Przeczytaj
Klimat na Ziemi zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest szerokość geograficzna, od której zależy ilość energii słonecznej docierającej do powierzchni ziemi, wpływającej z kolei na rozkład temperatury powietrza i zależne od niej elementy klimatu (np. parowanie, rozkład ciśnienia atmosferycznego itp.). Nie oznacza to jednak, że w granicach całej strefy panują jednorodne warunki klimatyczne. W poszczególnych strefach klimatycznych Ziemi występują klimaty z przewagą cech morskich (oceanicznych), kontynentalnych i przejściowych, klimaty bardziej wilgotne lub bardziej suche. Dlatego w obrębie stref klimatycznych wyróżnia się odrębne typy klimatów, zależnie od cech rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów. Poza tym niemal wszystkie elementy klimatu mogą być modyfikowane przez czynniki astrefowe, do których należą m.in. rozmieszczenie dużych obszarów morskich i lądowych, występowanie zimnych i ciepłych prądów morskich, pasma górskie, zwłaszcza o przebiegu południkowym, wysokości bezwzględne, regionalna cyrkulacja atmosferyczna i inne.
Mimo ścisłych związków między intensywnością dopływu energii promieniowania słonecznego a procesami zachodzącymi w atmosferze, granice stref klimatycznych, nie pokrywają się w pełni z granicami stref oświetlenia Ziemi. Ich przebieg także jest modyfikowany przez wspomniane czynniki lokalne, astrefowe. Powodują one, zwłaszcza układ lądów i mórz oraz przebieg pasm górskich, m.in. odmienny przebieg stref na półkuli północnej i południowej.
Klimatogram
Dane dotyczące cech klimatu przedstawia się w różny sposób – w postaci opisowej, tabelarycznej i graficznej. Najczęściej korzysta się z dwóch ostatnich metod, natomiast opis jest ich uzupełnieniem. Przedstawiając w tabeli dane dotyczące wybranych elementów klimatu, zwykle podaje się wartości średnie miesięczne obliczone z długiego okresu pomiarowego, tzw. wielolecia, które może obejmować kilkadziesiąt lat. W tabeli można przedstawić wiele różnych elementów klimatu, np. minimalną, maksymalną i średnią temperaturę powietrza, sumę opadów i parowania, prędkość wiatru, kierunek wiatru, sumę parowania, długość zalegania pokrywy śnieżnej i inne.
Natomiast klimatogram jest graficznym przedstawieniem zwykle dwóch elementów klimatu – przebiegu temperatury powietrza i opadów w ciągu roku w danym miejscu.
Za pomocą słupków (zwykle w kolorze niebieskim) prezentuje się średnie miesięczne sumy opadów w mm – ich wartości odczytuje się po prawej stronie wykresu. Natomiast linią (łamaną lub ciągłą, zwykle w kolorze czerwonym) przedstawia się średnią temperaturę powietrza poszczególnych miesięcy wyrażoną w °C. Jej wartości odczytuje się po lewej stronie wykresu. Rzadziej oba elementy przedstawia się w formie słupków. Dane przedstawione na klimatogramie również powinny pochodzić z wieloletnich pomiarów meteorologicznych.
Oprócz tego na wykresie umieszcza się nazwę miejscowości, w której prowadzone są pomiary wraz z nazwą państwa, czasem także wysokość n.p.m., średnią roczną temperaturę powietrza, średnią roczną sumę opadów oraz typ klimatu.
Strefa klimatów równikowych
Cechą klimatów równikowych jest średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20°C i mała roczna amplitudaamplituda, zwiększająca się wraz z oddalaniem od równika. Pory roku w tej strefie klimatycznej są wyznaczane na podstawie intensywności opadów. W strefie tej wyróżnia się klimat wybitnie wilgotny, podrównikowy wilgotny oraz podrównikowy suchy.
Typ równikowy wybitnie wilgotny
średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C,
roczna amplituda temperatury powietrza 2–5°C,
całoroczne obfite opady (powyżej 2000 mm),
brak wyraźnej pory bezdeszczowej,
jedna pora roku.
Typ podrównikowy wilgotny
średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C,
roczna amplituda temperatury powietrza do 10°C,
opady poniżej 2000 mm,
jedna lub dwie pory deszczowe,
pory roku wyznaczone przez opady.
Typ podrównikowy suchy
średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C,
roczna amplituda temperatury powietrza do 10°C,
opady poniżej 700 mm,
jedna pora deszczowa (ok. 4–5 miesięcy) i jedna sucha,
dwie pory roku wyznaczone przez opady.
Strefa klimatów zwrotnikowych
Średnia roczna temperatura powietrza przekracza 20°C i wykazuje bardzo duże, sięgające kilkudziesięciu stopni wahania roczne, a przede wszystkim dobowe. Temperatura najchłodniejszego miesiąca wynosi od 10 do 20°C natomiast najcieplejszego często przekracza 30–35°C. Opady poza strefą wilgotną występują nieregularnie, najczęściej lub wyłącznie w półroczu letnim. Ich roczna suma nie przekracza 200 mm, a w wielu miejscach utrzymuje się poniżej 50 mm. W strefie tej wyróżnia się klimat wilgotny (morski), pośredni i suchy, w tym skrajnie suchy.
Typ zwrotnikowy wilgotny
średnia temperatura najzimniejszego miesiąca do 20°C,
średnia temperatura najcieplejszego miesiąca 21—28°C,
roczna amplituda temperatury powietrza poniżej 20°C,
opady o dużej sezonowej zmienności (1000–2000 mm, w odmianie monsunowej powyżej 2000 mm).
Typ zwrotnikowy pośredni
średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20°C,
średnia temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca powyżej 30°C,
duża dobowa amplituda temperatury powietrza,
średnia roczna suma opadów atmosferycznych 300–1000 mm.
Typ zwrotnikowy suchy i skrajnie suchy
średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20°C,
średnia temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca 25–30°C,
duża dobowa amplituda temperatury powietrza,
brak opadów (nawet przez kilka lat), sporadyczne krótkotrwałe, gwałtowne opady; roczna suma poniżej 200 mm.
Strefa klimatów podzwrotnikowych
Średnia temperatura roczna wynosi powyżej 10°C, natomiast średnia temperatura najchłodniejszej pory roku nie spada poniżej 0°C. Lata są tu suche a opady występują w chłodnej porze roku. W strefie tej wyróżnia się klimat wilgotny (morski), pośredni i suchy, w tym skrajnie suchy.
Typ podzwrotnikowy morski
średnia temperatura roczna powyżej 10–15°C,
średnia temperatura najcieplejszego miesiąca powyżej 20°C,
średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca powyżej 0°C,
opady głównie w chłodnej porze roku (400–1000 mm).
Typ podzwrotnikowy pośredni
średnia temperatura roczna około 10°C,
średnia temperatura najcieplejszego miesiąca powyżej 20°C,
średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca może spaść poniżej 0°C,
opady głównie w chłodnej porze roku (400–1000 mm).
Typ podzwrotnikowy suchy
duża dobowa i roczna amplituda temperatury powietrza,
średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca poniżej 0°C,
średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 25°C,
brak lub niewielkie opady (do 200, lokalnie 500 mm)
Strefa klimatów umiarkowanych
Klimat umiarkowany charakteryzuje się średnią temperaturą powietrza najcieplejszego miesiąca powyżej 15°C, natomiast najchłodniejszego poniżej 0°C. Amplituda średniej rocznej temperatury powietrza wzrasta wraz z przesunięciem się w głąb kontynentu. Występują cztery pory roku. Strefa klimatów umiarkowanych dzieli się na umiarkowaną ciepłą oraz umiarkowaną chłodną. W strefie tej wyróżnia się klimat wilgotny (morski), przejściowy i suchy (kontynentalny).
Klimat umiarkowany ciepły
Typ umiarkowany ciepły morski
średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 15–20°C,
średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca poniżej 0°C,
roczna amplituda temperatury powietrza poniżej 25°C,
opady całoroczne (500–1000 mm),
cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.
Typ umiarkowany ciepły przejściowy
duża zmienność stanów pogody – zależnie od kierunku napływających mas powietrza cechy morskie lub kontynentalne,
roczna amplituda temperatury powietrza około 25°C,
opady całoroczne (500–700 mm); wzrost opadów w lecie,
cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.
Typ umiarkowany ciepły suchy
średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 20°C; na obszarach skrajnie suchych nawet do 32°C; maksymalna temperatura powietrza przekracza 40–50°C,
średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca – 15°C,
lata krótkie i ciepłe, zimy długie i mroźne,
duża roczna amplituda temperatury powietrza do 45°C,
opady 140–550 mm, głównie w miesiącach letnich; na obszarach skrajnie suchych 75 – 200 mm,
pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.
Klimat umiarkowany chłodny
Typ umiarkowany chłodny morski
średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 10°C,
średnia temperatura najzimniejszego miesiąca od -10°C do 0°C,
średnia roczna amplituda temperatury powietrza około 15°C,
chłodne lata, łagodne zimy,
opady całoroczne (500–1000 mm),
cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.
Typ umiarkowany chłodny przejściowy
duża zmienność stanów pogody – zależnie od kierunku napływających mas powietrza cechy morskie lub kontynentalne,
roczna amplituda temperatury powietrza około 25°C,
zimą spadek średniej temperatury powietrza do -10°C,
opady całoroczne wzrastające w lecie,
cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.
Typ umiarkowany chłodny suchy
średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 20°C,
średnia temperatura najzimniejszego miesiąca od -40°C do -10°C,
amplituda rocznej temperatury powietrza wynosi około 45°C,
krótkie i chłodne lato, długa i mroźna zima,
niewielkie opady (200–600 mm), głównie letnie,
cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.
Strefa klimatów okołobiegunowych
W tej strefie klimatycznej średnia roczna temperatura spada poniżej 0°C, w najcieplejszym miesiącu wynosi około 10°C. Opady występują głównie w postaci śniegu. Można wydzielić dwie strefy: subpolarną oraz polarną.
Typ subpolarny
średnia temperatura roczna poniżej 0°C,
średnia temperatura najcieplejszego miesiąca poniżej 10°C,
średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca poniżej -5°C,
średnia roczna suma opadów atmosferycznych powyżej 250 mm; opady głównie śnieżne.
Typ polarny
temperatura najcieplejszego miesiąca poniżej 0°C,
opady niewielkie, poniżej 150 mm, tylko śnieżne,
średnia najniższa temperatura zimą spada poniżej -50°C.
Słownik
wielkość charakteryzująca zmiany temperatury, np. powietrza; różnica między największą a najmniejszą zmierzoną wartością temperatury w danym okresie