Nierówności społeczne są jednym z największych zagrożeń społecznych we współczesnym świecie. Ze względu na występujące różnice w dostępie do wymiaru sprawiedliwości, sferze ekonomicznej (dochodowej), edukacyjnej i zdrowotnej nie każdy człowiek może w pełni rozwinąć swój potencjał.

RhGALRlJdzNlI1

Zdjęcie przedstawia lalkę, która siedzi na wózku. Ma długie włosy z niebieską opaską, krótkie, różowe spodnie z niebieską spódniczką, białą koszulkę oraz niebieską kamizelkę. Dalej widoczne są inne lalki, które stoją w kilku rzędach.

W wielu przypadkach osobami najbardziej narażonymi na nierówności i wykluczenie są osoby z niepełnosprawnościami. Jest to szczególnie częste w kontekście starszych obywateli. Sytuacja ta wynika z tego, że dawniej zupełnie inaczej niż dzisiaj traktowało się kwestię szkolnictwa dla osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Współcześnie coraz rzadziej spotyka się szkoły zamknięte, a coraz częściej promuje się model włączający, jednak starsze pokolenie osób z niepełnosprawnościami nie mogło jeszcze korzystać z dobrodziejstw takiego podejścia.

Pamiętajmy, że osoby z niepełnosprawnościami mają rozmaite potrzeby i nie można mówić o zbiorczych problemach czy postulatach. Różnego rodzaju niepełnosprawności w odmienny sposób wpływają na codzienne życie zarówno osób niepełnosprawnych, jak i ich bliskich. Ten e‑materiał traktuj jako wprowadzenie do tematu i zachętę do dalszych, samodzielnych dociekań.

Nierówności społeczne

W każdej społeczności występują nierówności społeczne. Dotyczą one różnych obszarów życia.

Często występowanie jednego rodzaju nierówności pociąga za sobą inne. Jest tak na całym świecie, chociaż nasilenie nierówności może mieć różny stopień.

Nierówność wobec prawa

Nierówność polega na zakwestionowaniu zasady podlegania tym samym regułom przez każdego bez względu na takie czynniki, jak pochodzenie społeczne, narodowość, wyznanie czy płeć. W Polsce cały system prawa krajowego, a także prawo międzynarodowe, którego Rzeczpospolita Polska zobowiązała się przestrzegać, sprzyjają równości obywateli, a instytucje państwa pomagają ją egzekwować. W państwie polskim równość wobec prawa jest normą konstytucyjną. Ustawa zasadnicza zakłada, że wszyscy są równi wobec prawa i powinni być równo traktowani przez władze publiczne. W Polsce nie można nikogo dyskryminować w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Warto wspomnieć, że stosowana w przypadku osób z niepełnosprawnościami dyskryminacja pozytywna – przejawiająca się m.in. w tworzeniu takiego prawa, które służyłoby zapobieganiu nierównemu traktowaniu lub wyrównaniu niedogodności wynikających z niepełnosprawności lub związanych z nierównym traktowaniem – nie stanowi naruszenia zasady równości wobec prawa. Przyczynia się bowiem do zwiększania rzeczywistej równości, a przede wszystkim nie prowadzi do gorszego, a lepszego traktowania osób z grupy defaworyzowanejgrupa defaworyzowanagrupy defaworyzowanej.

Nierówności ekonomiczne

Ze względu na niemożność pracy lub trudności w znalezieniu odpowiedniego zatrudnienia, osoby z niepełnosprawnościami znajdują się często w gorszym położeniu ekonomicznym niż reszta społeczeństwa.

Nierówności ekonomiczne polegają na różnicy w osiąganych dochodach i stanie posiadanego majątku. W Polsce daje się zauważyć szczególnie różnica między dochodami uzyskiwanymi przez mieszkańców dużych aglomeracjiaglomeracjaaglomeracji a tymi, którzy mieszkają w mniejszych miejscowościach i na wsi. Trudniejsza jest sytuacja ekonomiczna mieszkańców Polski wschodniej i południowo‑wschodniej. Chociaż z roku na rok ulega ona poprawie, to wciąż są Polacy, którzy żyją w skrajnym ubóstwie.

Nierówności w edukacji

Nierówności edukacyjne to zróżnicowanie pod kątem możliwości uzyskania odpowiedniego wykształcenia. Łączą się ściśle szczególnie z nierównościami natury ekonomicznej. Mimo że w Polsce istnieje obowiązek szkolny i wdrażane są kolejne reformy systemu edukacji, pojawia się wiele trudności w rozwinięciu potencjału dzieci i młodzieży, związanych np. z poziomem nauczania czy dostępem do internetu i komputerów. Trudności te bardziej dotykają ludność wiejską.

Również osoby z niepełnosprawnościami borykają się z utrudnionym dostępem do edukacji. Dawniej fizyczne trudności uniemożliwiające dotarcie do szkoły lub różnego rodzaju dysfunkcje rozwojowe utrudniające funkcjonowanie w grupie uczniów praktycznie zamykały drogę osób z niepełnosprawnościami do wykształcenia. Obecnie, m.in. dzięki rozwojowi kształcenia na odległość oraz postępom w metodach nauczania osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych, problem ten jest stopniowo eliminowany.

Nierówności zdrowotne

Nierówności zdrowotne są związane z dostępem do świadczeń zdrowotnych i, podobnie jak edukacyjne, często są związane z nierównościami ekonomicznymi. Wprawdzie obywatele RP są objęci obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym, w ramach którego przysługują im świadczenia zdrowotne, to jednak ze względu na niewydolny w pewnych obszarach system opieki zdrowotnej często oczekiwanie na wykonanie konkretnych świadczeń zdrowotnych powoduje pogorszenie stanu zdrowia, chyba że pacjenta stać na opłacenie zabiegów prywatnych.

RQETa2Kxqj0OH

Zdjęcie przedstawia mężczyznę oraz kobietę w trakcie wykonywania ćwiczeń rehabilitacyjnych. Mężczyzna leży na niebieskiej macie, posiada protezę prawej nogi. Ma uniesioną ku górze lewą nogę. Trzyma czerwoną taśmę, która jest owinięta wokół stopy. Nogę mężczyzny podtrzymuje kobieta. Za postaciami widoczne są okna.

Osoby z niepełnosprawnościami często wymagają modyfikacji świadczeń zdrowotnych w porównaniu z objętymi standardową procedurą. Dostosowanie takie może wiązać się z dodatkowymi kosztami lub w ogóle uniemożliwiać skorzystanie z dostępnej w ramach ubezpieczenia społecznego procedury.

Nierówność szans życiowych i negatywne zjawiska z tym związane

Przyczyny nierówności społecznych są bardzo złożone i zwykle wzajemnie powiązane. Wśród tych związanych z niepełnosprawnością wymienić należy przede wszystkim nierówność szans życiowych oraz zjawisko dyskryminacji.

Osoby z niepełnosprawnością mierzą się z nierównością szans w ciągu całego swojego życia. Niepełnosprawność utrudnia im nie tylko zwykłe codzienne funkcjonowanie, ale też zdobywanie wykształcenia czy znalezienie zatrudnienia, co przekłada się na kolejne trudności związane z osiągnięciem samodzielności i stabilizacji życiowej. Nierówności społeczne, które dotykają osób z niepełnosprawnościami, często związane są również ze zjawiskiem dyskryminacji, a nawet stygmatyzacji takich osób. Pracodawcy, kierując się uprzedzeniami i nieuzasadnionymi obawami, chętniej zatrudniają osoby bez żadnych niepełnosprawności, nawet jeśli te akurat niepełnosprawności nie miałyby bezpośredniego przełożenia na efektywność potencjalnego pracownika. Pokutuje też niesłuszne przekonanie o tym, że osoba z określoną niepełnosprawnością nie jest „pełnosprawna” również w innych obszarach. Dyskryminacja i stygmatyzacja w oczywisty sposób prowadzą do nierówności szans osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy, przekładając się następnie na pogłębianie się ich społecznego wykluczenia i trudności ekonomiczne.

Konsekwencje nierówności społecznych, również tych wynikających z nierównego traktowania osób z niepełnosprawnościami, podzielić możemy na konsekwencje o charakterze gospodarczym i społecznym.

Z ekonomicznego punktu widzenia osoby z niepełnosprawnościami, które nie znajdują zatrudnienia, to niewykorzystany potencjał ludzkiego kapitału – często wymagające niewielkich jedynie nakładów finansowych dostosowanie miejsca pracy czy warunków zatrudnienia umożliwiłoby takiej osobie na udział w społecznym podziale pracy i przyczyniłoby się do zwiększenia produktywności gospodarki. Zredukowałoby to również spoczywające na państwie i społeczeństwie koszty utrzymywania osób z niepełnosprawnościami, które byłyby w stanie samodzielnie zadbać o zaspokojenie swoich życiowych potrzeb.

Konsekwencje natury społecznej dotykają przede wszystkim samą grupę osób z niepełnosprawnościami – ograniczone środki finansowe skutkują ubóstwem i obniżonym standardem życia. Niepełnosprawność staje się więc nie tylko bezpośrednim, ale i pośrednim powodem ekskluzji społecznej. Nierówności społeczne, w tym te wynikające z niepełnosprawności, destabilizują również społeczeństwo jako całość. Jest ono słabiej zintegrowane, a na tle walki z nierównością społeczną dochodzić może do rozmaitych konfliktów. Społeczeństwa inkluzywne, dbające o wyrównywanie szans osób wykluczonych, funkcjonują sprawniej i pełniej realizują swój potencjał rozwojowy.

RoFqeBPsjyeXY

Zdjęcie przedstawia wnętrze zakładu. Widoczne są ustawione w kilku rzędach drewniane beczki. Po lewej stronie zdjęcia stoi mężczyzna w żółtej kamizelce. Po prawej stronie znajdują się dwie kobiety i jeden mężczyzna w pomarańczowych kamizelkach. Jedna z kobiet siedzi na wózku. Wszyscy mają założone okulary ochronne.

Sytuacja osób z niepełnosprawnością w Polsce

Osoby z niepełnosprawnościami muszą w Polsce mierzyć się z konkretnymi problemami. Wyróżnić można następujące bariery:

• bariery informacyjne, które utrudniają lub wręcz uniemożliwiają docieranie do pewnych grup osób z ważnymi dla nich komunikatami, w tym niedysponowanie przez te osoby środkami komunikacji elektronicznej (wykluczenie cyfrowewykluczenie cyfrowewykluczenie cyfrowe);

• bariery instytucjonalne związane z lokalizacją instytucji związanych z niesieniem pomocy osobom  z niepełnosprawnościami oraz liczbą tych podmiotów; bariery instytucjonalne są szczególnie istotne na terenach wiejskich;

• bariery mentalne dotyczące postrzegania osób z niepełnosprawnościami jako mniej wartościowych członków społeczeństwa, co jest myśleniem całkowicie nieuprawnionym; bariery te występują też po stronie samych osób z niepełnosprawnościami w postaci rezygnacji z prób włączenia się w życie społeczne i gospodarcze po wcześniejszych nieudanych próbach;

• bariery edukacyjne związane z nieprzystosowaniem systemu oświaty do potrzeb osób z niepełnosprawnościami (dotyczy to zarówno samego procesu edukacji tych osób, jak i bazy infrastrukturalnej);

• bariery występujące w systemie ochrony zdrowia, które dotyczą ograniczonego dostępu do świadczeń zdrowotnych z zakresu ochrony zdrowia, w szczególności rehabilitacji;

• bariery organizacyjne dotyczące tworzenia miejsc pracy dla osób z różnymi niepełnosprawnościami;

• bariery ekonomiczne związane z poziomem życia osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin, a także dofinansowaniem likwidacji pozostałych barier.

R18v0Rt73cfPv

Zdjęcie przedstawia szerokie, oświetlone po bokach schody. Prowadzą do wejścia szklanego budynku, przy którym wisi duży plakat.

Strategie rozwiązywania problemów osób z niepełnosprawnością

W Polsce funkcjonują różne modele wspierania osób z niepełnosprawnościami.

Pomoc stacjonarna

Jedną z najważniejszych form pomocy osobom z niepełnosprawnością są specjalistyczne ośrodki wsparcia. W ośrodkach tych dotknięte nią osoby mogą uczyć się samodzielności i zdobywać umiejętności potrzebne im w codziennym życiu.

Ośrodki wsparcia osób z niepełnosprawnością to m.in:

• środowiskowe domy samopomocy;

• zakłady aktywności zawodowej;

• warsztaty terapii zajęciowej.

W środowiskowych domach samopomocy osoby te rozwijają swoje zainteresowania i uczą się różnych umiejętności.

Na warsztatach terapii zajęciowej osoby z niepełnosprawnością podlegają oddziaływaniom ogólnousprawniającym, przygotowującym do życia w środowisku społecznym, poprawiającym kondycję fizyczną i psychiczną, a także rozwijającym umiejętności zawodowe.

Zakłady aktywizacji zawodowej dają możliwość realizacji samodzielnego życia, także zawodowego, połączonego z rehabilitacją społeczną. Uczą niezależności i współpracy w zespole.

R1Lrridp2Xizl

Zdjęcie przedstawia kobietę, która dekoruje pisankę. Ukazany jest stół, na którym leży kartka oraz stoją otwarte pojemniki z farbami.

Programy wsparcia

Kolejnym sposobem niesienia pomocy osobom z niepełnosprawnością jest funkcjonowanie dedykowanych im programów wsparcia.

Aktualnie wiele tych programów jest finansowanych z Solidarnościowego Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych, a wspierane obszary to usługi opiekuńcze, zapewnienie jak najlepszych warunków mieszkaniowych oraz asystencjaasystencjaasystencja.

Świadczenia pieniężne

Świadczenia pieniężne są jednym z najważniejszych elementów wspierania osób z  niepełnosprawnością i ich opiekunów. Nakłady z budżetu na te cele ciągle rosną, chociaż nie są jeszcze wystarczające. Systematycznie rośnie również wysokość renty socjalnej, zasiłku pielęgnacyjnego, świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego i zasiłku dla opiekuna.

O tym, w jak trudnej sytuacji są rodzice osób z niepełnosprawnościami świadczą dramatyczne kroki, które podejmują, by zwrócić uwagę na swoje potrzeby. W 2018 r. rodzice osób z niepełnosprawnościami rozpoczęli protest w sejmie. Niestety, ich postulaty nie zostały przyjęte.

Aktywizacja zawodowa

Szczególne znaczenie w rozwiązywaniu problemów osób z niepełnosprawnościami ma ich aktywizacja zawodowa. Pozwala ona osiągnąć samodzielność, realizować się w różnych rolach społecznych, w tym w pracy zespołowej. Ma ona często walor rehabilitacji społecznej, pomaga nabywać nowe umiejętności, a posiadane udoskonalać.

RUibDqJfqjmZL

Zdjęcie przedstawia kuchnię w restauracji. Przy metalowym blacie stoi kucharz w białym fartuchu. Znajduje się on tyłem do widza. Na blacie leżą sałata oraz talerze. W tle widoczny jest innych kucharz, który sięga po talerz. Tuż nad blatem wiszą lampy.

Słownik