Kult rozumu

RT8f8ZocMggbj1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz, głęboko osadzone, ciemne oczy, szeroki nos i szerokie czoło. Ma układające się ciemne włosy i niewielkie wąsy. Ubrany jest w koszulę ze stójką, marynarkę.

Edgar Allan Poe tworzył w okresie romantyzmu, jednak jako pisarz amerykański nie znajdował się pod wpływem wystąpień programowych i estetycznych, które kształtowały w tym czasie kulturę europejską. W swojej twórczości sięgał swobodnie zarówno do motywów i wątków, które uznajemy za tzw. czarny romantyzmromantyzmczarny romantyzm, jak i do idei związanych z perspektywą oświeceniową.

Przykładem podziwu dla nauki i rozumu są trzy opowiadania detektywistyczne napisane przez Poego w latach 40. XIX wieku, które autor nazwał historiami analitycznymi.

Morderstwa przy Rue Morgue

Morderstwa przy Rue Morgue (ang. The Murders in the Rue Morgue, inny tytuł polski Zabójstwa przy Rue Morgue) to opowiadanie Edgara Allana Poego opublikowane w czasopiśmie „Graham's Magazine” w 1841 roku. Uznaje się je za pierwszy utwór detektywistycznyliteratura detektywistycznautwór detektywistyczny w historii literatury.

RpcgkgzMASqCk1

Rysunek przedstawia rozwścieczoną małpę, która atakuje leżącą na ziemi kobietę. Na drugim planie leżą zwłoki jakiegoś człowieka.

Tematem przewodnim utworu jest zagadkowe, podwójne morderstwo Madame L'Espanaye i jej córki, do którego doszło na fikcyjnej paryskiej ulicy Rue Morgue. Morderstwo popełniono w pokoju na czwartym piętrze. Drzwi pokoju były zamknięte na klucz, zatrzaśnięte były również wszystkie okna. Paryska policja jest bezradna wobec tej zagadki, ale dzięki wnikliwemu umysłowi i sztuce dedukcjidedukcjadedukcji sprawę rozwiązuje detektyw‑amator: Auguste C. Dupin. Poe pisał o Morderstwach przy Rue Morgue, że utwór ten jest ćwiczeniem pomysłowości w próbach wykrycia mordercy.

Autor stworzył Morderstwa przy Rue Morgue w czasie, gdy bardzo szybko zaczął postępować rozwój wielkich metropolii. Rozrost miast i napływ ludzi wiązał się ze wzrostem przestępczości. Pierwsza połowa XIX wieku to okres, w którym tworzyły się pierwsze profesjonalne siły policyjne oraz powstawały nowoczesne procedury i techniki śledcze. Sensacyjne doniesienia o przestępstwach i procesach kryminalnych odbiorcy chętnie śledzili na łamach prasy. Poruszające opinię publiczną publikacje stały się inspiracją dla Poego. Dupin o sprawie tajemniczego morderstwa dowiaduje się z gazety. Detektyw niechętnie opuszcza mieszkanie i tylko raz odwiedza miejsce zbrodni ‒ śledzi natomiast uważnie wszelkie doniesienia prasowe, czyta notatki i książki. Metoda pracy Dupina podkreśla ważność słowa czytanego i pisanego. Jest przy tym angażująca także dla czytelnika, który podąża za wątkami, samodzielnie analizując poszlaki.

Morderstwa przy Rue Morgue to pierwsze opowiadanie detektywistyczne w historii, a przy tym pierwszy tekst, który opiera się na motywie tzw. zagadki zamkniętego pokojumotyw zamkniętego pokojumotywie tzw. zagadki zamkniętego pokoju. Zbrodnia zostaje popełniona w zamkniętej przestrzeni i początkowo wydaje się niewytłumaczalna. Zabójstw pozornie dokonano w sposób niemożliwy, co staje się punktem wyjścia do intelektualnej gry i drogą do zaprezentowania geniuszu detektywa. Stworzona przez Poego postać Augusta Dupina stała się pierwowzorem dla innych słynnych literackich detektywów: mistrzów obserwacji i dedukcji.

Poe napisał jeszcze dwa opowiadania, których bohaterem jest genialny detektyw August Dupin. W 1842 roku ukazała się Tajemnica Marii Rogêt (ang. The Mystery of Marie Rogêt) a w 1844 Skradziony list (ang. The Purloined Letter).

Edgar Allan Poe jako prekursor literatury kryminalnej

R15DL9rVW69tt1

Rysunek przedstawia ogromną małpę, która niesie przed sobą kobietę, trzymając ją pod pachami.

Morderstwa przy Rue Morgue uznawane są za pierwsze dzieło detektywistyczne. Poe jako prekursor literatury kryminalnej uformował typowe dla niej schematy oraz wyznaczył motywy, które stały się popularnymi elementami w obrębie gatunku. Do najważniejszych wyznaczników konwencji należą:

• narracja pierwszoosobowa prowadzona przez bliskiego przyjaciela detektywa,

• trójdzielna budowa fabularna; główne punkty akcji: zbrodnia – poszukiwanie sprawcy – wskazanie winnego; nacisk w fabule położony jest na śledztwo,

• odwrócony porządek fabularny ‒ od początku utworu wiemy, że została popełniona zbrodnia, a zadaniem detektywa jest zrekonstruowanie, jak do niej doszło; narracja ma charakter retrospektywnyretrospekcjaretrospektywny: ukazuje następstwa wydarzeń w sposób achronologiczny (od teraźniejszości do przeszłości),

• postać ekscentrycznego, błyskotliwego detektywa działającego obok nieporadnej policji,

• świat przedstawiony jest zamknięty – znamy wszystkich bohaterów i przestrzeń, w której się poruszają, obszar akcji jest poddany całkowitemu poznaniu,

• wprowadzenie dedukcji ‒ poddaje się analizie poszczególne fakty; jest to analiza logiczna (unikanie elementów fantastycznych i nadprzyrodzonych),

• wykorzystywane są suspensjesuspensjasuspensje, czyli zakłócenia akcji, polegające na przerwaniu jej, by spotęgować napięcie, zaciekawić odbiorcę,

• śledztwo zawsze prowadzi do ujawnienia prawdy.

Poe, jako prekursor gatunku i autor konwencji detektywistycznej, został obrany za patrona nagród im. Edgara Allana Poego (popularnie zwanych Edgarami, ang. Edgar Awards) przyznawanych corocznie przez Mystery Writers of America za najlepsze utwory kryminalne.

Słownik