Biosfera

Biosfera to strefa bytowania i rozwoju żywych organizmów na Ziemi, określana też jako ekosfera lub powłoka biologiczna Ziemi. Biosfera obejmuje dolną część atmosferyatmosferaatmosfery (do wysokości około 10 km), całą hydrosferęhydrosferahydrosferę i powierzchniową część litosferylitosferalitosfery do głębokości wyznaczonej przez termiczną barierę rozwoju mikroorganizmów. Jej zróżnicowanie na kuli ziemskiej jest efektem procesów ewolucji oraz współczesnego oddziaływania czynników abiotycznych - klimatycznych, glebowych, wodnych, morfologicznych i geologicznych, których cechy zmieniają się wraz ze zmianą szerokości geograficznej. Organizmy żyjące na danym obszarze i wzajemnie od siebie zależne tworzą biocenozy, a wspólnie ze środowiskiem abiotycznym (siedliskiem), w którym żyją, ekosystemy wodne i lądowe. Z kolei rozległe przestrzennie biocenozy o określonym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i świecie zwierzęcym tworzą biomy.

Państwa roślinne

Podstawowymi jednostkami geobotanicznego podziału świata są państwa roślinne. Ich granice wyznaczają bariery naturalne – wody oceanów, łańcuchy górskie, pustynie. Ważnym elementem tego podziału jest endemizm, czyli występowanie niektórych gatunków roślin (endemitów) wyłącznie na określonym obszarze. Przykładem może być flora Australii, odmienna od pozostałych regionów.

Formacje i strefy roślinne

Formacja roślinna jest zespołem określonych gatunków roślin charakteryzujących się zbliżonym typem wzrostu i podobnymi wymaganiami w stosunku do gleby, klimatu i czynników abiotycznych. Zasadnicze znaczenie dla ich zróżnicowania ma rozkład temperatury powietrza i opadów w ciągu roku określający długość okresu wegetacyjnego oraz właściwości fizyczno‑chemiczne gleb, decydujące o ich żyzności i zasobności w składniki pokarmowe. Niektóre formacje roślinne występują tylko w jednej strefie klimatycznej (tundra, tajga), inne w kilku strefach. Na przykład formacje drzewiaste (lasy) wkraczają tam, gdzie jest dostateczna ilość opadów, a temperatura najcieplejszego miesiąca przekracza 10°C. W miejscach zbyt chłodnych lub zbyt suchych powstają formacje trawiaste, krzaczaste i bezdrzewne. Granice między formacjami, podobnie jak większość granic w przyrodzie, są nieostre, mają z reguły charakter przejściowy, a niekiedy nawet przekształcają się w osobną strefę o mieszanych cechach środowiska (lasostep, lasotundra).

Strefy roślinne wyznacza się na podstawie dominującej formacji roślinnej w powiązaniu z układem cech glebowych i klimatycznych Ziemi. Z tego względu są one czasami nazywane strefami roślinno‑glebowo‑klimatycznymi albo strefami krajobrazowymi. Występowanie stref roślinnych na obszarach położonych poza pasmami górskimi wykazuje układ równoleżnikowy zbliżony do przebiegu stref klimatycznych.

Najczęściej wyróżnia się następujące strefy roślinne:

• wilgotny las równikowy,

• subtropikalny las przejściowy (podrównikowy i zwrotnikowy),

• sawanna,

• pustynia i półpustynia,

• roślinność twardolistna, śródziemnomorska,

• step i lasostep,

• las liściasty i mieszany strefy umiarkowanej,

• las iglasty (tajga),

• tundra i lasotundra,

• pustynia lodowa.

Roślinność astrefowa, piętrowość roślinna

W miejscach, gdzie wpływ warunków lokalnych (wodnych, geologicznych i antropogenicznych) przeważa nad strefowością klimatu i gleb, wykształca się roślinność astrefowa. Należą do niej m.in. wilgociolubne zbiorowiska terenów zalewowych i podmokłych, sucholubne murawy napiaskowe, halofity (słonorośla) przystosowane do życia na silnie zasolonym podłożu, zbiorowiska kalcyfilne, dobrze rozwijające się na glebach bogatych w związki wapnia, czy też roślinność synantropijna, towarzysząca człowiekowi. Do tej grupy należy także zróżnicowana gatunkowo roślinność górska. Jej występowanie związane jest ze zjawiskiem piętrowości. Układ pięter roślinnych oraz ich skład gatunkowy nawiązuje do roślinności występującej na danym kontynencie i w danej strefie klimatycznej.

Słownik