Przeczytaj
Osiąganie wyjątkowo dobrych rezultatów w sporcie, nauce czy wykonywanym zawodzie zależy od osobistych predyspozycji, ale najczęściej wymaga także wytężonej, wieloletniej pracy. Ćwicząc na siłowni czy uprawiając inny sport, chcielibyśmy szybko i bez większego wysiłku osiągnąć wydatne mięśnie czy dużą sprawność fizyczną. Jednak dla niektórych cele te okazują się czymś tak odległym w czasie i nieosiągalnym, że decydują się oni sięgnąć po środki dopingujące.
Czym jest doping?
Za doping uznaje się pobudzanie organizmu do zwiększonej wydolności fizycznej i umysłowej z zastosowaniem środków i metod niedozwolonych. Są one zabronione, ponieważ osiągnięcie za ich pomocą przewagi nad rywalami jest nieetyczne i może szkodzić zdrowiu.
Słowo doping pochodzi od angielskiego dope, co oznacza m.in. „narkotyzować się”, „dodawać, dosypywać środek narkotyzujący, oszałamiający, znieczulający”, „wlać, wsypywać narkotyk”, ale również, co ciekawe, „sfałszować”, a także „głupek, naiwniak”. Korzenie słowa dope tkwią w Afryce – szczep Kafrów z południa tak określał narkotyk stosowany podczas obrzędów religijnych. Forma ta przeniknęła następnie do języka Afrykanerów, a w Europie pojawiła się pod koniec XIX w. jako określenie narkotyku stosowanego w wyścigach konnych. W miarę upływu lat jego różne odmiany określały dodatki do prochu strzelniczego, rośliny o działaniu pobudzającym, oszołomienie, a nawet płyn pokrywający powierzchnię kadłubów samolotów. Dzisiaj „doping” kojarzy się nierozerwalnie i negatywnie ze sportem.
Indeks górny Źródło: A. Ziemba, Mroczna strona medalu, Wiedza i Życie, 9/2000. Indeks górny koniecŹródło: A. Ziemba, Mroczna strona medalu, Wiedza i Życie, 9/2000.
Motywacje do stosowania dopingu w sporcie
- Nazwa kategorii: Motywacje do stosowania dopingu w sporcie
- Nazwa kategorii: Korzyści funkcjonalne
- Nazwa kategorii: Intensywny trening
- Nazwa kategorii: Wyniki sportowe
- Nazwa kategorii: Atrakcyjny wygląd Koniec elementów należących do kategorii Korzyści funkcjonalne
- Nazwa kategorii: Korzyści emocjonalne kluczowe dla amatorów
- Nazwa kategorii: Uwaga otoczenia
- Nazwa kategorii: Porównanie z innymi ćwiczącymi
- Nazwa kategorii: Motywacja do treningu Koniec elementów należących do kategorii Korzyści emocjonalne kluczowe dla amatorów
- Elementy należące do kategorii Motywacje do stosowania dopingu w sporcie
- Elementy należące do kategorii Korzyści funkcjonalne
- Elementy należące do kategorii Korzyści emocjonalne kluczowe dla amatorów
Motywy kierujące ludźmi, którzy sięgają po środki dopingujące:
utrzymanie dobrej formy;
poprawa osiągnięć;
pokonanie przeciwników;
korzyści materialne związane ze zwycięstwem;
brak świadomości, że doping jest szkodliwy;
poszukiwanie nowych doznań.
Definicja dopingu w sporcie
W Polsce według Ustawy z dnia 21 kwietnia 2017 r. o zwalczaniu dopingu w sporcie (art. 3, pkt 1 Dz.U. 2017 poz. 1051) pojęcie dopingu rozumie się głównie jako:
obecność substancji zabronionej, jej metabolitów lub markerów w próbce fizjologicznej zawodnika;
użycie lub usiłowanie użycia przez zawodnika substancji zabronionej lub metody zabronionej […].
Rodzaje dopingu
Biorąc za kryterium stosowane metody, wyróżnia się doping farmakologiczny, fizjologiczny i genetyczny.
Substancje i metody wspomagania organizmu a cel dopingu w sporcie
Cel dopingu | ||
|---|---|---|
Siłowy | Wytrzymałościowy | Stymulujący |
Osiągnięcie jak największej siły | Trwałe zwiększenie zdolności organizmu | Czasowe zwiększenie odporności na ból i wysiłek |
Środkiem dopingującym jest każda substancja naturalna lub syntetyczna, która została użyta w celu podwyższenia wydolności organizmu. Światowa Agencja Antydopingowa (WADA) corocznie aktualizuje i publikuje Listę Substancji i Metod Zabronionych.
Substancje i metody zabronione przez Światową Agencję Antydopingową (WADA) w 2019 r. | ||
|---|---|---|
Okres, w którym są zabronione | Substancje | Metody |
Zabronione w każdym czasie | S1. Środki anaboliczneanaboliczne, sterydy anaboliczne – grupa steroidów pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, które mają silne działanie anaboliczne, tzn. powodujące przyspieszenie dzielenia się komórek tworzących określone tkanki organizmu; pochodne testosteronu. S2.Hormony i pokrewne substancje S3. Beta‑2‑agoniści, beta‑2‑mimetyki – leki działające stymulująco na beta‑receptory zlokalizowane w ścianach dróg oddechowych; stosowane w leczeniu astmy oskrzelowej i przewlekłych chorób płuc; zażywane przez sportowców zwiększają wydolność oddechową, a co za tym idzie, umożliwiają wydłużenie czasu trwania wysiłku i opóźniają zmęczenie. S4. Środki antyestrogenowe – substancje wykorzystywane w leczeniu nowotworów piersi u kobiet; u mężczyzn stosuje się je głównie z uwagi na działanie antyestrogenowe, tzn. zapobiegające nadmiernej produkcji estrogenu będącej wynikiem stosowania anabolików. S5. Diuretyki i inne środki maskujące | M1 Metody poprawiające transport tlenu M2. Manipulacje chemiczne (fałszowanie lub zamiar zafałszowania mający na celu zmianę właściwości i ważności próbek pobranych do kontroli antydopingowej, w tym m.in. zamiana moczu i (lub) fałszowanie składu moczu, np. przez dodanie różnych składników, np. proteaz) i fizyczne (infuzje dożylne i (lub) iniekcje o objętości większej niż 100 ml w okresie 12 godzin, z wyłączeniem tych przyjętych w uzasadnionych przypadkach w trakcie hospitalizacji, zabiegów chirurgicznych lub badań klinicznych). M3. Doping genetyczny |
Zabronione na zawodach | S6. StymulantyStymulanty | |
Zabronione w niektórych sportach | P1. Alkohol P2. Beta‑blokery – grupa substancji wykorzystywanych jako leki kardiologiczne, np. na nadciśnienie tętnicze; blokują receptory beta w komórkach, co objawia się np. zmniejszeniem drżenia dłoni (jest to przydatne w sportach wymagających precyzji i pewności ruchów, np. w strzelectwie); zdrowa osoba, która przyjmuje beta‑blokery, naraża się na bradykardię, czyli zmniejszenie częstości pracy serca, co może objawiać się zawrotami głowy i omdleniami. | |
Indeks górny Źródło: Polska Agencja Antydopingowa Indeks górny koniecŹródło: Polska Agencja Antydopingowa
Lista określa grupy substancji i metod zabronionych na zawodach oraz poza zawodami, a także substancje zabronione w określonych dyscyplinach sportu.
Skutki działania substancji dopingujących dla organizmu człowieka
Przyjmowanie środków i stosowanie metod zwiększających w krótkim czasie wydolność organizmu lub powodujących rozrost mięśni szkieletowych przynosi często tragiczne konsekwencje. Nierzadko środki dopingujące pochodzą z niepewnych źródeł i są zanieczyszczone różnymi niebezpiecznymi substancjami, np. dopalaczami. Stosowanie takich preparatów może się skończyć trwałym uszczerbkiem na zdrowiu lub nagłym zgonem.
Sportowcy po treningu wysokogórskim, wykorzystując fakt, że w rozrzedzonym powietrzu szpik kostny produkuje więcej erytrocytów z powodu niskiej zawartości tlenu, oddają i gromadzą swoją krew. Na kilka dni przed startem przetaczają ją z powrotem do organizmu. Celem tych działań jest zwiększenie pojemności tlenowej krwi, co poprawia wydolność organizmu i przekłada się na lepsze wyniki.
Tak przeprowadzona autotransfuzja ogranicza ryzyko wykrycia wspomagania, co dla nieuczciwych zawodników ma największe znaczenie. O ile przetoczenie krwi od dawcy można bez problemu wykryć za pomocą testów na obecność swoistych antygenów, to przetoczona krew własna ma ten sam skład co krew obecna w krwiobiegu i nie da się ich odróżnić.
Zabieg ten może być niebezpieczny, gdyż jak każda transfuzja niesie ze sobą ryzyko poważnych powikłań. Należą do nich wysoka gorączka, wzrost ciśnienia krwi i ryzyko zakrzepów, a w konsekwencji – udar mózgu lub zawał serca.
Jedynymi uczciwymi sposobami zwiększania sprawności fizycznej i intelektualnej, zdolności koncentracji, a także łagodzenia objawów zmęczenia są: właściwie zaplanowany trening, optymalna dieta oraz psychologiczne techniki wspomagające koordynację wzrokowo‑ruchową i poprawiające pracę mózgu.
Doping był, jest i z dużym prawdopodobieństwem będzie obecny w sporcie zawodowym, amatorskim i rekreacyjnym. Powszechność i łatwa dostępność różnych środków dopingujących – jak również słaba świadomość społeczeństwa w zakresie skutków ubocznych ich działania – mogą stwarzać wrażenie, że są to substancje bezpieczne. Jednak jeśli doping oznacza sięganie po środki niedozwolone, zwiększające sztucznie wydolność organizmu, to nie tylko zagraża on zdrowiu i życiu osób je przyjmujących, ale również staje się największym wrogiem szlachetnych idei zdrowej rywalizacji.
Słownik
sterydy anaboliczne; grupa związków organicznych pochodzenia naturalnego lub syntetycznego o silnym działaniu anabolicznym, czyli powodującym zwiększenie tempa podziałów komórkowych w określonych tkankach człowieka i zwierząt; niektóre z nich stymulują wzrost masy mięśni, a inne także kości przez pobudzanie syntezy białka lub zmiany w gospodarce wapniem – sportowcy wykorzystują te właściwości w dopingu farmakologicznym; przykładem jest testosteron, który pełni w organizmie rolę męskiego hormonu płciowego
grupa substancji psychoaktywnych występujących naturalnie w organizmach roślin, zwierząt i człowieka oraz wytworzonych syntetycznie, z których najpowszechniej zażywanym jest tetrahydrokannabinol (THC), składnik marihuany i haszyszu; oddziałują na receptory kannabinoidowe komórek układu nerwowego; powodują relaksację i uspokojenie, obniżenie progu bólu, wzrost apetytu, spadek koncentracji i pogorszenie pamięci
hormon kory nadnerczy, który wpływa na metabolizm węglowodanów i ma działanie przeciwzapalne; uznawany przez komisję antydopingową za zabroniony środek dopingujący
(gr. narkōtikós – oszałamiający) potoczna nazwa niektórych substancji psychoaktywnych działających na ośrodkowy układ nerwowy
substancje psychoaktywne działające na organizm pobudzająco; zwiększają aktywność układu nerwowego, podtrzymują czujność i zmniejszają zmęczenie; zaliczane są do nich np. kofeina, nikotyna, efedryna, amfetamina, kokaina, ecstasy
niewielka cząsteczka DNA zdolna do replikacji w komórce biorcy; podstawowe narzędzie inżynierii genetycznej; może zostać zrekombinowana przez włącznie do niej fragmentu innej cząsteczki DNA, który po wprowadzeniu do komórek gospodarza będzie w nich powielany i poddawany ekspresji; do komórek ssaków wektory można wprowadzać za pośrednictwem wirusów