Przeczytaj
Wojsko na miarę królewskiej ambicji
Zastana przez Ludwika XIV armia francuska nie ustępowała armiom innych państw, ale nie odpowiadała jego ambitnym planom. Wymagała szczególnej uwagi również dlatego, że stanowiła jeden z podstawowych filarów władzy absolutnej.
Przebudowę armii przeprowadzili sekretarz stanu wojny François Michel Le Tellier de Louvois (czyt. Fransuła Miszel Le Telie dy Luwła, 1641–1691) i marszałek Sébastien Le Prestre de Vauban (czyt. Sebastię Le Prestr dy Wobą, 1633–1707). Louvois przekonał króla, że Francja powinna mieć dobrze zorganizowaną stałą armię polową (zamiast doraźnie formowanego w razie potrzeby wojska), która w broń i umundurowanie zaopatrywałaby się w opłacanych przez państwo magazynach. Przede wszystkim zwiększył liczebność wojska: na początku rządów Ludwika XIV w jego szeregach było 75 tys. żołnierzy, w 1672 r. ich liczba wzrosła do 120 tys., by w 1678 r. osiągnąć 279 tys. Armię zorganizowano w bataliony i brygady, powstały kompanie grenadierówgrenadierów i regimenty dragonówdragonów. Nawet w czasie pokoju jej liczebność wynosiła 200 tys. żołnierzy. Ponadto sekretarz stanu wojny powołał formację milicji prowincjonalnej, w skład której wchodziło w sumie 25 tys. chłopów. W czasie pokoju zapewniali oni bezpieczeństwo wewnętrzne swojego regionu, a na wypadek wojny zasilali szeregi wojska regularnego.
Powoli postępowała modernizacja uzbrojenia żołnierzy francuskich. Podobnie jak w armiach innych państw podstawowym uzbrojeniem były piki i muszkiety, ale zastępowano je karabinami. Używany wcześniej zamek lontowy był stopniowo zastępowany bardziej niezawodnym zamkiem skałkowym. Na taktykę walki ogromny wpływ miało wyposażenie karabinów w bagnety, dzięki czemu można było zrezygnować z formacji pikinierów, których zadaniem było osłanianie strzelców. O wiele szybciej unowocześniano artylerię. Nowością było wprowadzenie ujednoliconych mundurów pułkowych. Ułatwiło to zarówno zaopatrzenie w nie żołnierzy, jak i usprawniło dowodzenie – w bitewnym zamęcie łatwiej było odróżnić i zlokalizować poszczególne oddziały.
Postawić na zdolnych
Reformy w wojsku obejmowały również system dowodzenia. Nadal pokutował zwyczaj sprzedawania stopni wojskowych bez względu na kwalifikacje. Louvois natomiast wolał się opierać na zdolnych dowódcach wywodzących się z mieszczaństwa czy ze zubożałej szlachty niż na arystokratach, których jedyną zasługą było pochodzenie. Skutecznie ograniczył zasadę awansu z pochodzenia, choć nie zdołał całkowicie zlikwidować tego systemu. Zadbał natomiast o kształcenie oficerów, tworząc szkoły kadetów.
Rosnące szeregi wojska wymagały lepszego zaopatrzenia. Louvois oddzielił sprawy administracyjno‑gospodarcze od dowodzenia i powołał odrębną intendenturęintendenturę, której zadaniem było gromadzenie odpowiednich zapasów broni, amunicji i żywności oraz umundurowania. Sprawnie funkcjonujące zaplecze znacznie poprawiło skuteczność oddziałów liniowych.
Ochronny pierścień wokół kraju
Istotną rolę w modernizacji armii za panowania Ludwika XIV odegrał też Sébastien Vauban, twórca systemu fortyfikacji wzdłuż granic państwa. Łącznie zbudował 33 nowe fortece, a ponad 300 unowocześnił. Wprowadzone przez niego nowatorskie rozwiązania inżynieryjne spowodowały, że pod koniec XVII w. francuska sztuka fortyfikacyjna wysunęła się na pierwsze miejsce w Europie. Zbudowany przez inżyniera i marszałka Francji pierścień fortec skutecznie chronił granice Francji aż do wojen napoleońskich, uniemożliwiając wrogim armiom wkroczenie na jej terytorium.
Vauban był również autorem przewrotu w sztuce oblężniczej. Otaczając obleganą twierdzę własnym systemem okopów, których linię stopniowo przybliżał do linii fortyfikacji obronnych, potrafił złamać opór załogi tych twierdz, których zdobywanie wcześniej zajmowało całe miesiące, a nawet lata.
Dyplomacja i wojny Francji w pierwszych latach panowania Ludwika XIV
Zawarty w 1648 r. pokój westfalski nie zakończył konfliktu Francji z Hiszpanią, który trwał nieprzerwanie od 1635 r. Walki wciąż trwały, ale dyplomacji francuskiej udało się powstrzymać cesarza Ferdynanda III od interwencji po stronie Hiszpanii i pozyskać przeciwko niej sojusznika w cromwellowskiej Anglii. Dzięki temu dowodzona przez wicehrabiego Turenne’aTurenne’a armia francuska w 1658 r. pokonała Hiszpanów w bitwie pod Dunkierką, a załoga Dunkierki skapitulowała przed Anglikami. Na mocy zawartego w 1659 r. pokoju pirenejskiego Francja otrzymała ważne dla niej terytoria we Flandrii, Szampanii i Pirenejach. Ponadto kardynał Mazarin uzyskał zgodę dworu hiszpańskiego na małżeństwo Ludwika XIV z królewną hiszpańską Marią Teresą. Dzięki temu małżeństwu Ludwik XIV mógł wysuwać roszczenia do korony hiszpańskiej.
Po zawarciu pokoju pirenejskiego Francja stała się najbardziej aktywnym uczestnikiem polityki europejskiej. Jej aktywność wzrosła po objęciu w 1661 r. rządów osobistych przez Ludwika XIV, który starał się zamanifestować potęgę Francji. Służyła temu potężna armia i niezrównana dyplomacja. Jej celem było pozyskiwanie sojuszników przeciwko głównym rywalom: cesarstwu i Hiszpanii. Antycesarska polityka Francji wyrażała się przede wszystkim w konsekwentnym uchylaniu się od udziału w wojnach z Turcją, które wiązały i osłabiały Habsburgów austriackich.
Celem antyhiszpańskiej polityki Ludwika XIV było przejęcie ziem całego dawnego hrabstwa burgundzkiego, którego część nadal pozostawała pod panowaniem Habsburgów hiszpańskich. W 1667 r. wybuchła tzw. wojna dewolucyjnawojna dewolucyjna – wojska francuskie wkroczyły do hiszpańskich Niderlandów i bez trudu je zajęły. Rok później armia francuska zaatakowała Franche‑ComtéFranche‑Comté i również odniosła łatwe zwycięstwo.
Spektakularnym zwycięstwom militarnym towarzyszyły sukcesy dyplomatyczne, największym było podpisanie z cesarzem Leopoldem I kontraktu, na mocy którego miał nastąpić podział monarchii hiszpańskiej po wygaśnięciu hiszpańskiej linii Habsburgów.
Wojnę dewolucyjną zakończył zawarty w 1668 r. pokój w Akwizgranie. Na jego mocy Francja zachowała część zajętej w 1667 r. Flandrii francuskiej, a pozostałe zdobycze w Niderlandach i Franche‑Comté zwróciła Hiszpanii. To nagłe ustępstwo było spowodowane zawiązaniem w Hadze antyfrancuskiego układu z udziałem Niderlandów, Anglii i Szwecji, które dalszy wzrost potęgi Francji uznały za groźny dla siebie.
Budowa mocarstwowej pozycji Francji
Kolejnym celem zaborczej polityki Ludwika XIV stały się Niderlandy. Atak ponownie poprzedziła sprawna akcja dyplomatyczna, dzięki której Francja zawarła traktaty z dotychczasowymi sojusznikami Niderlandów: Anglią i Szwecją, a ponadto zapewniła sobie neutralność cesarza i państw niemieckich. W 1672 r. wojska francuskie szybko zajęły większość Niderlandów, ale zostały zatrzymane, gdy dowództwo niderlandzkie podjęło decyzję o przerwaniu tam i zalaniu części terytorium. W następnym roku sytuacja polityczna zmieniła się na niekorzyść Francuzów. Z wojny wycofała się Anglia, a Holendrzy uzyskali pomoc z zewnątrz, m.in. z Hiszpanii, Niemiec i, wbrew wcześniejszym ustaleniom, od Leopolda I. Wobec niepowodzeń dyplomatycznych swoją potęgę pokazała zmodernizowana armia francuska: w 1674 r. marszałek Turenne pokonał oddziały niemieckie, Wielki Kondeusz rozbił armię hiszpańską, a na Morzu Śródziemnym flota francuska zwyciężyła holenderską. Rok później Francuzi z powodzeniem prowadzili działania w hiszpańskich Niderlandach i zdobywali twierdzę po twierdzy.
W 1678 r. Niderlandy, od których zaczęła się ta wojna, zawarły pokój (traktaty w Nijmegentraktaty w Nijmegen). Wyszły z wojny wprawdzie bardzo zniszczone, za to bez strat terytorialnych i z korzystnym układem handlowym. Natomiast Hiszpania na mocy pokoju w Nijmegen musiała zrezygnować na rzecz Francji z Franche‑Comté i kilku miast w Niderlandach Południowych (m.in. Ypres i Cambrai).
Zawarcie traktatu w Nijmegen doprowadziło Francję do pozycji zdecydowanego hegemona w Europie, nie zakończyło jednak zaborczych planów Ludwika XIV. Zmieniła się jednak forma ich realizacji. Do wprowadzania korzystnych dla Francji korekt północnej granicy posłużyła tzw. polityka reunionówpolityka reunionów. Podstawą prawną były orzeczenia lokalnych parlamentówparlamentów o przynależności terenów granicznych. Tą drogą parlamenty w Metzu i Franche‑Comté uznały prawa Ludwika XIV do terytoriów w Alzacji i nad Renem. Oczywiście za skutecznością takiej legalizacji nowych zdobyczy terytorialnych stała francuska armia. Respekt sąsiadów przed jej potęgą powodował, że aneksje dokonywane w ramach reunionów nie prowadziły początkowo do konfliktów zbrojnych. Jednak poczucie bezkarności i brak umiaru ze strony Ludwika XIV powodowały rosnącą wrogość wobec Francji także wśród jej sojuszników.
Słownik
(niem. Intendantur) służba zaopatrywania i obsługi wojsk
(fr. grenadier) żołnierz pieszej formacji, którego zadaniem było rzucanie ręcznych granatów
żołnierze, którzy choć walczyli pieszo (a więc był to rodzaj piechoty), to poruszali się konno
wojna prowadzona między Francją a Hiszpanią w latach 1667–1668, spowodowana dążeniem Ludwika XIV do przejęcia niderlandzkiej części spadku po Filipie IV na podstawie obowiązującego w Brabancji prawa spadkowego – dewolucyjnego (stąd nazwa wojny). Prawo dewolucyjne zakładało dziedziczenie majątku przez dzieci z pierwszego małżeństwa bez względu na ich płeć.
(z ang. reunion – ponowne połączenie) polityka Ludwika XIV polegająca na bezkrwawym przyłączaniu do Francji przygranicznych prowincji i miast na podstawie francuskich orzeczeń sądowych
(niem. Parlament) instytucje sądownicze we Francji pełniące funkcję sądów suwerena, a od 1661 r. sądów najwyższych
historyczna kraina we wschodniej Francji, przy granicy ze Szwajcarią, od 1678 r. w granicach Francji
seria traktatów pokojowych podpisanych między sierpniem 1678 r. a grudniem 1679 r., kończących wojnę holenderską (prowadzoną między Francją i Szwecją a Republiką Zjednoczonych Prowincji Niderlandów, Hiszpanią, Danią i cesarstwem)
Słowa kluczowe
absolutyzm, Ludwik XIV, Król Słońce, Francja w XVII w., pokój pirenejski, wojna dewolucyjna, polityka reunionów, Europa w XVI–XVII w., Republika Zjednoczonych prowincji Niderlandów
Bibliografia
Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1999.
Gaxotte P., Ludwik XIV, Warszawa 1984.
Héritier J.,Katarzyna Medycejska, Warszawa 1981.
Kersten A, Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984.
Libiszowska Z.,Król−Słońce i jego czasy, Warszawa 1968.
Magdziarz W., Ludwik XIV, Wrocław 1991.
Mikulski K., Wijaczka J. Historia powszechna. Wiek XVI‑XVIII, Warszawa 2012.
Wielka historia świata. Tom 6. Grzybowski S., Narodziny świata nowożytnego 1453‑1605, Warszawa 2005.
Wielka historia świata. Tom 7, Świat w XVII w., red. A. Podraza, Warszawa 2005.
Wójcik Z.,Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.
Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.