więc to, co wieczne, z tym, co doczesne. Sztuka katedr zakorzeniona była głęboko w światopoglądzie średniowiecza – odzwierciedlała zależności społeczne i jednocześnie głosiła chwałę i wielkość Boga, których znakiem był ogrom brył katedralnych wznoszonych przez średniowiecznych budowniczych.
Z charakterystycznych cech stylu budowli romańskich i gotyckich można wyczytać informacje na temat wrażliwości religijnej ludzi średniowiecza. Kościoły romańskie, o grubych murach i ciemnym wnętrzu, pełniły w średniowieczu funkcje obronne. Były jednak przede wszystkim miejscem świętym, w którym wierni mogli znaleźć ucieczkę przed zgiełkiem świata oraz oddać się modlitwie i kontemplacji.
Świątynia gotycka dostarczała wiernym innych przeżyć estetycznych niż kościół romański. Strzelista sylwetka budowli, światło wpadające do wnętrza przez kolorowe witraże, rzeźby i obrazy – wszystko to miało kierować myśli człowieka ku niebu. Malowidła i rzeźby ułatwiały poznawanie historii świętej oraz sprzyjały głębszemu przeżywaniu uczestnictwa w bogatym obrzędzie liturgicznym.
Architektura średniowieczna w Polsce
Narodziny architektury gotyckiej w Polsce przypadają na połowę wieku XIII. Przykładem tego stylu są m.in. kościoły: św. Krzyża we Wrocławiu, Mariacki oraz św. Katarzyny w Krakowie, Mariacki w Gdańsku czy św. Janów w Toruniu, a także ratusze we Wrocławiu, Gdańsku i wielu innych miastach Polski oraz liczne zamki.
Słownik
(łac.) sfera rzeczy świętych
(łac.) sfera rzeczy świeckich w przeciwieństwie do rzeczy świętych
(łac. feudalis) system społeczno‑gospodarczy w średniowiecznej Europie, w którym istniała zależność wasali od seniorów i chłopów od feudałów lub (obecnie) stosunki w jakiejś instytucji lub grupie społecznej polegające na całkowitej zależności osób stojących niżej w hierarchii od tych, które mają władzę
(gr. hierarchía – urząd najwyższego kapłana) układ elementów jakiejś struktury uporządkowany od najwyższych do najniższych według określonego kryterium lub grupa ludzi sprawujących władzę
(łac. psalterium) – zbiór psalmów wchodzących w skład Starego Testamentu; też: księga zawierająca ten zbiór
(gr. tópos koinós, łac. locus communis) – pojęcie wprowadzone do badań literackich przez niemieckiego uczonego Ernsta C. Curtiusa; oznacza ono „miejsce wspólne” w kulturze, czyli wciąż powracające motywy i tematy, które wskazują na ciągłość tradycji danej kultury