System partyjny w Wielkiej Brytanii

Ro3Jj6wS5WUO51
Herb Zjednoczonego Królewstwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
Źródło: domena publiczna.

Wielką Brytanię zaliczyć można do krajów o niedoskonałym systemie dwupartyjnymsystem dwupartyjnysystemie dwupartyjnym. Dwa główne ugrupowania, które ze sobą rywalizują, to Partia Konserwatywna (The Conservative Party) i Partia Pracy (The Labour Party). Istotną rolę w formowaniu i funkcjonowaniu systemu dwupartyjnego odegrał system wyborczy. Połączenie zasady większości względnej z sytuacją jednomandatowego okręgu wyborczego zmniejsza znacznie udział tzw. partii trzecichtrzecia partiapartii trzecich. Jednak – inaczej niż np. w USA – odgrywają one pewną rolę polityczną i mają swoje reprezentacje w parlamencie.

Do partii trzecich należą m.in.:

  • Szkocka Partia Narodowa (The Scottish National Party);

  • Partia Walii (Plaid Cymru);

  • Liberalni Demokraci (The Liberal Democrats).

W latach 70. XX w. popularność dwóch głównych stronnictw zaczęła spadać, a w latach 1987–2010 poparcie dla Liberalnych Demokratów przekraczało 20%, co świadczyło o istnieniu w tym okresie systemu dwuipółpartyjnego. W XXI w. istotnie wzrosły z kolei wpływy Szkockiej Partii Narodowej, która stała się trzecią siłą polityczną w Izbie Gmin. To wszystko pozwala stwierdzić, że system partyjny Zjednoczonego Królestwa podlega ciągłej ewolucji.

Partia Konserwatywna

Partia Konserwatywna należy do najstarszych partii politycznych świata. Kontynuuje tradycje torysówtorysitorysów, których korzenie sięgają 1689 r. Ogromna rola przypada w niej liderowi partii, ponieważ mianuje on jej najważniejszych funkcjonariuszy, określa jej program i zapewnia jego realizację. Doktryna współczesnej Partii Konserwatywnej opiera się na trzech kanonach – ewolucjonizmie, pragmatyzmie i organicyzmie.

RMmOZfMUbJu9j
Ewolucjonizm Istota ewolucjonizmu sprowadza się (według konserwatystów) do klasycznej formuły nie wykluczać zmian, ale zmieniając, zabezpieczać. Wszelkie przeobrażenia muszą zostać poprzedzone kompleksową analizą korzyści dla państwa i społeczeństwa. Naczelną zasadą ustroju politycznego stało się dążenie do stabilizacji instytucji politycznych., Prgamatyzm Pragmatyzm działania u konserwatystów przejawiał się w niechęci do teorii oraz zwartego i spójnego systemu poglądów. Według tej doktryny partii konserwatywnej o wartości polityki nie decyduje jakość jej teoretycznych zasad, ale praktyczne skutki, jakie przynosi ona ludziom., Organicyzm Organicyzm natomiast wiąże się z realizowanym programem społecznym, w którym takie wartości, jak rodzina, naród i religia, odgrywają główną rolę. Właśnie w ramach tych ograniczonych części następuje najpełniejszy rozwój jednostki.

Niepodważalne jednak dla współczesnych konserwatystów jest ideowe credo partii (zaczerpnięte z filozofii Edmunda Burke’aBenjamina Disraelego) uświęcające zasadę ochrony własności prywatnej jako podstawy istniejących stosunków społeczno‑politycznych. W programie partii mocno akcentuje się również idee „silnego państwa” oraz antyegalitaryzm (troskę o godność człowieka i zachowanie jego pełnej wolności).

RNXZk47iRoPs4
Logo Partii Konserwatywnej
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org [dostęp 21.01.2020 r.], tylko do użytku edukacyjnego.

Partia Pracy

Partia Pracy, utworzona w 1900 r. z organizacji robotniczych i związków zawodowych, wyróżnia się oryginalną strukturą wewnętrzną (luźna federacja stowarzyszeń społecznych i socjalistycznych oraz związków zawodowych). Najwyższym forum partyjnym jest Doroczna Konferencja Partii Pracy o szerokich uprawnieniach, jednak głównym ośrodkiem decyzyjnym pozostaje frakcja parlamentarna i jej lider.

Myśl polityczna Partii Pracy nawiązuje do trade‑unionizmu (ruchu związkowego), socjalizmu chrześcijańskiego czy radykalnego liberalizmu. W latach 50. i 60. dominowały w polityce partii rozwiązania pragmatyczne ukierunkowane na sukces wyborczy. W 1973 r. nastąpił jednak powrót do tradycyjnych ideałów ruchu laburzystowskiego. Po 1979 r. Partia Pracy pogrążyła się w doktrynalnych sporach i procesach przewartościowań.

Dopiero Tony’emu Blairowi udało się dostosować Partię Pracy do wymogów współczesności. Pozbył się on ideologicznego balastu, który skutecznie ograniczał podejmowanie pragmatycznych działań. Przesunięcie Partii Pracy na prawo nie oznacza jednak porzucenia przez laburzystów tradycyjnej dla nich lewicowej wrażliwości. W dalszym ciągu opowiadają się za sprawiedliwością społeczną, ale raczej przez stwarzanie równych szans niż przez wyrównywanie dochodów. Zmiany zapoczątkowane przez Blaira przyniosły Partii Pracy spektakularne zwycięstwo wyborcze (rok 1997) – największe na przestrzeni całego XX w.

RqUyTkkT7vQG3
Logo Partii Pracy
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org [dostęp 21.01.2021 r.], tylko do użytku edukacyjnego.

Znaczenie związków zawodowych

Obok partii politycznych istotną rolę w systemie politycznym Wielkiej Brytanii odgrywają inne ugrupowania, wśród których na szczególną uwagę zasługują związki zawodowe. Większość nich jest zrzeszona w centrali TUC (Trades Union Congress) i afiliowana przy Partii Pracy. Sytuacja taka zmusza więc funkcjonariuszy partyjnych do respektowania interesów związkowych. Z drugiej jednak strony dominacja związków zawodowych w Partii Pracy przez wiele lat uniemożliwiała przeprowadzenie w niej reformy programowej i organizacyjnej.

Cechy rządu Wielkiej Brytanii

Do charakterystycznych cech rządu Wielkiej Brytanii należy hierarchiczna struktura. Podstawowy skład osobowy członków rządu tworzą senior ministerjunior ministers (pozostali ministrowie młodsi). Członków rządu grupuje się w pewne kategorie:

RXlXe9y5TQniP
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: członkowie rządu Wielkiej BrytaniiElementy należące do kategorii członkowie rządu Wielkiej BrytaniiNazwa kategorii: sekretarze stanuNazwa kategorii: ministrowie resortowiNazwa kategorii: ministrowie nieresortowiNazwa kategorii: radcy prawni KoronyNazwa kategorii: ministrowie stanuNazwa kategorii: ministrowie młodsiKoniec elementów należących do kategorii członkowie rządu Wielkiej Brytanii
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Urzędy historyczne

Do osobliwości w strukturze egzekutywy w Wielkiej Brytanii zaliczyć trzeba ministrów sprawujących urzędy historyczne. Są to np. Skarbiec Jej Królewskiej Mości, założony w 1192 r. czy Biuro Krajowe z 1782 r.

Gabinet

Węższym organem egzekutywy, działającym na zasadzie kolegialności, jest gabinetgabinetgabinet. Stanowi on pośrednie ogniwo między parlamentem a resortami. Jego działalność ma charakter polityczno‑rządowy i wykonawczo‑administracyjny. Zgodnie z tradycją do podstawowych funkcji gabinetu należą:

RcQqk5BYCP1eF1
Prezentacja.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rola premiera

Kluczowa rola w systemie władzy wykonawczej w Wielkiej Brytanii przypada premierowi. Kieruje on bowiem rządem i gabinetem, a tym samym kontroluje całość administracji publicznej. Premier ustala też każdorazowo skład osobowy gabinetu (zwykle spośród partii zwycięskiej). Łączy on w jednej osobie funkcję lidera partii rządzącej (i przywódcy frakcji tej partii w parlamencie) z urzędem szefa rządu. Ponadto premier obejmuje stanowisko Pierwszego Lorda SkarbuLord SkarbuLorda Skarbu (First Lord of the Treasury) i ministra do spraw służby cywilnej administracji państwowej (Civil Service). Dodatkowo umacnia jego pozycję charakter brytyjskich wyborów parlamentarnych. W Wielkiej Brytanii wyborca ma bowiem świadomość, że głosując w okręgu na kandydata danej partii, oddaje równocześnie swój głos za powierzeniem urzędu premiera liderowi tej partii.

Szczególną rolę w zespole uprawnień premiera odgrywa tryb kierowania pracami egzekutywy. W szczególności określa on zasady funkcjonowania gabinetu, dokonując swobodnie zmian w składzie rządu, powołując komitety gabinetu (koordynują one w sposób stały bądź ad hoc pracę poszczególnych ministerstw). Premier może także doprowadzić do rozwiązania Izby Gmin, a tym samym spowodować dymisję rządu.

RpwhysLp8XVl4
Boris Johnson, premier Wielkiej Brytanii od 2019 r.
Źródło: UK Prime Minister's Office, licencja: CC BY-SA 4.0.

Początki parlamentu w Anglii

RziDfvK6kDg5H1
1216 Objęcie tronu przez Henryka III Henryk III dość szybko popadł w konflikt ze społeczeństwem wskutek nakładania wysokich podatków i towarzyszącej temu rozrzutności. Baronowie, rycerze i mieszczanie domagali się reform mających na celu ograniczenie samowoli królewskiej i poddanie kontroli polityki króla. Król początkowo wyraził zgodę na reformy, ale ostatecznie się z nich wycofał, co wywołało gniew części baronów, szlachty i mieszczan., 1263 Początek wojny domowej w Anglii – przywódcą baronów był Szymon de Montfort , 1264 W bitwie pod Lewes de Montfort rozbił armię królewską i wziął do niewoli Henryka III Po bitwie pod Lewes Szymon de Montfort stał się faktycznym władcą Anglii – chcąc sobie zapewnić szersze poparcie społeczne, zwołał w 1265 r. zgromadzenie, do którego weszli baronowie, po dwóch rycerzy z każdego hrabstwa i po dwóch mieszczan z niektórych większych miast. Datę tę uznaje się za początek parlamentu angielskiego, mimo że nie było zamiarem Montforta stworzenie nowej i stałej instytucji., 1265 De Montfort poległ w bitwie pod Evesham, która była klęską jego stronników Wprawdzie wojna domowa trwała do 1267 r., kiedy przegrywającym baronom udało się zawrzeć z królem porozumienie – niezależnie od klęski buntu parlament pozostał trwałą instytucją., 11.1295 Parlament wzorowy – zgromadzenie zwołane przez Edwarda I Idealizowane jako wzór dla wszystkich innych parlamentów, ponieważ uchodziło za prawdziwą reprezentację narodu; obok earlów, baronów, arcybiskupów, biskupów i opatów, dwóch rycerzy z każdego hrabstwa, dwóch reprezentantów z każdego miasta królewskiego, Edward I powołał w jego skład także przedstawicieli niższego duchowieństwa. Model ten się nie utrwalił – niższe duchowieństwo zrezygnowało z udziału w parlamencie na rzecz synodu prowincjonalnego, a podczas reformacji zniknęli z parlamentu przedstawiciele klasztorów. Początkowo parlament miał charakter rozszerzonej Rady Królewskiej – dopiero w drugiej połowie XIV w. parlament uformował się jako ciało dwuizbowe: Izba Wyższa, czyli Izba Lordów, i Izba Niższa, czyli Izba Gmin.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

gabinet
gabinet

organ kolegialny władzy wykonawczej w Wielkiej Brytanii; w jego skład wchodzi brytyjski premier oraz najważniejsi ministrowie – łącznie ok. 20 osób; wywodzi swe uprawnienia od Tajnej Rady Wielkiej Brytanii

Lord Skarbu
Lord Skarbu

(z ang. Lord High Treasurer); dawny angielski wielki urzędnik państwowy, trzeci w hierarchii; stał on na czele skarbu monarchii

system dwupartyjny
system dwupartyjny

system partyjny występujący w państwach najczęściej demokratycznych, charakteryzujący się polaryzacją sympatii wyborców, przez co na scenie politycznej danego państwa są widocznie jedynie dwie partie; nie oznacza to, iż inne partie nie istnieją: są one po prostu zmarginalizowane przez dwóch potentatów, wskutek czego ich poglądy ulegają zradykalizowaniu (np. Libertarian Party lub Constitution Party w USA)

Tajna Rada
Tajna Rada

ciało doradcze władcy Zjednoczonego Królestwa; członkowie byli najbliższymi i najbardziej wpływowymi doradcami monarchy

torysi
torysi

angielskie ugrupowanie polityczne powstałe w końcu XVII w.; wyraziciele interesów ziemiaństwa, dworu, Kościoła; w opozycji do wigów

wigowie
wigowie

zgodnie z definicją słownikową to angielskie stronnictwo powstałe w XVII w., którego celem było popieranie supremacji parlamentu, przeciwstawianie się absolutyzmowi i zwalczanie torysów; od XIX w. stronnictwo liberalne

trzecia partia
trzecia partia

w systemie dwupartyjnym partia, która staje się trzecią siłą polityczną pod względem poparcia