Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Prawo cywilne

Procedura cywilna

Prawo cywilne reguluje stosunki między osobami o charakterze majątkowym i niemajątkowym. Stosunki majątkowe obejmują m.in. uprawnienia i obowiązki stron dotyczące dóbr mających wartość ekonomiczną, np. pieniędzy, rzeczy, praw. Stosunki niemajątkowe odnoszą się do dóbr niemających bezpośredniej wartości ekonomicznej, takich jak np. zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko, wizerunek, twórczość naukowa i artystyczna.

Prawo cywilne posługuje się charakterystyczną metodą regulacji stosunków – równorzędnością prawną stron. Oznacza to, że jedna strona nigdy nie ma uprawnień władczych wobec drugiej.

W procedurze cywilnej dużą rolę odgrywają zarówno dokumenty, jak i zeznania świadków. Nie sposób przeprowadzić sprawy o rozwód (z orzekaniem o winie) bez zeznań świadków. Inaczej dzieje się np. w sprawach o zapłatę z tytułu umowy pożyczki, w których podstawowym dowodem jest umowa. Sprawy o zapłatę mogą dotyczyć np. nienależytego wykonania umowy (np. wybudowania domu); wówczas ważną rolę odgrywają opinie biegłych.

Procedura cywilna jest dość uciążliwa i wymagająca dla strony procesu. Przykładowo: w postępowaniu gospodarczym strona musi powołać wszystkie znane sobie dowody już w pierwszym piśmie (pozwie), gdyż później nie będzie mogła przedstawić innych. Procedura ta, zwana prekluzją dowodową, ma służyć przyspieszeniu postępowania. Występowanie we wskazanych postępowaniach w charakterze strony bez udziału profesjonalnego pełnomocnika (adwokata, radcy prawnego) specjalizującego się w konkretnej dziedzinie może więc być ryzykowne i doprowadzić nawet do przegrania sprawy.

Fakty prawne

Fakty prawne to takie zdarzenia, z którymi prawo wiąże powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego. Fakty prawne wiążą z określonym faktem określone skutki prawne.

Ze względu na kryterium woli człowieka fakty prawne można podzielić na zależne od woli (zachowania) i niezależne od woli (zdarzenia).

Stosunek prawny

Jest to stosunek, wobec którego reguły postępowania stanowi państwo. Składają się na niego trzy elementy:

• podmioty (strony) stosunku prawnego;

• przedmiot stosunku prawnego – zachowanie człowieka oraz przedmiot materialny lub niematerialny, którego dotyczy;

• treść – uprawnienia i obowiązki stron.

Podmiotami stosunku prawnego mogą być:

• osoby fizyczne (każdy człowiek);

• osoby prawne – organizacje, którym przepisy prawa przyznały podmiotowość prawną; osobami prawnymi są np. Skarb Państwa, przedsiębiorstwa państwowe, banki, szkoły wyższe, jednostki samorządu terytorialnego, kapitałowe spółki prawa handlowego, partie polityczne, fundacje, stowarzyszenia, kościoły.

Podmioty prawne mają dwie cechy:

• zdolność prawną (zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków);

• zdolność do czynności prawnych (zdolność do nabywania praw lub przyjmowania obowiązków za pomocą własnych czynności prawnych).

Zdolność prawną posiada każdy człowiek co najmniej od urodzenia. Ma ją potencjalnie także dziecko nienarodzone. Możliwość skorzystania z niej powstaje jednak dopiero po urodzeniu. Dziecko nienarodzone może dziedziczyć majątek, ale spadkobiercą staje się dopiero z chwilą urodzenia.

Zdolność do czynności prawnych może zostać odebrana osobie chorej psychicznie, niedorozwiniętej umysłowo lub cierpiącej na inne zaburzenia uniemożliwiające kierowanie swym postępowaniem. Na mocy orzeczenia sądu może dojść do częściowego lub całkowitego ubezwłasnowolnienia. Nie może to jednak dotyczyć osoby poniżej 13. roku życia. Osoba mająca częściową zdolność do czynności prawnych może dokonywać czynności prawnych, lecz wymagają one potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego lub przez zainteresowanego po uzyskaniu pełnej zdolności. Niektórych czynności prawnych nie może wykonywać w ogóle (np. sporządzać testamentu).

Osoba prawna posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, którą realizuje przez swoje organy.

Przedmiot stosunku prawnego

Obok zachowania człowieka przedmiotem stosunku prawnego mogą być: rzeczyrzeczrzeczy, części składowe rzeczy, przynależności, pożytki, dobra niematerialne, pieniądze, papiery wartościowe i zorganizowane kompleksy majątkowe.

Odrębnym przedmiotem własności nie może być natomiast część składowa – a więc wszystko to, co nie może być odłączone od rzeczy bez jej uszkodzenia lub istotnej zmiany. W przeciwieństwie do części składowych przynależności stanowią część rzeczy głównej, która jest samoistna i może być odłączona bez jej uszkodzenia.

Czynności prawne

Oświadczenie woli to każde zachowanie osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Wadami oświadczenia woli mogą być:

• brak świadomości lub swobody podjęcia decyzji;

• pozorność (dokonanie darowizny przy pozornym zawarciu umowy kupna–sprzedaży);

• błąd (co do stanu rzeczy lub treści oświadczenia);

• podstęp;

• groźba – oświadczenie pod wpływem stanu zagrożenia wywołanego bezprawną groźbą.

Czynność prawnaczynności prawneCzynność prawna jest ważna, jeżeli:

• została dokonana przez osobę posiadającą zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych;

• nie jest sprzeczna z obowiązującym prawem;

• zależy od zgodności z zasadami współżycia społecznego;

• jest wolna od wad.

Formy czynności prawnej:

Prawo rzeczowe – rodzaje

Rzecz może być również wspólną własnością: wówczas należy niepodzielnie do wszystkich właścicieli. Istnieją również: współwłasność łączna, czyli postać, w której nie wyróżnia się działów, oraz współwłasność w częściach ułamkowych, kiedy każdemu współwłaścicielowi przysługuje udział w prawie własności określony ułamkiem.

Nabycie własności

Wyróżnia się dwa rodzaje nabycia własności: w sposób pierwotny i w drodze przeniesienia własności. Przykładami pierwszego rodzaju są np. nacjonalizacja, wywłaszczenie, zasiedzenie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej, znalezienie. Przykłady drugiej formy to np. sprzedaż, darowizna, dziedziczenie.

Posiadanie

W odróżnieniu od własności posiadanie jest stanem faktycznym. Posiadaczem jest zarówno właściciel, jak i osoba, która włada nią jako użytkownik (zastawnik, najemca). Z posiadaniem mamy do czynienia, gdy istnieje rzeczywiste fizyczne władztwo nad rzeczą oraz wola władania nią dla siebie. Natomiast władanie za kogoś jest nazywane dzierżeniem.

Rzecz można posiadać w dobrej wierze, gdy posiadacz jest przekonany, że posiada ją zgodnie z przysługującym mu prawem. Posiadaczem w złej wierze jest ten, kto wie, że nie jest do tego uprawniony. Posiadanie rzeczy objęte jest bezwzględną ochroną. Naruszenie posiadania jest zakazane niezależnie od tego, czy jest to posiadacz w dobrej, czy też w złej wierze.

Wolno natomiast odpierać samowolne naruszenia posiadania. Taką obronę konieczną można podjąć w momencie zamachu (np. wobec złodzieja przyłapanego na gorącym uczynku). Istnieje też dozwolona samopomoc realizowana po naruszeniu posiadania. W przypadku nieruchomości możliwa jest tylko niezwłocznie (w krótkim czasie) po naruszeniu, natomiast w przypadku rzeczy ruchomej – tylko gdy istnieje niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody. Posiadaczowi przysługuje sądowa ochrona posiadania.

Słownik