Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Dowodzenie nierówności

Wiemy już, że nierówności można przekształcać równoważnie. Do obu stron nierówności można dodać to samo wyrażenie, od obu stron nierówności można odjąć to samo wyrażenie, obie strony nierówności można pomnożyć przez tę samą liczbę, różną od zera. Przy czym, jeśli ta liczba jest ujemna, zmieniamy znak nierówności na przeciwny.

Teraz udowodnimydowodzenie (przeprowadzenie dowodu)udowodnimy kilka nierówności z zastosowaniem poznanych wzorów i własności potęgowania: kwadrat każdej liczby rzeczywistej jest nieujemny.

Przykład 1

Uzasadnimy, że dla dowolnych liczb rzeczywistych ab zachodzi nierówność a2+b22ab.

a2+b22ab

Przenosimy wszystkie wyrazy nierówności na lewą stronę.

a2+b2-2ab0

Zapisujemy lewą stronę nierówności w postaci kwadratu, korzystając ze wzoru skróconego mnożenia na kwadrat różnicy.

(a-b)20

Kwadrat każdej liczby rzeczywistej jest nieujemny, zatem nierówność jest prawdziwa.

Zauważ, że jeśli a=b, to a-b2=0, czyli a2+b2-2ab=0, zatem a2+b2=2ab.

Przykład 2

Wykażemy, że jeśli ab są liczbami rzeczywistymi dodatnimi, to ab+ba2.

ab+ba2

Zapisujemy nierówność, którą udowodniliśmy w Przykładzie 1. Wiemy już, że jest ona prawdziwa dla każdych liczb rzeczywistych ab.

a2+b22ab

Dzielimy obie strony nierówności przez ab zakładając, że a>0b>0.

a2+b2ab2abab

Przekształcamy nierówność równoważnie.

a2ab+b2ab2abab

Skracamy, otrzymując żądaną nierówność.

ab+ba2

Zauważ, że jeśli a=b, to ab+ba=2.

Przykład 3

Wykażemy, że dla dowolnych liczb rzeczywistych ab prawdziwa jest nierówność 5a2+2b212ab.

5a2+2b212ab

Przenosimy wszystkie wyrazy nierówności z prawej strony na lewą stronę.

5a2+2b2-12ab0

Wykonujemy wskazane działania.

5a2+10b2-12ab0

Zapisujemy sumę stojącą po lewej stronie nierówności tak, aby skorzystać ze wzoru skróconego mnożenia na kwadrat różnicy.

4a2+9b2-12ab+a2+b20

Grupujemy wyrazy.

4a2+9b2-12ab+a2+b20

Zapisujemy wyrażenie stojące w pierwszym nawiasie za pomocą wzoru skróconego mnożenia na kwadrat różnicy.

2a-3b2+a2+b20

Po lewej stronie nierówności otrzymaliśmy sumę dwóch wyrażeń, które przyjmują wartości nieujemne dla każdych liczb rzeczywistych a i b, zatem ich suma jest liczba nieujemną. Dowodzonadowodzenie (przeprowadzenie dowodu)Dowodzona nierówność jest więc prawdziwa.

bg‑azure
Już wiesz

Wiemy już, że nierówności o tym samym zwrocie można dodać stronami (natomiast nie wolno odejmować takich nierówności stronami). Własność ta  będzie nam pomocna w udowodnieniu kolejnej nierówności.

Przykład 4

Wykażemy, że dla każdych liczb rzeczywistych a, b, c spełniona jest nierówność a2+b2+c2ab+ac+bc.

a2+b2+c2ab+ac+bc

Dla liczb a, b, c zapisujemy warunki, które wynikają z nierówności dowodzonejdowodzenie (przeprowadzenie dowodu)dowodzonej w Przykładzie 1.

a2+b22ab
a2+c22ac
b2+c22bc

Dodajemy stronami zapisane nierówności.

a2+b2+a2+c2+b2+c22ab+2ac+2bc

Redukujemy wyrazy podobne i wyłączamy wspólny czynnik przed nawias.

2a2+b2+c22ab+ac+bc

Dzielimy przez 2 obie strony nierówności.

a2+b2+c2ab+ac+bc

Otrzymaliśmy żądaną nierówność.

Przykład 5

Przypomnijmy sobie sposób rozwiązywania nierówności podwójnych.

Rozwiążemy nierówność x-2<2x<x+9.

Przekształcamy nierówność równoważnie odejmując od każdego z członów x. Otrzymujemy rozwiązanie.

-2<x<9

Przykład 6

Wykażemy, że dla każdej liczby naturalnej a>7 spełniona jest nierówność podwójna 2525a-1<a+1+a-1<2a.

Każdy z członów nierówności przyjmuje dla a>7 wartości dodatnie. Możemy zatem przekształcić nierówność równoważnie, podnosząc każdy z członów do kwadratu.

425(25a-1)<a+1+a-1+2a2-1<4a

Wykonujemy wskazane działania.

4a-425<2a+2a2-1<4a

Dodajemy -2a.

4a-425-2a<2a-2a+2a2-1<4a-2a2a-425<2a2-1<2a

Dzielimy każdy z członów nierówności przez 2.

a-225<a2-1<a

Dla a>7 każdy z członów nierówności przyjmuje wartości dodatnie, zatem możemy ponownie podnieść każdy człon do kwadratu.

a2-2225a+4625<a2-1<a2

Nierówność a2-1<a2 jest zawsze prawdziwa (jeśli a>7a jest liczbą naturalną), zatem wystarczy pokazać prawdziwość nierówności

a2-425a+4625<a2-1.

Do obu stron nierówności dodajemy -a2-4625.

a2-425a+4625-a2-4625<a2-1-a2-4625-425a<-14625

Dzielimy obie strony nierówności przez liczbę stojącą przy a, czyli przez -425. Nie zapominamy przy tym, że dzielimy przez liczbę ujemną, czyli zmieniamy znak nierówności na przeciwny.

-425a<-14625  :-425

a>629625254

a>629100

Z założenia wynika, że a jest liczbą naturalną większą od 7, zatem nierówność a>629100  jest prawdziwa.

Wykazaliśmy zatem prawdziwość każdej z nierówności
2525a-1<a+1+a-1a+1+a-1<2a
czyli i  prawdziwość nierówności podwójnej
2525a-1<a+1+a-1<2a.

Przykład 7

Uzasadnij, że dla każdej liczby naturalnej a>2 prawdziwa jest nierówność 239a-1<a-1+a+1<2a

Rozwiązaniem nierówności są liczby a>8536, czyli a>21336.

Zatem nierówność jest prawdziwa dla każdej liczby naturalnej a większej od 2.

Porównywanie liczb

Wzory skróconego mnożenia w wielu wypadkach mogą być pomocne przy porównywaniu liczb rzeczywistych, w szczególności liczb zapisanych za pomocą potęg.

Przykład 8

Wykażemy, że 3100-2150>350-275.

3100-2150>350-275

Zapisujemy lewą stronę nierówności w postaci różnicy kwadratów.

3502-2752>350-275

Rozkładamy na czynniki lewą stronę nierówności – ze wzoru na różnicę kwadratów.

350+275350-275>350-275

Chcemy podzielić obie strony nierówności przez 350-275. Nie wiemy jednak, czy jest to liczba dodatnia, czy ujemna.

350275=322325=9825

Aby to sprawdzić, zapisujemy iloraz 350275 w postaci jednej potęgi.

Ponieważ 9>8, zatem liczba 98 jest większa od 1, czyli 925>825, a co za tym idzie 350>275. Wynika stąd, że 350-275>0.

98>1, stąd 925>825, czyli 350-275>0

Dzielimy obie strony nierówności przez liczbę dodatnią 350-275, zatem nie zmieniamy znaku nierówności.

350+275350-275>350-275/:350-275

Liczba 350+275 jest oczywiście większa od 1, zatem dowodzona równość jest prawdziwa, co należało wykazać.

350+275>1

Dowodzeniedowodzenie (przeprowadzenie dowodu)Dowodzenie równości

Przekształcając wyrażenia algebraiczne często szukamy jak najprostszych sposobów wykonywania wskazanych działań. I tu mogą być przydatne wzory skróconego mnożenia.

Przykład 9

Wykażemy, że dla każdej wartości zmiennej x, wartość wyrażenia W=1+x2x2-2-1-x2·1+x2 jest liczbą naturalną.

W=1+x2x2-2-1-x2·1+x2

Zauważmy, że iloczyn kwadratów dwóch liczb może być zapisany w postaci kwadratu iloczynu tych liczb.

W=1+x2x2-2-1-x1+x2

Wykonujemy wskazane działania. W nawiasie kwadratowym iloczyn zamieniamy na sumę, korzystając ze wzoru skróconego mnożenia na różnicę kwadratów.

W=1+x4-2x2-1-x22

Potęgujemy – korzystamy ze wzoru skróconego mnożenia na kwadrat różnicy.

W=1+x4-2x2-1+x4-2x2

Opuszczamy nawias i redukujemy wyrazy podobne.

W=1+x4-2x2-1-x4+2x2
W=0

Wykazaliśmy, że wartość wyrażenia dla każdej liczby rzeczywistej x jest równa 0.

Liczba 0 jest liczbą naturalną, zatem wartość wyrażenia dla każdej liczby rzeczywistej x jest liczbą naturalną, co należało wykazać.

Przykład 10

Udowodnimy prawdziwość równości a+b24+a-b24=a2+b22 dla każdych liczb rzeczywistych a, b.

a+b24+a-b24=a2+b22

Sprowadzamy prawą stronę równości do mianownika 4 i mnożymy obie strony nierówności przez 4.

a+b24+a-b24=2a2+2b24/·4

Mamy teraz do udowodnienia znacznie prostszą równość.

a+b2+a-b2=2a2+2b2

Przekształcamy lewą stronę równości, korzystając z odpowiednich wzorów skróconego mnożenia.

L=a2+2ab+b2+a2-2ab+b2=2a2+2b2

Lewa strona równości równa się prawej, zatem równość jest prawdziwa, co należało wykazać.

L=P

Słownik

dowodzenie (przeprowadzenie dowodu)
dowodzenie (przeprowadzenie dowodu)

wykazanie, że pewne zdanie matematyczne jest prawdziwe; poszczególne kroki dowodu muszą wynikać z poprzednich lub być aksjomatami