Osiąganie wyjątkowo dobrych rezultatów w sporcie, nauce czy wykonywanym zawodzie zależy od osobistych predyspozycji, ale najczęściej wymaga także wytężonej, wieloletniej pracy. Ćwicząc na siłowni czy uprawiając inny sport, chcielibyśmy szybko i bez większego wysiłku osiągnąć wydatne mięśnie czy dużą sprawność fizyczną. Jednak dla niektórych cele te okazują się czymś tak odległym w czasie i nieosiągalnym, że decydują się oni sięgnąć po środki dopingujące.

RvDMr7uCvMWvx
Co jest główną motywacją do stosowania środków dopingujących?
Źródło: pixabay.com, domena publiczna.
bg‑cyan

Czym jest doping?

Za doping uznaje się pobudzanie organizmu do zwiększonej wydolności fizycznej i umysłowej z zastosowaniem środków i metod niedozwolonych. Są one zabronione, ponieważ osiągnięcie za ich pomocą przewagi nad rywalami jest nieetyczne i może szkodzić zdrowiu.

Słowo doping pochodzi od angielskiego dope, co oznacza m.in. „narkotyzować się”, „dodawać, dosypywać środek narkotyzujący, oszałamiający, znieczulający”, „wlać, wsypywać narkotyk”, ale również, co ciekawe, „sfałszować”, a także „głupek, naiwniak”. Korzenie słowa dope tkwią w Afryce – szczep Kafrów z południa tak określał narkotyk stosowany podczas obrzędów religijnych. Forma ta przeniknęła następnie do języka Afrykanerów, a w Europie pojawiła się pod koniec XIX w. jako określenie narkotyku stosowanego w wyścigach konnych. W miarę upływu lat jego różne odmiany określały dodatki do prochu strzelniczego, rośliny o działaniu pobudzającym, oszołomienie, a nawet płyn pokrywający powierzchnię kadłubów samolotów. Dzisiaj „doping” kojarzy się nierozerwalnie i negatywnie ze sportem.

Indeks górny Źródło: A. Ziemba, Mroczna strona medalu, Wiedza i Życie, 9/2000. Indeks górny koniec

bg‑cyan

Motywacje do stosowania dopingu w sporcie

RappVOk4VufTR1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Motywacje do stosowania dopingu w sporcie
    • Elementy należące do kategorii Motywacje do stosowania dopingu w sporcie
    • Nazwa kategorii: Korzyści funkcjonalne
      • Elementy należące do kategorii Korzyści funkcjonalne
      • Nazwa kategorii: Intensywny trening
      • Nazwa kategorii: Wyniki sportowe
      • Nazwa kategorii: Atrakcyjny wygląd
      • Koniec elementów należących do kategorii Korzyści funkcjonalne
    • Nazwa kategorii: Korzyści emocjonalne kluczowe dla amatorów
      • Elementy należące do kategorii Korzyści emocjonalne kluczowe dla amatorów
      • Nazwa kategorii: Uwaga otoczenia
      • Nazwa kategorii: Porównanie z innymi ćwiczącymi
      • Nazwa kategorii: Motywacja do treningu
      • Koniec elementów należących do kategorii Korzyści emocjonalne kluczowe dla amatorów
      Koniec elementów należących do kategorii Motywacje do stosowania dopingu w sporcie
Do stosowania niedozwolonych środków osoby trenujące popycha przeświadczenie, że doping jest mocno rozpowszechniony, a więc niekorzystający z niego zawodnik nie ma szans dorównać kolegom i pokonać rywali.
Źródło: Raport badawczo-analityczny dotyczący postaw i opinii w zakresie stosowania dopingu. Raport Kantar TNS na zlecenie Ministerstwa Sportu i Turystyki Rzeczpospolitej Polskiej. Warszawa, październik 2017 roku., licencja: CC BY-SA 3.0.

Motywy kierujące ludźmi, którzy sięgają po środki dopingujące:

  • utrzymanie dobrej formy;

  • poprawa osiągnięć;

  • pokonanie przeciwników;

  • korzyści materialne związane ze zwycięstwem;

  • brak świadomości, że doping jest szkodliwy;

  • poszukiwanie nowych doznań.

Rg0lV6A9vSKl11
Jednym z motywów stosowania dopingu jest presja społeczeństwa na osiąganie jak najlepszych wyników.
Źródło: pixabay.com, domena publiczna.
bg‑cyan

Definicja dopingu w sporcie

W Polsce według Ustawy z dnia 21 kwietnia 2017 r. o zwalczaniu dopingu w sporcie (art. 3, pkt 1 Dz.U. 2017 poz. 1051) pojęcie dopingu rozumie się głównie jako:

  1. obecność substancji zabronionej, jej metabolitów lub markerów w próbce fizjologicznej zawodnika;

  2. użycie lub usiłowanie użycia przez zawodnika substancji zabronionej lub metody zabronionej […].

bg‑cyan

Rodzaje dopingu

Biorąc za kryterium stosowane metody, wyróżnia się doping farmakologiczny, fizjologiczny i genetyczny.

Doping farmakologiczny

Zażywanie w celu podniesienia sprawności fizycznej i psychicznej biologicznie czynnych substancji, których użycie nie jest uzasadnione leczeniem. Najłatwiejszy do stosowania i najłatwiejszy do wykrycia rodzaj dopingu.

Doping fizjologiczny

Stosowanie szkodliwych dla zdrowia zabiegów, takich jak wymiana płynów ustrojowych (zwłaszcza krwi), przeszczepy tkanek (np. mięśni i ścięgien, szpiku) czy usuwanie nadmiaru tkanki tłuszczowej w celu obniżenia masy ciała. Dosyć trudny do wykrycia rodzaj dopingu.

Doping genetyczny

Modyfikacja materiału genetycznego za pomocą wektorów genetycznychwektor genetycznywektorów genetycznych. Obecnie, ze względu na wysokie koszty i nieprzewidywalne skutki, jest to bardzo rzadko stosowany i praktycznie niemożliwy do wykrycia rodzaj dopingu.

bg‑cyan

Substancje i metody wspomagania organizmu a cel dopingu w sporcie

Cel dopingu

Siłowy

Wytrzymałościowy

Stymulujący

Osiągnięcie jak największej siły
przy stałej masie ciała

Trwałe zwiększenie zdolności organizmu
do znoszenia długotrwałego,
intensywnego wysiłku fizycznego

Czasowe zwiększenie odporności na ból i wysiłek
przez stosowanie technik zapobiegających odczuwaniu
bólu i zmęczenia

RjMvvFt1ylal11
1. Zdjęcie przedstawia mężczyznę podnoszącego ciężary - sztangę. Jest w półprzysiadzie. Mężczyzna ma goły tors, który jest mocno umięśniony. Na ramionach i torsie ma tatuaże. Na twarzy mężczyzny rysuje się duży wysiłek. W sportach siłowych, takich jak kulturystyka czy podnoszenie ciężarów, zawodnikom zależy na szybkim przyroście masy mięśniowej i zwiększeniu siły organizmu przy zachowaniu właściwej masy ciała. W tym celu stosują oni sterydy anaboliczne. Związki te naśladują naturalne hormony, takie jak testosteron, które nasilają syntezę i odkładanie białek w narządach ciała. Dodatkowo w celu utrzymania właściwej masy ciała zażywają diuretyki (środki moczopędne), które zwiększają wydalanie wody z organizmu., 2. Zdjęcie przedstawia zawodnika - kolarza. Ubrany jest w strój sportowy, jedzie z dużą prędkością. Doping wytrzymałościowy zwykle stosowany jest w dyscyplinach, które wiążą się z długotrwałym wysiłkiem fizycznym o średnim natężeniu, takich jak długodystansowe biegi narciarskie, kolarstwo czy maraton. Celem zawodnika jest szybkie i trwałe wzmocnienie mięśni. Aby go osiągnąć, może stosować metody poprawiające transport tlenu, na przykład autotransfuzję krwi, która zwiększa liczbę czerwonych krwinek. Podobny efekt uzyskuje się przez stosowanie erytropoetyny – naturalnego hormonu człowieka., 3. Zdjęcie przedstawia dwóch bokserów walczących ze sobą na ringu. Mają ochronne kaski na głowach. Jeden z mężczyzn od zadanego ciosu odchyla się do tyłu. Środki stymulujące i przeciwbólowe stosują zawodnicy uprawiający na przykład sporty walki i boks. Ich celem jest obniżenie wrażliwości na ból i nieodczuwanie zmęczenia. Środki te działają krótko i szybko, ale nadużywane powodują wycieńczenie organizmu.

Środkiem dopingującym jest każda substancja naturalna lub syntetyczna, która została użyta w celu podwyższenia wydolności organizmu. Światowa Agencja Antydopingowa (WADA) corocznie aktualizuje i publikuje Listę Substancji i Metod Zabronionych.

Substancje i metody zabronione przez Światową Agencję Antydopingową (WADA) w 2019 r.

Okres, w którym są zabronione

Substancje

Metody

Zabronione w każdym czasie
(na zawodach i poza zawodami)

S1. Środki anaboliczneanabolikianaboliczne, sterydy anaboliczne – grupa steroidów pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, które mają silne działanie anaboliczne, tzn. powodujące przyspieszenie dzielenia się komórek tworzących określone tkanki organizmu; pochodne testosteronu.

S2.Hormony i pokrewne substancje

S3. Beta‑2‑agoniści, beta‑2‑mimetyki – leki działające stymulująco na beta‑receptory zlokalizowane w ścianach dróg oddechowych; stosowane w leczeniu astmy oskrzelowej i przewlekłych chorób płuc; zażywane przez sportowców zwiększają wydolność oddechową, a co za tym idzie, umożliwiają wydłużenie czasu trwania wysiłku i opóźniają zmęczenie.

S4. Środki antyestrogenowe – substancje wykorzystywane w leczeniu nowotworów piersi u kobiet; u mężczyzn stosuje się je głównie z uwagi na działanie antyestrogenowe, tzn. zapobiegające nadmiernej produkcji estrogenu będącej wynikiem stosowania anabolików.

S5. Diuretyki i inne środki maskujące

M1 Metody poprawiające transport tlenu

M2. Manipulacje chemiczne (fałszowanie lub zamiar zafałszowania mający na celu zmianę właściwości i ważności próbek pobranych do kontroli antydopingowej, w tym m.in. zamiana moczu i (lub) fałszowanie składu moczu, np. przez dodanie różnych składników, np. proteaz) i fizyczne (infuzje dożylne i (lub) iniekcje o objętości większej niż 100 ml w okresie 12 godzin, z wyłączeniem tych przyjętych w uzasadnionych przypadkach w trakcie hospitalizacji, zabiegów chirurgicznych lub badań klinicznych).

M3. Doping genetyczny

Zabronione na zawodach

S6. StymulantystymulantyStymulanty
S8. KannabinoidykannabinoidyKannabinoidy
S7. NarkotykinarkotykiNarkotyki

Zabronione w niektórych sportach

P1. Alkohol

P2. Beta‑blokery – grupa substancji wykorzystywanych jako leki kardiologiczne, np. na nadciśnienie tętnicze; blokują receptory beta w komórkach, co objawia się np. zmniejszeniem drżenia dłoni (jest to przydatne w sportach wymagających precyzji i pewności ruchów, np. w strzelectwie); zdrowa osoba, która przyjmuje beta‑blokery, naraża się na bradykardię, czyli zmniejszenie częstości pracy serca, co może objawiać się zawrotami głowy i omdleniami.

Indeks górny Źródło: Polska Agencja Antydopingowa Indeks górny koniec

Lista określa grupy substancji i metod zabronionych na zawodach oraz poza zawodami, a także substancje zabronione w określonych dyscyplinach sportu.

bg‑cyan

Skutki działania substancji dopingujących dla organizmu człowieka

Przyjmowanie środków i stosowanie metod zwiększających w krótkim czasie wydolność organizmu lub powodujących rozrost mięśni szkieletowych przynosi często tragiczne konsekwencje. Nierzadko środki dopingujące pochodzą z niepewnych źródeł i są zanieczyszczone różnymi niebezpiecznymi substancjami, np. dopalaczami. Stosowanie takich preparatów może się skończyć trwałym uszczerbkiem na zdrowiu lub nagłym zgonem.

RenXuaUB5Pz721
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
1
Ciekawostka

Sportowcy po treningu wysokogórskim, wykorzystując fakt, że w rozrzedzonym powietrzu szpik kostny produkuje więcej erytrocytów z powodu niskiej zawartości tlenu, oddają i gromadzą swoją krew. Na kilka dni przed startem przetaczają ją z powrotem do organizmu. Celem tych działań jest zwiększenie pojemności tlenowej krwi, co poprawia wydolność organizmu i przekłada się na lepsze wyniki.

R1b5DKfEysuTK
Źródło: pixabay.com, domena publiczna.

Tak przeprowadzona autotransfuzja ogranicza ryzyko wykrycia wspomagania, co dla nieuczciwych zawodników ma największe znaczenie. O ile przetoczenie krwi od dawcy można bez problemu wykryć za pomocą testów na obecność swoistych antygenów, to przetoczona krew własna ma ten sam skład co krew obecna w krwiobiegu i nie da się ich odróżnić.

Zabieg ten może być niebezpieczny, gdyż jak każda transfuzja niesie ze sobą ryzyko poważnych powikłań. Należą do nich wysoka gorączka, wzrost ciśnienia krwi i ryzyko zakrzepów, a w konsekwencji – udar mózgu lub zawał serca. 

bg‑cyan
Ważne!

Jedynymi uczciwymi sposobami zwiększania sprawności fizycznej i intelektualnej, zdolności koncentracji, a także łagodzenia objawów zmęczenia są: właściwie zaplanowany trening, optymalna dieta oraz psychologiczne techniki wspomagające koordynację wzrokowo‑ruchową i poprawiające pracę mózgu.

Doping był, jest i z dużym prawdopodobieństwem będzie obecny w sporcie zawodowym, amatorskim i rekreacyjnym. Powszechność i łatwa dostępność różnych środków dopingujących – jak również słaba świadomość społeczeństwa w zakresie skutków ubocznych ich działania – mogą stwarzać wrażenie, że są to substancje bezpieczne. Jednak jeśli doping oznacza sięganie po środki niedozwolone, zwiększające sztucznie wydolność organizmu, to nie tylko zagraża on zdrowiu i życiu osób je przyjmujących, ale również staje się największym wrogiem szlachetnych idei zdrowej rywalizacji.

Słownik

anaboliki
anaboliki

sterydy anaboliczne; grupa związków organicznych pochodzenia naturalnego lub syntetycznego o silnym działaniu anabolicznym, czyli powodującym zwiększenie tempa podziałów komórkowych w określonych tkankach człowieka i zwierząt; niektóre z nich stymulują wzrost masy mięśni, a inne także kości przez pobudzanie syntezy białka lub zmiany w gospodarce wapniem – sportowcy wykorzystują te właściwości w dopingu farmakologicznym; przykładem jest testosteron, który pełni w organizmie rolę męskiego hormonu płciowego

kannabinoidy
kannabinoidy

grupa substancji psychoaktywnych występujących naturalnie w organizmach roślin, zwierząt i człowieka oraz wytworzonych syntetycznie, z których najpowszechniej zażywanym jest tetrahydrokannabinol (THC), składnik marihuany i haszyszu; oddziałują na receptory kannabinoidowe komórek układu nerwowego; powodują relaksację i uspokojenie, obniżenie progu bólu, wzrost apetytu, spadek koncentracji i pogorszenie pamięci

kortyzon
kortyzon

hormon kory nadnerczy, który wpływa na metabolizm węglowodanów i ma działanie przeciwzapalne; uznawany przez komisję antydopingową za zabroniony środek dopingujący

narkotyki
narkotyki

(gr. narkōtikós – oszałamiający) potoczna nazwa niektórych substancji psychoaktywnych działających na ośrodkowy układ nerwowy

stymulanty
stymulanty

substancje psychoaktywne działające na organizm pobudzająco; zwiększają aktywność układu nerwowego, podtrzymują czujność i zmniejszają zmęczenie; zaliczane są do nich np. kofeina, nikotyna, efedryna, amfetamina, kokaina, ecstasy

wektor genetyczny
wektor genetyczny

niewielka cząsteczka DNA zdolna do replikacji w komórce biorcy; podstawowe narzędzie inżynierii genetycznej; może zostać zrekombinowana przez włącznie do niej fragmentu innej cząsteczki DNA, który po wprowadzeniu do komórek gospodarza będzie w nich powielany i poddawany ekspresji;  do komórek ssaków wektory można wprowadzać za pośrednictwem wirusów