Klimat na Ziemi zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest szerokość geograficzna, od której zależy ilość energii słonecznej docierającej do powierzchni ziemi, wpływającej z kolei na rozkład temperatury powietrza i zależne od niej elementy klimatu (np. parowanie, rozkład ciśnienia atmosferycznego itp.). Nie oznacza to jednak, że w granicach całej strefy panują jednorodne warunki klimatyczne. W poszczególnych strefach klimatycznych Ziemi występują klimaty z przewagą cech morskich (oceanicznych), kontynentalnych i przejściowych, klimaty bardziej wilgotne lub bardziej suche. Dlatego w obrębie stref klimatycznych wyróżnia się odrębne typy klimatów, zależnie od cech rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów. Poza tym niemal wszystkie elementy klimatu mogą być modyfikowane przez czynniki astrefowe, do których należą m.in. rozmieszczenie dużych obszarów morskich i lądowych, występowanie zimnych i ciepłych prądów morskich, pasma górskie, zwłaszcza o przebiegu południkowym, wysokości bezwzględne, regionalna cyrkulacja atmosferyczna i inne.

Mimo ścisłych związków między intensywnością dopływu energii promieniowania słonecznego a procesami zachodzącymi w atmosferze, granice stref klimatycznych, nie pokrywają się w pełni z granicami stref oświetlenia Ziemi. Ich przebieg także jest modyfikowany przez wspomniane czynniki lokalne, astrefowe. Powodują one, zwłaszcza układ lądów i mórz oraz przebieg pasm górskich, m.in. odmienny przebieg stref na półkuli północnej i południowej.

Klimatogram

Dane dotyczące cech klimatu przedstawia się w różny sposób – w postaci opisowej, tabelarycznej i graficznej. Najczęściej korzysta się z dwóch ostatnich metod, natomiast opis jest ich uzupełnieniem. Przedstawiając w tabeli dane dotyczące wybranych elementów klimatu, zwykle podaje się wartości średnie miesięczne obliczone z długiego okresu pomiarowego, tzw. wielolecia, które może obejmować kilkadziesiąt lat. W tabeli można przedstawić wiele różnych elementów klimatu, np. minimalną, maksymalną i średnią temperaturę powietrza, sumę opadów i parowania, prędkość wiatru, kierunek wiatru, sumę parowania, długość zalegania pokrywy śnieżnej i inne.

RyTNEzcZ5087D

W tabeli ujęto charakterystykę cech klimatu Krakowa. Średnie temperatura w stopniach Celsjusza: styczeń minus 3,6, luty minus 1,7, marzec 3,3, kwiecień 8,8, maj 13,5, czerwiec 16,4, lipiec 17,9, sierpień 17,5, wrzesień 14,1, październik 9,4, listopad 3,7, grudzień minus 1,2. Minimalna temperatura w stopniach Celsjusza: styczeń minus 6,9, luty minus 5,2, marzec minus 0,9, kwiecień 3,6, maj 8, czerwiec 11, lipiec 12,5, sierpień 12, wrzesień 8,9, październik 4,6, listopad 0,5, grudzień minus 4. Maksymalna temperatura w stopniach Celsjusza: styczeń minus 0,2, luty 1,78, marzec 7,6, kwiecień 14,1, maj 19, czerwiec 21,9, lipiec 23,4, sierpień 23,1, wrzesień 19,3, październik 14,2, listopad 7, grudzień 1,7. Opady w milimetrach: styczeń 33, luty 29, marzec 34, kwiecień 49, maj 77, czerwiec 97, lipiec 94, sierpień 86, wrzesień 56, październik 43, listopad 42, grudzień 38.

Natomiast klimatogram jest graficznym przedstawieniem zwykle dwóch elementów klimatu – przebiegu temperatury powietrza i opadów w ciągu roku w danym miejscu.

RjJ3TGd7b64W4

Na klimatogramie przedstawiono średnie temperatury w poszczególnych miesiącach oraz średnie opady w poszczególnych miesiącach. Najniższa temperatura występuje w styczniu około minus 3 następnie w kolejnych miesiącach rośnie aż do lipcowego maksimum około 18 stopni, w późniejszych miesiącach spada do grudniowego około minus 2. Średnie opady najniższe są w lutym około 35 mm, najwyższe w środkowych miesiącach, maximum w czerwcu 100 milimetrów.

Za pomocą słupków (zwykle w kolorze niebieskim) prezentuje się średnie miesięczne sumy opadów w mm – ich wartości odczytuje się po prawej stronie wykresu. Natomiast linią (łamaną lub ciągłą, zwykle w kolorze czerwonym) przedstawia się średnią temperaturę powietrza poszczególnych miesięcy wyrażoną w °C. Jej wartości odczytuje się po lewej stronie wykresu. Rzadziej oba elementy przedstawia się w formie słupków. Dane przedstawione na klimatogramie również powinny pochodzić z wieloletnich pomiarów meteorologicznych.

Oprócz tego na wykresie umieszcza się nazwę miejscowości, w której prowadzone są pomiary wraz z nazwą państwa, czasem także wysokość n.p.m., średnią roczną temperaturę powietrza, średnią roczną sumę opadów oraz typ klimatu.

Strefa klimatów równikowych

Cechą klimatów równikowych jest średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20°C i mała roczna amplitudaamplituda temperaturyamplituda, zwiększająca się wraz z oddalaniem od równika. Pory roku w tej strefie klimatycznej są wyznaczane na podstawie intensywności opadów. W strefie tej wyróżnia się klimat wybitnie wilgotny, podrównikowy wilgotny oraz podrównikowy suchy.

Typ równikowy wybitnie wilgotny

• średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C,

• roczna amplituda temperatury powietrza 2–5°C,

• całoroczne obfite opady (powyżej 2000 mm),

• brak wyraźnej pory bezdeszczowej,

• jedna pora roku.

Typ podrównikowy wilgotny

• średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C,

• roczna amplituda temperatury powietrza do 10°C,

• opady poniżej 2000 mm,

• jedna lub dwie pory deszczowe,

• pory roku wyznaczone przez opady.

Typ podrównikowy suchy

• średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C,

• roczna amplituda temperatury powietrza do 10°C,

• opady poniżej 700 mm,

• jedna pora deszczowa (ok. 4–5 miesięcy) i jedna sucha,

• dwie pory roku wyznaczone przez opady.

Strefa klimatów zwrotnikowych

Średnia roczna temperatura powietrza przekracza 20°C i wykazuje bardzo duże, sięgające kilkudziesięciu stopni wahania roczne, a przede wszystkim dobowe. Temperatura najchłodniejszego miesiąca wynosi od 10 do 20°C natomiast najcieplejszego często przekracza 30–35°C. Opady poza strefą wilgotną występują nieregularnie, najczęściej lub wyłącznie w półroczu letnim. Ich roczna suma nie przekracza 200 mm, a w wielu miejscach utrzymuje się poniżej 50 mm. W strefie tej wyróżnia się klimat wilgotny (morski), pośredni i suchy, w tym skrajnie suchy.

Typ zwrotnikowy wilgotny

• średnia temperatura najzimniejszego miesiąca do 20°C,

• średnia temperatura najcieplejszego miesiąca 21—28°C,

• roczna amplituda temperatury powietrza poniżej 20°C,

• opady o dużej sezonowej zmienności (1000–2000 mm, w odmianie monsunowej powyżej 2000 mm).

Typ zwrotnikowy pośredni

• średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20°C,

• średnia temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca powyżej 30°C,

• duża dobowa amplituda temperatury powietrza,

• średnia roczna suma opadów atmosferycznych 300–1000 mm.

Typ zwrotnikowy suchy i skrajnie suchy

• średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20°C,

• średnia temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca 25–30°C,

• duża dobowa amplituda temperatury powietrza,

• brak opadów (nawet przez kilka lat), sporadyczne krótkotrwałe, gwałtowne opady; roczna suma poniżej 200 mm.

Strefa klimatów podzwrotnikowych

Średnia temperatura roczna wynosi powyżej 10°C, natomiast średnia temperatura najchłodniejszej pory roku nie spada poniżej 0°C. Lata są tu suche a opady występują w chłodnej porze roku. W strefie tej wyróżnia się klimat wilgotny (morski), pośredni i suchy, w tym skrajnie suchy.

Typ podzwrotnikowy morski

• średnia temperatura roczna powyżej 10–15°C,

• średnia temperatura najcieplejszego miesiąca powyżej 20°C,

• średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca powyżej 0°C,

• opady głównie w chłodnej porze roku (400–1000 mm).

Typ podzwrotnikowy pośredni

• średnia temperatura roczna około 10°C,

• średnia temperatura najcieplejszego miesiąca powyżej 20°C,

• średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca może spaść poniżej 0°C,

• opady głównie w chłodnej porze roku (400–1000 mm).

Typ podzwrotnikowy suchy

• duża dobowa i roczna amplituda temperatury powietrza,

• średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca poniżej 0°C,

• średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 25°C,

• brak lub niewielkie opady (do 200, lokalnie 500 mm)

Strefa klimatów umiarkowanych

Klimat umiarkowany charakteryzuje się średnią temperaturą powietrza najcieplejszego miesiąca powyżej 15°C, natomiast najchłodniejszego poniżej 0°C. Amplituda średniej rocznej temperatury powietrza wzrasta wraz z przesunięciem się w głąb kontynentu. Występują cztery pory roku. Strefa klimatów umiarkowanych dzieli się na umiarkowaną ciepłą oraz umiarkowaną chłodną. W strefie tej wyróżnia się klimat wilgotny (morski), przejściowy i suchy (kontynentalny).

Klimat umiarkowany ciepły

Typ umiarkowany ciepły morski

• średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 15–20°C,

• średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca poniżej 0°C,

• roczna amplituda temperatury powietrza poniżej 25°C,

• opady całoroczne (500–1000 mm),

• cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.

Typ umiarkowany ciepły przejściowy

• duża zmienność stanów pogody – zależnie od kierunku napływających mas powietrza cechy morskie lub kontynentalne,

• roczna amplituda temperatury powietrza około 25°C,

• opady całoroczne (500–700 mm); wzrost opadów w lecie,

• cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.

Typ umiarkowany ciepły suchy

• średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 20°C; na obszarach skrajnie suchych nawet do 32°C; maksymalna temperatura powietrza przekracza 40–50°C,

• średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca – 15°C,

• lata krótkie i ciepłe, zimy długie i mroźne,

• duża roczna amplituda temperatury powietrza do 45°C,

• opady 140–550 mm, głównie w miesiącach letnich; na obszarach skrajnie suchych 75 – 200 mm,

• pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.

Klimat umiarkowany chłodny

Typ umiarkowany chłodny morski

• średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 10°C,

• średnia temperatura najzimniejszego miesiąca od -10°C do 0°C,

• średnia roczna amplituda temperatury powietrza około 15°C,

• chłodne lata, łagodne zimy,

• opady całoroczne (500–1000 mm),

• cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.

Typ umiarkowany chłodny przejściowy

• duża zmienność stanów pogody – zależnie od kierunku napływających mas powietrza cechy morskie lub kontynentalne,

• roczna amplituda temperatury powietrza około 25°C,

• zimą spadek średniej temperatury powietrza do -10°C,

• opady całoroczne wzrastające w lecie,

• cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.

Typ umiarkowany chłodny suchy

• średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 20°C,

• średnia temperatura najzimniejszego miesiąca od -40°C do -10°C,

• amplituda rocznej temperatury powietrza wynosi około 45°C,

• krótkie i chłodne lato, długa i mroźna zima,

• niewielkie opady (200–600 mm), głównie letnie,

• cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.

Strefa klimatów okołobiegunowych

W tej strefie klimatycznej średnia roczna temperatura spada poniżej 0°C, w najcieplejszym miesiącu wynosi około 10°C. Opady występują głównie w postaci śniegu. Można wydzielić dwie strefy: subpolarną oraz polarną.

Typ subpolarny

• średnia temperatura roczna poniżej 0°C,

• średnia temperatura najcieplejszego miesiąca poniżej 10°C,

• średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca poniżej -5°C,

• średnia roczna suma opadów atmosferycznych powyżej 250 mm; opady głównie śnieżne.

Typ polarny

• temperatura najcieplejszego miesiąca poniżej 0°C,

• opady niewielkie, poniżej 150 mm, tylko śnieżne,

• średnia najniższa temperatura zimą spada poniżej -50°C.

Słownik